De nationale archieven van Aruba, Curaçao en Nederland bewaren verschillende archiefstukken met gegevens over slaafgemaakten en vrijgelaten slaafgemaakten op Aruba uit de periode 1840-1863.
Belangrijk zijn het emancipatieregister van Aruba uit 1863 en de borderellen uit 1862. Het emancipatieregister bevat lijsten van personen die in 1863 werden vrijgelaten. Borderellen zijn formulieren waarmee slaveneigenaren een vergoeding konden aanvragen voor iedere slaafgemaakte in hun bezit die ze in 1863 moesten vrijlaten. Ook de geboorte- en overlijdensregisters van slaafgemaakten uit de periode 1840-1863 leveren veel informatie, alsook overheidsarchieven en notariële archieven over bezit, vrijlating van slaafgemaakten (manumissies) en erfenissen. Verder is er in het slavenregister van Curaçao informatie over Arubaanse slaafgemaakten te vinden. Een slavenregister van Aruba is (nog) niet teruggevonden.
De persoonsgegevens van slaafgemaakten uit al deze bronnen zijn verzameld in een database en te doorzoeken via de index Aruba: slavernij en emanciptatie, 1840-1863. In totaal gaat het om ongeveer 1000 mensen, waarvan er bijna 500 vrijkwamen in 1863 (een vijfde van de Arubaanse bevolking).
Let op! Koloniale archiefstukken kunnen termen bevatten die we nu als bijzonder kwetsend beschouwen. Het Nationaal Archief is de bewaarplaats van archieven. Wij kunnen én mogen de teksten van de archiefstukken niet aanpassen, omdat dan de historische werkelijkheid wordt aangetast. Wel willen wij u hiervoor waarschuwen. Bekijk voor meer informatie de themapagina Kwetsend taalgebruik en terminologie.
Via onderstaande zoekbalk kunt u op persoonsnaam zoeken naar slaafgemaakten op Aruba.
Zoeken door de index
Zoektips
- Slaafgemaakten hadden alleen een voornaam. Ze kregen pas een achternaam bij hun vrijlating. Dat gebeurde bij de afschaffing van de slavernij (Emancipatie) op 1 juli 1863 of bij manumissie, als ze vóór 1 juli 1863 vrij kwamen. Als u dus op achternaam zoekt in de index, dan ziet u de mensen die vrij gelaten waren. Verder terugzoeken naar informatie van vóór de vrijlating kan met de oude voornaam (de ‘slavennaam’) in combinatie met de moedersnaam of de naam van de voormalige slaveneigenaar.
- U kunt met de naam van de moeder ook zoeken naar andere familieleden. Omdat vaderschap niet werd geregistreerd kunt u alleen in de vrouwelijke lijn terugzoeken.
- Een naam kon op verschillende manieren gespeld worden. Zoek daarom ook op spellingsvarianten.
- Bij het zoeken kunt u zogeheten ‘wildcards’ gebruiken. Met een ? vervangt u een enkele willekeurige letter en met een * geen tot meerdere willekeurige letters.
- Alle klinkers en medeklinkers met accenten zijn in de index vervangen door dezelfde letter, maar dan zonder accent.
- Een sz is in de index vervangen door een s.
Hoe kunt u de resultaten bekijken?
Nadat u een zoekopdracht heeft gegeven verschijnt er een scherm met zoekresultaten. U kunt deze zoekresultaten verder verfijnen door één van de volgende filters te kiezen: (Slaven-)naam, Gebeurtenis, Geboortejaar of Geslacht.
Wanneer u een van de resultaten aanklikt, verschijnt er een scherm (indexrecord) met gegevens over de opgegeven persoon. Onderaan vindt u onder Scan en Scan 2 links naar scans van het archiefstuk waar de informatie op is gebaseerd. Wanneer u de link aanklikt, kunt u de scan bekijken en downloaden.
Van iedere slaafgemaakte vindt u de index gegevens als naam, geslacht, geboortedatum, moedersnaam, beroep, geloofsovertuiging. Ook treft u informatie aan over gebeurtenissen uit het leven van de slaafgemaakte (bijvoorbeeld het wisselen van eigenaar). Zijn er meerdere gebeurtenissen uit het leven van een slaafgemaakte bekend (bijvoorbeeld, verkoop én vrijlating), dan komt deze persoon vaker voor in de index. Verder is er informatie opgenomen over de slaveneigenaren (zoals naam en woonplaats). Tot slot zijn er verwijzingen en links opgenomen naar één of twee archiefstukken waar de gegevens op gebaseerd zijn.
