Slavernijverleden

Nederlands slavernijverleden

Vanaf de zestiende eeuw tot ver in de negentiende eeuw werden miljoenen (Afrikaanse) mensen tot slaaf gemaakt en verhandeld. Onder zeer slechte omstandigheden werden zij gedwongen te werken op plantages en voor particulieren. Nederland had een groot aandeel in de trans-Atlantische slavenhandel. In 1863 werd de slavernij in de overzeese gebieden van Nederland afgeschaft.

Het Nationaal Archief bewaart veel koloniale archieven waarin informatie te vinden is over het slavernijverleden van Nederland. Een deel hiervan is gedigitaliseerd en online te doorzoeken. Op deze themapagina vindt u zoekhulpen en archieven over het Nederlandse slavernijverleden.

J.P. Benoît, Voyage à Surinam, 1839 (Wassende en strijkende slaafgemaakte vrouwen)

J.P. Benoit, Voyage au Surinam (wassende en strijkende slaafgemaakte vrouwen), 1839

Kwetsend taalgebruik en terminologie

Koloniale archieven zitten vaak vol termen en denkbeelden die we nu als bijzonder kwetsend beschouwen, zoals beledigende omschrijvingen van personen uit bepaalde etnische en culturele groepen.

Het Nationaal Archief is de bewaarplaats van archieven. Wij kunnen én mogen de teksten van de archiefstukken niet aanpassen, omdat dan de historische werkelijkheid wordt aangetast.

Wel kunnen én willen wij u waarschuwen, dat u beledigend taalgebruik kunt aantreffen in archiefstukken, maar ook in bepaalde oudere inventarissen. Bekijk voor meer informatie de themapagina Kwetsend taalgebruik en terminologie.

Zoeken naar een slaafgemaakte voorouder

Slaafgemaakten hadden alleen een voornaam. Dit maakt het zoeken naar slaafgemaakte voorouders moeilijk. Pas bij hun vrijlating kregen slaafgemaakten een achternaam. Het vrijlaten van slaafgemaakten vóór 1863 wordt manumissie genoemd. De afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 heet Emancipatie.

Benoit, Voyage au Surinam, 1839 (wikicommons) — Slaafgemaakten in Suriname (P.J. Benoît, Voyage à Surinam, 1839)

Uit de voormalige Nederlandse gebiedsdelen zijn veel archiefstukken overgeleverd, die informatie geven over personen die in slavernij leefden. Deze archiefstukken worden bewaard in de nationale archieven van Aruba, Curaçao, Suriname en Nederland. Belangrijk zijn:

Slavenregisters (lijsten van slaafgemaakten, geordend per eigenaar);
Manumissies (vrijgelaten slaafgemaakten van vóór 1863);
Borderellen (lijsten van slaafgemaakten uit 1862. Voor de slaafgemaakten op de lijst ontvingen de eigenaren een financiële compensatie na de afschaffing van de slavernij);
Emancipatieregisters (lijsten uit 1863 van alle vrijgelaten slaafgemaakten);
Overheidsarchieven en notariële archieven waarin slaafgemaakten voorkomen.

Zoekhulpen over slaafgemaakten

In samenwerking met andere archieven en onderzoekers heeft het Nationaal Archief naamregisters (indexen) gemaakt op de archiefstukken met gegevens over slaafgemaakten. In deze indexen kunt u per gebied op naam zoeken naar slaafgemaakten en vrijgemaakte personen, maar ook naar (voormalige) eigenaren. Bekijk voor uitleg over de verschillende indexen de volgende zoekhulpen:

Aruba

Slavernij en emancipatie op Aruba, 1840-1863

Curaçao

Nederlands-Indië

Slavernij en slavenhandel in Nederlands-Indië, 1820-1900

Sint Eustatius

Vrijgelaten slaafgemaakten op Sint Eustatius, 1862-1863

Suriname

Plantages en landhuizen

De West-Indische Compagnie (WIC) bestuurde vanaf 1682 de kolonies Suriname en de Antillen. In Suriname legde de WIC plantages aan voor koffie-, cacao-, katoen- en suikerrietteelt waar slaafgemaakten gedwongen werden te werken. Ook in Guyana (gelegen naast het huidige Suriname) werden kolonies en plantages gesticht, die tot 1813 in Nederlandse handen waren. Deze kolonies werden bestuurd door de Sociëteit van Berbice. Op de Antillen waren geen grote plantages, maar landhuizen. Deze landhuizen werden vooral gebruikt voor de eigen voedselvoorziening. Het Nationaal Archief bewaart diverse archieven waarin het bestuur en de handelsactiviteiten van Suriname, Guyana en de Antillen aan bod komen. Bekijk een van de volgende zoekhulpen voor meer informatie:

Emancipatieregister Aruba 1863

Emancipatieregistratie van Aruba 1863 (Koloniaal Archief, inventarisnummer 842, Archivo Nacional Aruba)

Slaafgemaakten in andere gebiedsdelen

De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC) hadden ook handelsposten aan de kust van Afrika, Azië en Zuid-Amerika. Het fort Elmina aan de kust van Ghana en Kaap de Goede Hoop in Zuid-Afrika waren belangrijke handelsposten. Deze handelsposten waren niet alleen van belang als knooppunt voor de trans-Atlantische handel in slaafgemaakten. Er werkten ook veel slaafgemaakten. Van de handelsposten zijn archieven bewaard gebleven. Bekijk onderstaande zoekhulpen voor meer informatie over de handelsposten:

Zoeken in Transcripties

Een deel van de VOC-archieven die het Nationaal Archief bewaart kunt u ook rechtstreeks doorzoeken. Het Nationaal Archief werkt namelijk aan automatische handschriftherkenning (htr) met behulp van artificial intelligence (AI).
Op de website Zoeken in transcripties kunt u transcripties van handgeschreven archiefstukken van de VOC uit de 17e en 18e eeuw bekijken en doorzoeken.
Bekijk de pagina over handschriftherkenning voor meer informatie.