Zuid-Afrika en de VOC (1652-1795)
In 1652 sticht Jan van Riebeeck voor de VOC een verversingsstation op Kaap de Goede Hoop. VOC-schepen stoppen hier om voedsel en water in te slaan voor de lange reis naar Indië. Al snel groeit de VOC-vestiging uit tot een soort kolonie. In het VOC-archief (archiefnummer 1.04.02) is daarom veel informatie te vinden over Kaap de Goede Hoop.
In de volgende zoekhulpen leggen wij uit hoe u onderzoek kunt doen in (delen van) de VOC-archieven:
Oorspronkelijke bewoonster Zuid-Afrika, 'In search of the San', Paul Weinberg
Hoe vindt u informatie over de oorspronkelijke bewoners van Zuid-Afrika?
Informatie over de oorspronkelijke bewoners van Zuid-Afrika, zoals de Khoisan, de Zulu en de Xhosa, is lastig terug te vinden in het VOC-archief. Dit archief is immers in eerste instantie een bedrijfsarchief, met correspondentie, besluiten, soldijboeken, etc.
Toch komen de oorspronkelijke bewoners wel voor in de archiefstukken. Ze worden bijvoorbeeld beschreven in brieven en scheepsjournalen van VOC-dienaren.
Door vernieuwingen zoals automatische handschriftherkenning (htr) is informatie over de oorspronkelijke bewoners makkelijker terug te vinden. Op de website Zoeken in transcripties kunt u transcripties van handgeschreven documenten van de VOC bekijken en doorzoeken. Zoek bijvoorbeeld op namen van stammen of op koloniale termen voor bevolkingsgroepen.
Hoe vindt u informatie over tot slaafgemaakten aan de Kaap?
Tussen 1652 en 1795 houden de Nederlanders aan de Kaap ruim 60.000 mensen in slavernij. De tot slaafgemaakten zijn voornamelijk afkomstig uit Madagaskar, India en Indonesië. Informatie over hen is lastig terug te vinden in het VOC-archief. Het beste kunt u zoeken naar gegevens via de zoekhulp:
Ook kunt u zoeken in de transcripties van VOC-stukken op de website Zoeken in transcripties. U krijgt de meeste resultaten als u zoekt op koloniale termen, zoals ‘slaven’, ‘slaaf’ etc.
Informatie uit een brief in het VOC-archief over tot slaafgemaakten aan het fort de Goede Hoop (1685)
Kwetsend taalgebruik en terminologie
Koloniale archieven zitten vaak boordevol termen en denkbeelden die we nu als bijzonder kwetsend beschouwen, zoals beledigende omschrijvingen van personen uit bepaalde etnische en culturele groepen.
Het Nationaal Archief is de bewaarplaats van archieven. Wij kunnen én mogen de teksten van de archiefstukken niet aanpassen, omdat dan de historische werkelijkheid wordt aangetast.
Wel kunnen én willen wij u waarschuwen dat u beledigend taalgebruik kunt aantreffen in archiefstukken, maar ook in bepaalde oudere inventarissen. Bekijk voor meer informatie de themapagina Kwetsend taalgebruik en terminologie.
Hoe vindt u informatie over de Boerenrepublieken (1795-1902) en de Boerenoorlogen (1880-1902)?
In 1806 nemen de Britten definitief het bestuur over in de Kaapkolonie. Vanaf 1835 verlaten veel Boeren (nakomelingen van de Nederlandse kolonisten) de Kaapkolonie om in het binnenland van Zuid-Afrika eigen republieken te stichten, zoals Transvaal en Oranje Vrijstaat.
Tussen 1880 en 1902 vechten Boeren en Britten twee oorlogen uit: de Eerste Boerenoorlog (1880-1881) en de Tweede Boerenoorlog (1899-1902). Tijdens de Tweede Boerenoorlog reizen vrijwilligers uit verschillende landen naar Zuid-Afrika om de Boeren te steunen in de strijd.
De meeste archiefstukken over de Boerenrepublieken en de Boerenoorlogen vindt u in Engeland bij het Nationaal Archief in Londen en in Zuid Afrika bij het Nationaal Archief van Zuid-Afrika.
Bekijk voor informatie over de Boerenrepublieken en de Boerenoorlogen in het Nationaal Archief de zoekhulp:
Boerenfamilie met een huifkar circa 1900, Tinus le Roux (Photos Redux - Colourising History)
Apartheid in Zuid-Afrika (1948-1990)
Eind jaren 40 komt in Zuid-Afrika de Nasionale Party aan de macht. Deze partij voert een actieve apartheidspolitiek, wat nationaal en internationaal veel kritiek oproept. In veel landen worden anti-apartheidsbewegingen opgericht, zoals de Vereniging Lagere Overheden Tegen Apartheid (LOTA), waarvan het Nationaal Archief het archief bewaart: LOTA, archiefnummer 2.19.193. Meer archieven van de anti-apartheidsbeweging in Nederland zijn te vinden bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG) in Amsterdam.
Binnen Zuid Afrika zelf strijdt het Afrikaans Nationaal Congres (ANC) tegen de apartheid. De militaire tak van de partij wordt geleid door Nelson Mandela. In 1964 wordt hij gevangengezet op Robbeneiland. Daar groeit hij uit tot het symbool van de anti-apartheidsbeweging.
Informatie over de houding van de Nederlandse regering tegenover de apartheidspolitiek vindt u in de archieven van Buitenlandse Zaken. Uitleg over het onderzoek in deze archieven vindt u in de zoekhulp:
Verzet tegen apartheid: Zuid-Afrikaanse vrouw van kleur in een trein bestemd voor witte Zuid-Afrikanen (2-9-1952)
Hoe vindt u informatie over migranten naar Zuid-Afrika?
Na de Eerste Boerenoorlog laat de Nederlandsch-Zuid-Afrikaansche Spoorwegmaatschappij (NZASM) zo'n 1.500 Nederlandse werknemers overkomen om de spoorlijn van Pretoria naar Lourenço Marques aan te leggen. Informatie hierover vindt u in het archief van de Nederlands-Zuid-Afrikaanse Spoorwegmaatschappij (NZASM) (2.18.18.02).
Na 1945 komt de emigratie vanuit Nederland naar Zuid-Afrika pas echt op gang. Uitleg over het onderzoek naar emigranten vindt u in de zoekhulp:
Websites en online bronnen
Kaart van Afrika van Kaap de Goede Hoop tot Kaap Delgado en het eiland Madagaskar (collectie Leupe, 4.VELH, inventarisnummer 619.4)
In welke collecties bevinden zich kaarten van Zuid-Afrika?
- Verzameling Buitenlandse Kaarten Leupe ( 4.VEL), inventarisnummers 160-174 en 175-197
- Verzameling Buitenlandse Kaarten Leupe, supplement (4.VELH), inventarisnummers 91, 147-150, 156, 315, 320, 619.14, 619.35, 619.36 en 619.37
- Verzameling Aanwinsten Kaarten en Tekeningen (4.AANW), inventarisnummers 1420, 1425.1, 1425.2, 1478
- Verzameling Kaarten en tekeningen (over de jaren 1937-1985) van prof. dr. ir. C. Koeman (4.CKM), inventarisnummers 1-3, 27 en 28
- Verzameling Janssens / Kaarten (4.JSF), inventarisnummers 1-80
- Koloniën / Kaarten en Tekeningen (4.MIKO), inventarisnummers 603, 6582.1 en 6582.2