Suriname: Slavenregisters, 1816-1863

Bij Koninklijk Decreet werd in 1826 het slavenregister in Suriname ingesteld. Dit gebeurde om de illegale slavenhandel te bestrijden. De internationale slavenhandel vanuit Afrika was toen al verboden, maar de smokkel van mensen naar Suriname ging gewoon door. Een verplichte registratie van alle slaafgemaakte mensen met naam en leeftijd, inclusief geboorte, overlijden en elke verandering van eigenaar, moest het onmogelijk maken om mensen illegaal tot slaaf te maken en zo de sluikhandel definitief te stoppen.

Volgens het decreet van 1826 moesten slaveneigenaren de mensen in hun bezit opgeven bij een ambtenaar in Paramaribo of Nieuw Rotterdam (voor de inwoners van Nickerie en Coronie). Daarna moest elke ‘mutatie’ worden aangegeven bij deze ambtenaar, zoals geboorten, overlijden, koop en verkoop. Door mensen te registreren en over te schrijven ontstond er een gesloten registratie die het bijna onmogelijk maakte om groepen mensen illegaal Suriname in te smokkelen en in de slavenregisters op te nemen.

De registratie in de slavenregisters werd volgehouden tot de afschaffing van de slavernij in Suriname op 1 juli 1863. Eens in de zoveel jaar begonnen de ambtenaren met een nieuwe reeks registers, waarin de informatie werd overgeschreven die nog relevant was. Het gevolg is dat er in totaal vijf series slavenregisters zijn geweest: 1826-1830, 1830-1838, 1838-1848, 1848-1851 en 1851-1863. Niet alle boeken van de slavenregisters zijn bewaard gebleven. De serie van 1826 ontbreekt volledig, van de serie 1830 ontbreekt de helft van de boeken. Latere series zijn veel completer. De laatste serie 1851 tot 1863 is voor meer 90% compleet.

De Surinaamse slavenregisters in deze index omvatten 43 boeken met in totaal bijna 15.000 folio’s. De slavenregisters zijn ingedeeld op slaveneigenaar. Elke serie slavenregisters is verdeeld in boeken voor plantages en particuliere eigenaren. Bij plantages is alleen de naam van de plantage vermeld en de divisie (de bestuurseenheid waar deze plantage deel van uitmaakte). Bij de particuliere eigenaren wordt de naam vermeld van de eigenaar of eigenaren.

In de loop van de jaren nam de geregistreerde informatie in de slavenregisters toe. Zo vermelden de slavenregisters vanaf 1848 bij elk persoon ook de moeder, wat reconstructies van vrouwelijke familielijnen mogelijk maakt. Vaders werden niet geregistreerd en andere familie- of samenlevingsverbanden ook niet. Per eigenaar werden eerst de mannen geregistreerd op volgorde van leeftijd, vervolgens de vrouwen en daarna mensen die er bij kwamen gedurende de registratieperiode. Een folio (bladzijde) is altijd gekoppeld aan één eigenaar (of gezamenlijke eigenaren) of een plantage. Wel konden er meerdere folio’s gekoppeld worden aan dezelfde eigenaar of plantage als er meer slaafgemaakte mensen waren dan er op één folio vermeld konden worden.

Hoewel er beperkingen zijn aan het soort informatie dat in de slavenregisters is te vinden, kunnen we het register beschouwen als een belangrijke bron over slaafgemaakte mensen in het 19e-eeuwse Suriname. De waarde van de slavenregisters zit vooral in de omvang van het materiaal en in het gegeven dat vrijwel iedereen die als slaafgemaakte leefde werd vermeld, net als alle particuliere slaveneigenaren en plantages.

Zogeheten ‘landsslaven’, mensen die rechtstreeks in eigendom waren van de overheid, werden lange tijd niet opgenomen in de slavenregisters. Pas in de vierde serie vanaf 1851 zijn ze opgenomen op de folio’s van het Genie Department en ’s lands grond Boniface. Mensen die werkten op plantages als Catharina Sophia, die door de overheid waren overgenomen, staan wel in de oudere series van de slavenregisters. Soms werden mensen ‘besmet’ verklaard. Dat betekende dat de ziekten lepra of elefantiasis bij ze was geconstateerd. Ze werden dan naar de leprakolonie Batavia gestuurd en uitgeschreven uit de slavenregisters.

In de Surinaamse slavenregisters waren slaafgemaakte mensen ingeschreven op de pagina, het ‘folio’, van hun eigenaar. Dit kon een plantage zijn of een particuliere eigenaar. De slavenregisters beginnen in 1830 en lopen door tot de afschaffing van de slavernij in Suriname op 1 juli 1863.