Het Nationaal Archief biedt naast de scans van de archiefstukken uit de eigen collectie ook scans aan van de archiefstukken die bewaard worden in het Archivo Nacional Aruba. Deze scans zijn te vinden in de NadereToegangen Inventaris voor de bestanden in het e-Depot.
| Indexveld | Toelichting |
|---|---|
| (Slaven-)naam | De naam van de slaafgemaakte in slavernij. Er staat alleen een voornaam (of voornamen), omdat slaafgemaakten geen achternaam mochten hebben. Soms was iemand bekend onder een andere naam. In dat geval is deze naam erbij geschreven voorafgaande door een a (alias). |
| Voornamen | De voornaam (of voornamen) die de slaafgemaakte kreeg bij vrijlating. Deze informatie komt uit een manumissiebrief of uit het emancipatieregister. |
| Achternaam | De achternaam die de slaafgemaakte kreeg bij vrijlating. Deze informatie komt uit een manumissiebrief of uit het emancipatieregister. |
| Geboortedatum | Het geboortejaar of de geboortedag van de (voormalig) slaafgemaakte. Voor de oudere personen was het geboortejaar vaak een schatting. Alleen in het geboorteregister, de burgerlijke standsarchieven en in delen van het emancipatieregister staan geboortedata. Het overlijdensregister vermeldt soms de ouderdom in dagen, waardoor de precieze geboortedag berekend kon worden. |
| Geslacht | Het geslacht van de (voormalig) slaafgemaakte. |
| Moedersnaam bij emancipatie | De naam van de moeder van de (voormalig) slaafgemaakte. |
| Beroep | Het beroep dat de slaafgemaakte beoefende, zoals vermeld in de borderellen in 1862. |
| Godsdienst | Het geloof van de (voormalig) slaafgemaakte, zoals vermeld in de borderellen in 1862. |
| Behoort tot |
Slaafgemaakten konden in privébezit zijn of ze konden tewerkgesteld zijn op een plantage. Dit veld geeft dat onderscheid aan. Als slaafgemaakten op een plantage werkten, werd in de borderel (en in de index) de naam van de plantage genoteerd. Bij slaafgemaakten die in privébezit waren staat in dit indexveld de vermelding 'Privaat'. |
| Gebeurtenis | Hier worden levensgebeurtenissen benoemd die in de archiefstukken zijn terug te vinden. Het gaat onder andere om geboorte, overlijden, manumissie en emancipatie. Ook kan er informatie staan over de manier waarop een slaafgemaakte werd overgedragen aan een andere eigenaar (zoals genoteerd in notarieel archief), zoals Donatie, Invoer, Onderhandse verkoop, Publieke veiling (vendu), Uitvoer en Vererving. De overdracht naar een andere eigenaar wordt ook 'transport' genoemd. Als de reden voor transport niet bekend is, is de term Overgeschreven gebruikt |
| Datum gebeurtenis | De dag waarop een gebeurtenis plaatsvond. |
| Opmerking | Opmerkingen over een (voormalig) slaafgemaakte in de bronnen. De opmerkingen kunnen gaan over het eigendom of de verkoop van een slaafgemaakte. Ook kan er informatie staan over de tijd na de Emancipatie, bijvoorbeeld over huwelijken en erkenning van kinderen. De informatie over de tijd na de Emancipatie komt uit het emancipatieregister. |
| Eigenaar oud | De naam van de voormalige eigenaar van de slaafgemaakte. Geprobeerd is om de namen van de eigenaren zo compleet mogelijk te maken, zodat ze ook in andere archiefbronnen kunnen worden teruggevonden. |
| Eigenaar oud woonplaats | De woonplaats van een voormalige eigenaar van de slaafgemaakte. |
| Opmerking eigenaar oud | Opmerkingen over een voormalige eigenaar van de slaafgemaakte. |
| Eigenaar nieuw | De voornaam van de nieuwe eigenaar van de slaafgemaakte, als de slaafgemaakte van eigenaar wisselde. |
| Eigenaar nieuw woonplaats | De woonplaats van de nieuwe eigenaar van de slaafgemaakte, als de slaafgemaakte van eigenaar wisselde. |
| Opmerkingen eigenaar nieuw | Opmerkingen over de nieuwe eigenaar van de slaafgemaakte. |
| Bronvermelding |
Een verwijzing (link) naar het inventarisnummer en het archief waar de informatie gevonden kan worden. |
| Scan | Een link naar de scan genoemd in het indexveld Bronverwijzing'. |
| Archieven elders | Een verwijzing (link) naar het inventarisnummer en het archief waar de informatie gevonden kan worden. |
| Scan 2 | Een link naar de scan genoemd onder in het indexveld ‘Archieven elders'. |
De index Aruba: slavernij en emancipatie, 1840-1863 is gebaseerd op verschillende bronnen. Uitgangspunt zijn:
- het emancipatieregister van Aruba (‘Register van inschrijving der vrij te makene slaven’ uit 1863);
- het geboorteregister van slaafgemaakten (1840-1863)
- het overlijdensregister van slaafgemaakten (1840-1863)
Deze drie registers zitten samen in één inventarisnummer (nummer 842) genaamd Register van inschrijvingen, geboorte en overlijden van vrijgemaakte slaven 1840-1863 . Het inventarisnummer is onderdeel van het Koloniaal Archief van Aruba 1816-1939 en wordt bewaard in het Archivo Nacional Aruba. Van de drie registers maakte Rosa M. Arends transcripties (afschriften), die in 2015 zijn gepubliceerd: Rosa M. Arends, Registro di Esclavo: Liberacion, Nacemento y Fayecimento. The slave register: Liberation, Birth and Death. Aruba 1840-1863 (Oranjestad 2015).
