Taalgebruik in de archiefstukken
Archiefstukken zijn ontstaan in het verleden. De opstellers van de archiefstukken hadden meestal de macht. Zij heersten vaak over achtergestelde (gemarginaliseerde) groepen of over mensen met een andere etnische achtergrond. De manier waarop er in deze archiefstukken naar de wereld wordt gekeken en vooral de discriminerende manier waarop er in de stukken wordt omgegaan met mensen met een andere (etnische) achtergrond is anders dan in onze tijd. De archiefstukken bevatten vaak termen en uitdrukkingen die we tegenwoordig bijzonder kwetsend of beledigend vinden. Dit geldt zeker voor archiefstukken die zijn ontstaan binnen een koloniale context.
Het Nationaal Archief is de bewaarplaats van archieven. Wij kunnen én mogen de teksten van de archiefstukken niet aanpassen, omdat we dan de oorspronkelijke teksten uit het verleden zouden veranderen en daarmee in feite ook het verleden zelf. Wel proberen we context en uitleg te geven bij (gedigitaliseerde) archiefstukken die kwetsend taalgebruik bevatten.
Taalgebruik in inventarissen en indexen
Behalve in de archiefstukken zelf kan beledigend taalgebruik ook voorkomen in:
- Inventarissen (archiefbeschrijvingen). Inventarissen bevatten korte beschrijvingen van de archiefstukken uit een archief. Ze zijn vaak lang geleden gemaakt. Soms zelfs in de tijd dat het archief werd aangelegd. Daarom kan er in inventarissen verouderd en beledigend taalgebruik voorkomen.
- Indexen. Om bepaalde archiefstukken makkelijker te doorzoeken zijn ooit indexen gemaakt (vergelijkbaar met een index of register achterin een boek). Hierbij is meestal gebruikgemaakt van de termen die in de archiefstukken voorkomen. Helaas zitten daar regelmatig beledigende en kwetsende termen bij.
- Fotocollectie. Beschrijvingen bij foto's zijn vaak al lang geleden gemaakt. Bepaalde beledigende termen werden toen nog gebruikt.
Het Nationaal Archief onderzoekt op dit moment op welke manier inventarissen en indexen met kwetsende termen kunnen worden aangepast. Ook streven wij ernaar om u te waarschuwen wanneer u een archiefinventaris of index gaat bekijken die kwetsende termen bevat.
Een praktijkvoorbeeld
Als u via de zoekbalk op de pagina 'Onderzoeken' zoekt op de term Indiaan, levert dat diverse resultaten op.
Het woord is terug te vinden in:
- archieven (15 resultaten): de term komt voor in 15 archiefinventarissen. Sommige inventarissen zijn al lang geleden gemaakt en nooit bijgewerkt. Heel soms is een beledigende term ook in gebruik als achternaam;
- fotocollectie (59 resultaten): de term komt voor in bijschriften van foto's. De beschrijvingen van de foto's zijn soms tientallen jaren oud;
- indexen (12 resultaten): de term komt voor in 12 indexen. De term komt voor in één of meer archiefstukken en is als trefwoord gebruikt om een register op die archiefstukken te maken.
Pilot
Het Nationaal Archief beheert ruim zevenduizend archieven en bijbehorende inventarissen. In een aantal inventarissen, vooral inventarissen van koloniale archieven, komen beledigende en racistische termen voor. Wij werken aan een pilot om te onderzoeken hoe we de kwetsende termen uit de inventarissen kunnen verwijderen, of van de juiste context kunnen voorzien.