In de slavenregisters vindt u de naam van een persoon, geslacht, leeftijd of geboortejaar, moedersnaam (voornamelijk in registers vanaf 1848), de eigenaar en een link naar de scan van het folio. Daarnaast vindt u de datum waarop een ‘mutatie’ werd genoteerd, het soort mutatie (geboorte, overlijden, inschrijving, uitschrijving en registratie) en soms aanvullende informatie.

Als iemand werd geboren, overleed, werd verkocht of vrijgelaten, dan werd dat als mutatie genoteerd. De mutatiedatum is de registratiedatum en niet de datum van de gebeurtenis. Vooral geboorten en overlijden werden vaak pas weken of maanden later ingeschreven. Als er als mutatie alleen een jaartal 1830, 1838, 1848 of 1851 staat, dan betekent dit dat de persoon is overgeschreven bij een vernieuwing van de slavenregisters. Er zijn vier series registers: 1830-1838, 1838-1848, 1848-1851 en 1851-1863. Mensen die volgens de slavenregisters nog in leven waren bij de emancipatie hebben als uitschrijvingsdatum 1 juli 1863.

Naam

In dit veld vindt u de naam. Dit is altijd de voornaam, want mensen in slavernij mochten geen achternaam hebben. Soms waren mensen onder een andere naam bekend dan hun formele naam. In dat geval werd deze naam er extra bijgeschreven, tussen haakjes of als alternatief (‘ Klaas of Nicolaas’). Bij de naam staan soms toevoegingen om mensen met dezelfde naam uit elkaar te houden. Vaak is dit een nummer (‘Anthonie 2’) of een eigenschap (‘Groot Kees’). Een enkele keer staat er een afkorting achter de naam. Soms is dat de afkorting van een plantage waar iemand eerder toe behoorde. Soms is het niet duidelijk wat deze afkorting betekent.

Extra informatie bij naam

In dit veld vindt u extra informatie die achter de naam staat genoteerd in de slavenregisters. Dit kan een vermelding zijn of de persoon deel is van een tweeling of drieling. Het kan ook aanvullende informatie zijn over de eigenaar. Als er ‘privé’ staat dan betekent dit dat iemand eigendom was van een privépersoon. Staat er ‘nomen uxorum’ of ‘nom. ux.’ dan betekent dit dat de persoon ingeschreven staat onder de naam van een man, maar in werkelijkheid bezit is van zijn vrouw.

Geslacht

In dit veld staat vermeld of iemand mannelijk of vrouwelijk was.

Geboortedatum

In de slavenregisters series 3 en 4 staat hier het geboortejaar vermeld. Bij kinderen geboren vanaf 1851 wordt vaak de geboortedatum vermeld.

Leeftijd

Heeft dezelfde functie als geboortejaar in de slavenregisters series 1 en 2. In deze series staat de leeftijd vermeld die mensen hadden op het moment van inschrijving. In de praktijk is dit alleen gebeurd met een deel van de inschrijvingen in serie 1.

Moeder

Dit is de naam van de moeder van de persoon. Deze is standaard genoteerd in de series 3 en 4. De informatie vermeld onder ‘Naam’ geldt hier ook. Soms staat er achter de naam dat moeder overleden is, soms staat er geen naam, maar alleen de vermelding ‘overleden’. Met name bij oudere mensen staat bij moeder vaak ‘onbekend’.

Eigenaar

Er zijn twee groepen eigenaren in de slavenregisters: plantages en particuliere eigenaren. De naam van de eigenaar staat op de folio helemaal bovenaan de pagina over de volle breedte van de folio.
Bij plantages wordt de naam van de plantage vermeld, gevolgd door de divisie of het district waarin de plantage is gelegen en daarna de vermelding plantage. Plantage Accaribo in de divisie Para wordt daarom geschreven als: ‘Accaribo Divisie Para Plantage’. Soms is het woord ‘plantage’ vervangen door een meer specifieke aanduiding, zoals ‘houtgrond’ (een bosbouwplantage).
Bij particuliere eigenaren werd altijd begonnen met de achternaam van de belangrijkste eigenaar, gevolgd door aanvullende informatie en eindigend met de voornamen of voorletters van de belangrijkste eigenaar. Het folio waarop bijvoorbeeld de slaafgemaakte mensen staan van Isaac Jacob Bueno de Mesquita en zijn vrouw heet: ‘Mesquita privé en nom.ux., Isaac Jacob Bueno de’.

Datum inschrijving

De belangrijkste datum in de slavenregisters is de mutatiedatum. Dat is de datum waarop een inschrijving geregistreerd is in het register. De mutatiedatum betreft geen geboortedatum: vooral bij plantages kan er soms maanden zitten tussen de geboorte en de uiteindelijke registratiedatum. Tot ongeveer 1850 is meestal enkel de mutatiedatum vermeld, daarna ook de geboortedatum.