De gegevens uit de transcripties zijn gecontroleerd en aangevuld met gegevens uit andere archiefbronnen, zoals de borderellen uit 1862 (bewaard in het Nationaal Archief) en bronnen uit de nationale archieven van Aruba, Curaçao en Nederland die informatie bevatten over verkoop, overdracht en manumissie en de in- en uitvoer van slaafgemaakten op Aruba. Met de informatie uit de aanvullende bronnen is ook nog informatie over een aantal slaafgemaakten gevonden die niet voorkwamen in het emancipatieregister, de borderellen en in het geboorte-en overlijdensregister. Op deze manier is een zo compleet mogelijk overzicht gemaakt van alle mensen die tussen 1840 en 1863 op Aruba in slavernij waren.
In de tabel wordt meer informatie gegeven over de archiefstukken die zijn gebruikt.
| Soort bron | Bewaarplaats | Toelichting |
|---|---|---|
| Brievenboek van de boedelkamer op Aruba, 1856-1863 | Koloniaal Archief van Aruba 1816-1939, inventarisnummers 928-929 (Archivo Nacional Aruba) |
De boedelkamer op Aruba beheerde de bezittingen (boedels) van overleden personen zonder nabestaanden en van weeskinderen zonder voogd. De verslagen van de boedelkamer werden opgeschreven in het 'Brievenboek van de Wees-, onbeheerde en desolate boedelskamers op Aruba aan Weesmeester te Curaçao'. Ze geven informatie over erfenissen en ook over de aantallen slaafgemaakten die deel konden uitmaken van een erfenis. Het Brievenboek heeft betrekking op de periode 1856-1863. Voor de periode ervoor (1840-1855) is geen brievenboek overgeleverd (of nog niet teruggevonden). |
| Borderellen, 1862 | Archief van de Algemene Rekenkamer 1814-1919: Comptabel Beheer (archiefnummer 2.02.09.08), inventarisnummer 246, Slaven Bonaire, Aruba Saba: eigenaren A-Z (Nationaal Archief) | Borderellen zijn formulieren uit 1862 met overzichten van slaafgemaakten. Via deze formulieren konden slaveneigenaren een vergoeding aanvragen bij de Nederlandse overheid na de afschaffing van de slavernij in 1863. Op Aruba gold een standaardcompensatie van 200 gulden per slaafgemaakte. De slaafgemaakten mochten geen ziekten, zoals lepra of elefantiasis, hebben. Een Commissie van Verificatie, waaronder een arts, kwam het aantal opgegeven slaafgemaakten en hun gezondheid controleren in 1863. De borderellen bevatten informatie over de slaafgemaakte, zoals voornaam, beroep, geloof, eigendomsvorm (privaat, plantage- of gouvernements-eigendom) en eigenaar. |
| Burgerlijke stand 1862-1863 | CBG | Centrum voor familiegeschiedenis, website WieWasWie. | Op Aruba werd de burgerlijke stand ingevoerd in 1831. Tot de Emancipatie werden in de burgerlijke stand alleen vrije inwoners geregistreerd. Uitzondering vormen de slaafgemaakten die geboren werden na het opstellen van de borderellen (in het najaar van 1862). Zij werden wél in de burgerlijke stand geregistreerd. Soms werden de geboortes ook nog geregistreerd in het geboorteregister, waardoor sommige personen die geboren zijn in 1862 of 1863 dubbel zijn geregistreerd. |
| Emancipatieregister 1863 | Koloniaal Archief van Aruba 1816-1939, inventarisnummer 842 (Archivo Nacional Aruba) | Register van inschrijvingen van alle vrijgemaakte slaven uit 1863. Het emancipatieregister zit samen met het geboorte- en overlijdensregister in één inventarisnummer. |
| Geboorteregister 1840-1862 | Koloniaal Archief van Aruba 1816-1939, inventarisnummer 842 (Archivo Nacional Aruba). | In het geboorteregister werden geboortes van slaafgemaakten bijgehouden in de periode 1840-1862. Na het indienen van de borderellen in het najaar van 1862 werden pasgeboren slaafgemaakten geregistreerd in de burgerlijke stand. Het geboorteregister werd, op een aantal uitzonderingen na, vanaf dat jaar niet meer aangevuld. Het geboorteregister zit samen met het emancipatie- en overlijdensregister in één inventarisnummer. |
