Rechtspraak en veiligheid

Het Nationaal Archief bewaart veel archieven met gegevens over rechtspraak en veiligheid, zoals rechtbankarchieven van Zuid-Holland en archieven van veiligheidsdiensten. Deze pagina geeft een overzicht van de zoekhulpen die uitleg geven over de manier waarop u onderzoek kunt doen in dit soort archieven. 

Voortzetting van het kort geding m.b.t het kraakpand aan de Prins Hendrikkade 1980 collectie Anefo

Rechtbankarchieven in de 19e en 20e eeuw

Rechtbankarchieven worden per provincie bewaard in de Regionaal Historische Centra (RHC). Voor de provincie Zuid-Holland is het Nationaal Archief het regionale archief. Daarom bewaart het Nationaal Archief de rechtbankarchieven van Zuid-Holland. Voor rechtbankarchieven uit andere provincies kunt u terecht bij de RHC's van de betreffende provincies. Een overzicht van de RHC’s vindt u hieronder:

Rechtbankarchieven

Het Nationaal Archief bewaart de rechtbankarchieven van de provincie Zuid-Holland, zoals de archieven van de arrondissementsrechtbanken, de kantongerechten en het gerechtshof. Bekijk onderstaande zoekhulpen om te ontdekken hoe u in deze archieven zoekt en wat u kunt aantreffen.

Echtscheiding

Afstand, adoptie en voogdij

Het Nationaal Archief bewaart een klein, maar belangrijk deel van de archieven met informatie over afstandsmoeders, afstandskinderen, geadopteerden, adoptieouders en voogdij. 

Afstand en adoptie
Voogdij

Gevangenisarchieven Zuid-Holland

Voor de provincie Zuid-Holland bewaart het Nationaal Archief de gevangenisarchieven. Uitleg over onderzoek in deze archieven vindt u in de volgende zoekhulpen:

Gevangenis Scheveningen, 1950, Oorschot, […] van / Anefo, Nationaal Archief
Gevangenis Scheveningen, 1950, Oorschot, […] van / Anefo, Nationaal Archief

Landelijke rechtspraak en veiligheid

Naast regionale rechtbankarchieven bewaart het Nationaal Archief ook landelijke rechtbankarchieven, zoals de archieven van de Hoge Raad en de Raad van State. Daarnaast bewaart het Nationaal Archief archieven van het ministerie van Justitie en van veiligheidsdiensten. Hieronder vindt u, per thema, zoekhulpen met uitleg over de manier waarop u onderzoek doet in deze archieven.

Veiligheidsdiensten

Gratie

Naamsverandering of naamsaanneming

Raad van State

Opsporing en berechting na de Tweede Wereldoorlog

Tuchtrecht scheepvaart

Uitlevering verdachten

Rechtspraak in de middeleeuwen en tijdens de Republiek

Op een schavot (het Groene Zoodje) wordt een doodvonnis voltrokken met het zwaard. Den haag, gravure begin 17de eeuw, Rijksvoorlichtingsdiens
Voltrekking van een doodsvonnis 17e eeuw

In de late middeleeuwen en tijdens de Republiek waren er in Holland verschillende soorten rechtbanken: de lage jurisdicties, de hoge jurisdicties (baljuwvierscharen), het Hof van Holland en de Hoge Raad. Het soort misdrijf en de positie van de betrokkenen bepaalden voor welke rechtbank een zaak werd gebracht. 

Lage jurisdictie

Onder de lage jurisdictie vielen civiele zaken en lichte delicten. De lage jurisdictie kon bijvoorbeeld in handen zijn van de schout.

Hoge jurisdictie: baljuwschappen en hoge vierscharen

Een baljuwschap was een plattelandsdistrict in Holland en Zeeland waar een baljuw de hoge jurisdictie uitoefende. De baljuw was voorzitter van het college van welgeboren mannen, ook bekend als de (hoge) vierschaar. De baljuw en de vierschaar berechtten alle misdaden waarop lijf- of doodstraffen stonden. Het Nationaal Archief bewaart diverse archieven van baljuwschappen. Meer informatie hierover vindt u in de zoekhulp:

 

Rechtsmacht in leen

Tot in de 17e eeuw kon de landsheer (en later de Staten van Holland) de rechtsmacht ‘in leen’ geven. De leenman mocht dan de rechtspraak doen in een bepaald gebied. Uitleg over het doen van onderzoek naar ‘lenen’ vindt u in de zoekhulpen:

Als een leenman de lage jurisdictie in leen kreeg, dan ontstond een ambachtsheerlijkheid. Kreeg hij ook de hoge rechtsmacht in leen, dan ontstond een hoge heerlijkheid. Uitleg over heerlijkheden vindt u in de zoekhulp:

Tekening van het Binnenhof en directe omgeving in 1600 (door H. de Lussanet de la Sablonière,1932). Op het Binnenhof was het Hof van Holland gevestigd

I-O Vogelvluchttekening van het Binnenhof en directe omgeving in 1600, door H. de Lussanet de la Sablonière 1932 (4.RGD, 396.5)

Hof van Holland, Zeeland en West-Friesland (1428-1811)

Het Hof van Holland behandelde alle zaken die niet door de lagere rechtbanken konden worden afgehandeld. Daarnaast waren er verschillende geprivilegieerden die direct konden procederen bij het Hof. Ook diende het Hof als hof van beroep. De volgende zoekhulpen helpen bij onderzoek in het archief van het Hof van Holland (archiefnummer 3.03.01.01):

Hoge Raad van Holland, Zeeland en West-Friesland (1582-1795)

Tot de Opstand konden mensen in beroep gaan tegen uitspraken van het Hof van Holland bij de Grote Raad van Mechelen. Toen de Opstand uitbrak was Mechelen niet meer te bereiken. In 1582 richtten de Staten van Holland daarom de Hoge Raad op. De Hoge Raad werd de hoogste rechtbank in Holland, Zeeland en West-Friesland. Uitleg over onderzoek naar uitspraken van de Hoge Raad vindt u in de zoekhulp:

Het archief van de Grote Raad van Mechelen vindt u bij het Rijksarchief in België.

De Hoge Raad bij de begrafenis van Frederik Hendrik in 1647

De Hoge Raad van Holland, Zeeland en West-Friesland bij de begrafenisstoet van Frederik Hendrik (Pieter Post tussen 1647 en 1651) Rijksmuseum (WikiCommons)