Er zijn gevallen bekend van personen zonder mutatiedatum. Bij de introductie van een nieuwe serie slavenregisters vindt een overschrijving plaats van personen met het folio van hun eigenaar in het oude register naar het nieuwe register. Die inschrijving staat niet apart gemeld. Omdat het niet bekend is op welke datum iemand werd overgeschreven in de nieuwe serie, hebben we dit opgelost door het startjaar van een serie als mutatiedatum te nemen: 1830, 1838, 1848 of 1851. Een bijzondere groep mensen zonder mutatiedatum zijn personen die in- of uitgeschreven zijn op basis van een gouvernementsresolutie, een beslissing van de koloniale overheid. In dat geval is de datum van de gouvernementsresolutie als de mutatiedatum beschouwt.

Soort mutatie

Er zijn twee soorten mutaties: ‘inschrijving’ en ‘uitschrijving’. De slavenregisters zijn georganiseerd als een ‘boekhouding’ van mensen per eigenaar. Alles waardoor iemand op het folio komt van een eigenaar is een inschrijving (geboorte, aankoop, overschrijving uit vorige serie slavenregisters), alles waardoor iemand van de lijst wordt gehaald is een uitschrijving (overlijden, verkoop, vrijlating). Vooral bij verkoop geldt dat uitschrijving op het folio van de ene eigenaar ook betekent dat de persoon bij een andere eigenaar wordt ingeschreven. Mensen die meerdere keren worden verkocht hebben dus meerdere in- en uitschrijvingen.

Aanvullende informatie

Hier staat extra informatie die de ambtenaar heeft opgeschreven. Dit kan de geboortedatum zijn of de naam van de vorige eigenaar. Ook staat hier informatie over gouvernementsresoluties. Als er aanvullende informatie in de nadere toegang staat, maar op de scan staat niets achter de naam, dan betekent dit dat er op een eerdere pagina een mededeling is gedaan die voor een hele groep mensen geldt. Onder aanvullende informatie inschrijving staat ook informatie over zaken die het eigendom over een slaafgemaakt heeft beïnvloed. Dit heeft niet tot uitschrijving geleid. Voorbeelden hiervan zijn dat iemand is gekocht ‘voor de vrijdom’ (met de verplichting om iemand op den duur vrij te maken) of dat iemand is verpand of in executie is genomen.

Datum uitschrijving

Voor de mutatiedatum uitschrijving geldt hetzelfde als vermeld onder mutatiedatum inschrijving. Een bijzonderheid bij uitschrijvingen is dat ook bij de emancipatie op 1 juli 1863 niet is vermeld dat mensen zijn uitgeschreven. We hebben dit opgelost door de mutatiedatum ‘1 juli 1863’ te geven.

Slavenregister

Het boek van de slavenregisters waarin de vermelding geregistreerd staat. Het nummer is het inventarisnummer van het originele boek in het Nationaal Archief Suriname (NAS).

Folio

Het folionummer waarop de vermelding geregistreerd staat. Het folionummer staat bij de slavenregisters van de series 3 en 4 links en rechts bovenaan de pagina. Bij de series 1 en 2 rechtsboven op de voorpagina. In series 1, 2 en 3 zijn alle folio’s doorlopend genummerd. In serie 4 zijn er aparte nummerreeksen voor plantages en particulieren. Vooral in serie 4 staat het folionummer van de nieuwe eigenaar vermeld bij overschrijven.

Anno

Bij de slavenregisters van de series 1 en 2 staat op het folio boven de naam van de eigenaar ‘Anno’ en een jaartal vermeld. Dat is het jaar waarin dit folio is begonnen. Dit is nodig omdat in deze series van de vermelde personen de leeftijd bij inschrijving staat vermeld. Met behulp van het jaartal bij ‘Anno’ kan in latere jaren de leeftijd worden uitgerekend.

Serie register

In totaal zijn er vier series slavenregisters bewaard gebleven: serie 1 loopt van 1830 tot 1838, serie 2 van 1838 tot 1848, serie 3 van 1848 tot 1851 en serie 4 van 1851 tot 1863. Als er aan een nieuwe serie is begonnen dan is de relevante informatie steeds opnieuw overgeschreven in het nieuwe register.

Type register

Plantage of Particulieren. Elke serie slavenregisters was verdeeld in aparte boeken voor plantages en boeken voor particuliere eigenaren.

Afbeelding

Hier kunt u een link aanklikken naar de scan van de originele pagina in het slavenregister.

De ambtenaren die de slavenregisters bijhielden, gebruikten vaak ambtelijk jargon en afkortingen. Ook is de taal sinds de 19e eeuw veranderd, zodat er soms woorden gebruikt zijn die wij niet meer kennen. Hieronder staat een lijst met veel voorkomende voorbeelden.