| Hoofdgeldregister 1845-1863 |
Koloniaal Archief van Aruba 1816-1939, inventarisnummer 8 (Register betreffende betaalde belastingen op slaven 1845-1860) en inventarisnummer 781 (Register betreffende aanwijzing op het slavenbelasting 1853-1863), (Archivo Nacional Aruba) |
Het hoofdgeldregister geeft een overzicht van alle slaveneigenaren die belasting moesten betalen voor elke slaafgemaakte in hun bezit. De gemiddelde waarde van een slaafgemaakte werd in 1828 per wetsbesluit vastgesteld op 200 gulden (Publicatieblad van Curaçao en onderhoorigheden, no. 222, p. 672-674). Het belastingtarief hierover was 1%, dus 2 gulden per slaafgemaakte. De belasting gold voor elke slaafgemaakte, maar is tussen 1840 en 1863 alleen geheven op personen van 10 tot 60 jaar. |
| Manumissies 1840-1863 | Gegevens uit de index Curaçao: Vrij van Slavernij (manumissies), 1722-1863. Aangevuld met gegevens uit het protocol notarieel 1840-1863 en gegevens uit het Archief Gouvernementsjournalen Curaçao, (archiefnummer 2.10.02, inventarisnummers 6665-6736 (Nationaal Archief) | Manumissie is het vrijlaten van een slaafgemaakte vóór de afschaffing van de slavernij. Daarbij kreeg een slaafgemaakte een voornaam én een achternaam. Als een eigenaar een slaafgemaakte wilde vrijlaten, moest hij of zij een verzoek tot manumissie doen aan de gouverneur van Curaçao. De manumissies van Curaçao en Aruba zijn te doorzoeken via de index Curaçao: Vrij van Slavernij (manumissies). Deze index bleek voor Aruba onvolledig. Voor de index Aruba: slavernij en emancipatie, 1840-1863 zijn de gegevens aangevuld met manumissies uit Aruba uit de Gouvernementsjournalen van Curaçao. |
| Overlijdensregister 1840-1863 | Koloniaal Archief van Aruba 1816-1939, inventarisnummer 842 (Archivo Nacional Aruba) | In het Overlijdensregister werd het overlijden van slaafgemaakten bijgehouden voor de periode 1840-1863. In tegenstelling tot het geboorteregister werd het overlijdensregister voor slaafgemaakten op Aruba wél tot en met 1 juli 1863 bijgehouden. Het Overlijdensregister zit samen met het Emancipatie- en Geboorteregister in één inventarisnummer. |
| Notarieel archief 1840-1863 |
Archieven van Curaçao, Bonaire en Aruba, 1828-1845 (archiefnummer 1.05.12.02), inventarisnummers 1253-1256 en 1330 Protocollen van notariële akten 1840-1847 (Nationaal Archief) Koloniaal Archief van Aruba 1816-1939, inventarisnummers 966-973 Protocol Notarieel 1848-1863 (Archivo Nacional Aruba) |
Een verzameling van verschillende notariële akten, zoals donatiebrieven, getuigenverklaringen van civiele processen, in- en uitvoerrechten, onderhandse verkopingen en publieke veilingen, testamenten en verervingen, en verzoekbrieven voor manumissie. Deze bronnen bevatten vaak informatie over gebeurtenissen in het leven van slaafgemaakten. De archiefstukken uit het Koloniaal Archief van Aruba zijn in het Nationaal Archief alleen beschikbaar op microfilm. De originelen liggen op Curaçao en worden in de toekomst gedigitaliseerd. |
| Rekesten van Curaçao 1840-1863 | Archieven van Curaçao, Bonaire en Aruba, 1828-1845 (archiefnummer 1.05.12.02), inventarisnummers 157-159 (Nationaal Archief) |
De rekesten van Curaçao bevatten verzoeken voor het in- en uitvoeren van slaafgemaakten van en naar Aruba. Een slaveneigenaar kon slaafgemaakten bezitten op zowel Aruba als Curaçao. In dat geval is de eigenaar twee keer geregistreerd in de index, maar verschilt de woonplaats. De rekesten zijn aangevuld met gegevens uit het notarieel archief (protocol notarieel) en informatie uit de index Curaçao: slavenregister en emancipatieregisters 1839-1863 voor een zo volledig mogelijk overzicht. |