In de index zijn alleen mensen opgenomen die nu nog in de slavenregisters te vinden zijn. De oudste serie slavenregisters uit 1826-1830 ontbreekt volledig. Van de slavenregisters vanaf 1830 is naar schatting ruim een kwart verloren gegaan, voornamelijk van de oudere series. Naar schatting is ruim een kwart van de slavenregisters verloren gegaan, voornamelijk van de oudere series. Het kan dus zijn dat informatie over een persoon voor bepaalde series ontbreekt. Daarnaast werden ‘landsslaven’, mensen die rechtstreeks eigendom waren van de overheid, pas vanaf 1851 ingeschreven in de slavenregisters. Ze staan vermeld onder ‘Genie Departement’ en ‘Boniface ’s lands grond’. Eind 1859 worden alle ‘landsslaven’ samengevoegd op een nieuw folio, maar dit folio is helaas niet bewaard gebleven.

In deze versie van de index Surinaamse slavenregisters zijn de registers opgenomen die nog bewaard zijn gebleven uit de periode 1830-1863.Van de mensen die per 1 juli 1863 vrij werden staat de achternaam niet in de slavenregisters. Zoekt u een voorouder die in 1863 vrij werd, dan helpt het om eerst de voorouder op te zoeken maak gebruik van de zoekhulp Suriname: Vrijverklaarde slaven (Emancipatie 1863).

De originele slavenregisters zijn te vinden in het Nationaal Archief Suriname, toegang 16, inventarisnummers 1-43.

De index Suriname: Slavenregisters is door de Stichting Historische Database Suriname beschikbaar gesteld onder de CC-BY-SA 3.0 NL licentie (Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland).

Maak de Surinaamse slavenregisters openbaar

Het project ‘Maak de Surinaamse slavenregisters openbaar’ was een gecombineerde crowdfunding- en crowdsourcingcampagne met als doel om de slavenregisters van Suriname te digitaliseren, de inhoud te beschrijven en online beschikbaar te stellen voor publiek en wetenschappelijk onderzoek. De crowdfunding werd gehouden in de winter van 2017, de scans werden getranscribeerd door vrijwilligers tussen 20 juni en 1 oktober 2017. Het initiatief voor het project lag bij Coen van Galen en Maurits Hassankhan namens de Stichting Historische Database Suriname.

Het project is uitgevoerd in samenwerking met de Radboud Universiteit Nijmegen, de Anton de Kom Universiteit van Suriname, de Nationale Archieven van Nederland en Suriname, de Stichting Surinaamse Genealogie, twintig Surinaamse en Nederlandse studenten en meer dan 600 vrijwilligers.

De uiteindelijke database is samengesteld door Coen van Galen en Maartje A.B. van de Radboud Universiteit en is de basis geweest van de nadere toegang zoals deze nu gepresenteerd wordt op de website van het Nationaal Archief.

De rechten op de database liggen bij de Stichting Historische Database Suriname. De stichting heeft de database ter beschikking gesteld onder de CC-BY-SA NL licentie.

Een woord van dank

De initiatiefnemers van ‘Maak de Surinaamse slavenregisters openbaar’ willen iedereen bijzonder bedanken die dit project mogelijk hebben gemaakt met organisatorische steun, door geld te doneren, of door als vrijwilliger mee te helpen met de invoer van de slavenregisters.

‘Maak de Surinaamse slavenregisters openbaar’ kon een succes worden door de steun en hulp van vele collega’s van de Radboud Universiteit en de Anton de Kom Universiteit, het Nationaal Archief Suriname, het Nationaal Archief in Nederland, de Stichting Surinaamse Genealogie, NiNsee, Noraly Beyer, het Bijlmer Parktheater, Mavis Carilho, Katja van Galen, het Haags Historisch Museum, Huub van Helvoort, Maria Karg, Paul Koulen, Livingpast.nu, Ger Loeffen, Facila Nanhekhan, Rick Mourits, de Openbare Bibliotheek Amsterdam, Ton van Raaij, Matthias Rosenbaum-Feldbrügge, Eveline Sint Nicolaas, Ank de Vogel en de meer dan meer dan 600 mensen die meegeholpen hebben om de slavenregisters te transcriberen. De initiatiefnemers willen de Surinaamse overheid bedanken voor de toestemming om de slavenregisters te mogen digitaliseren.

Het project is financieel mogelijk gemaakt met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds, het Pronk Visser Fonds, de Stichting Democratie en Media, CLARIAH, Stichting Triskontakten, het instituut HLCS en de afdeling Geschiedenis van de Radboud Universiteit Nijmegen en bijna 400 mensen die gedoneerd hebben voor de crowdfundingscampagne ‘Help mee! Maak de Surinaamse slavenregisters openbaar’.