| Slavenregister van Curaçao 1839-1863 | Gegevens uit de index Curaçao: slavenregister en emancipatieregisters 1839-1863. |
Slaveneigenaren konden op zowel Aruba als op Curaçao slaafgemaakten bezitten. De index Curaçao: slavenregister en emancipatieregister, 1839-1863 was daarom een belangrijke bron voor de reconstructie van de slaafgemaakten op Aruba, omdat ze ook in die index voor konden komen. |
De index Aruba: slavernij en emancipatie, 1840-1863 is een reconstructie van de slaafgemaakte Arubaanse bevolking in de periode 1840-1863. Hoewel er zorgvuldig is gewerkt, is het onvermijdelijk dat er informatie ontbreekt. Ten eerste omdat een deel van de archiefbronnen niet of niet meer volledig aanwezig is en ten tweede omdat informatie ontbreekt over slaafgemaakten die tijdelijk op Aruba waren, maar formeel ergens anders woonden.
Verder vergroot het gebruik van meerdere archiefbronnen de kans dat namen in die bronnen op verschillende manieren zijn geschreven. Gebruik bij het zoeken daarom spellingsvarianten of wildcards (zie zoektips).
Ontbrekende archiefbronnen
Een aantal archiefbronnen over slavernij op Aruba is nog niet teruggevonden, of is verloren gegaan. De belangrijkste bronnen die ontbreken zijn:
- een slavenregister;
- de vendueboeken van Aruba voor de periode 1840-1863, waarin mogelijk publieke veilingen van slaafgemaakten staan;
- het hoofdgeldregister tot 1845;
- de brievenboeken van de boedelkamer van Aruba van 1840 tot 1855;
- de rekesten van Curaçao vanaf 1847.
De meeste ontbrekende informatie was via andere bronnen te reconstrueren, met name via het notarieel archief (protocol notarieel) en het slavenregister van Curaçao. Toch kan de volledigheid van deze aanvullingen maar moeilijk gecontroleerd worden zonder het origineel. Dat wil niet zeggen dat deze aanvullingen per se incompleet zijn. Slechts dat we het simpelweg niet zullen weten totdat het origineel is gevonden. Verder ontbreken enkele scans van het protocol notarieel van 1848. Daardoor blijven sommige slaafgemaakten en hun levensgebeurtenissen anoniem.
Licentie
De index Aruba: slavernij en emancipatie, 1840-1863 is door het Archivo Nacional Aruba (ANA) en de Stichting Historische Database Suriname en de Cariben (HDSC) beschikbaar gesteld onder de CC-BY-SA 3.0 NL licentie (Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland).
Colofon
De index Aruba: slavernij en emancipatie, 1840-1863 is het resultaat van een samenwerking tussen Raymond Hernandez van het Archivo Nacional Aruba en Coen van Galen van de Radboud Universiteit Nijmegen (namens de Stichting Historische Database Suriname en de Cariben), met steun van het Nationaal Archief in Den Haag.
De index is gebaseerd op archiefonderzoek en transcripties door Rosa M. Arends (Archivo Nacional Aruba) en Wouter Raaijmakers (Radboud Universiteit Nijmegen), met steun en advies van Edric Croes en Johny van Eerden (Archivo Nacional Aruba) en Peter Scholing (Biblioteca Nacional Aruba). De uiteindelijke index is samengesteld door Rosa M. Arends, Wouter Raaijmakers, Matthias Rosenbaum-Feldbrügge en Coen van Galen. Het project is mogelijk gemaakt met steun van de Radboud Universiteit, de Radboud Groep voor Historische Demografie en Familiegeschiedenis, de Stichting Historische Database Suriname en de Cariben (HDSC) en het Platform Digitale Infrastructuur Social Sciences & Humanities (PDI-SSH).
