Rechtbankarchieven in de 19e en 20e eeuw
Rechtbankarchieven worden per provincie bewaard in de Regionaal Historische Centra (RHC). Voor de provincie Zuid-Holland is het Nationaal Archief het regionale archief. Daarom bewaart het Nationaal Archief de rechtbankarchieven van Zuid-Holland. Voor rechtbankarchieven uit andere provincies kunt u terecht bij de RHC's van de betreffende provincies. Een overzicht van de RHC’s vindt u hieronder:
- Drenthe: Drents Archief
- Flevoland: Het Flevolands Archief
- Friesland: Tresoar
- Gelderland: Gelders Archief
- Groningen: Groninger Archieven
- Limburg: Regionaal Historisch Centrum Limburg
- Noord-Brabant: Brabants Historisch Informatie Centrum
- Noord-Holland: Noord-Hollands Archief
- Overijssel: Collectie Overijssel
- Utrecht: Het Utrechts Archief
- Zeeland: Zeeuws Archief
Rechtbankarchieven
Het Nationaal Archief bewaart de rechtbankarchieven van de provincie Zuid-Holland, zoals de archieven van de arrondissementsrechtbanken, de kantongerechten en het gerechtshof. Bekijk onderstaande zoekhulpen om te ontdekken hoe u in deze archieven zoekt en wat u kunt aantreffen.
Echtscheiding
- Echtscheidingen Zuid-Holland in de periode 1838-1939
- Echtscheidingsvonnissen Zuid-Holland jonger dan 75 jaar
Afstand, adoptie en voogdij
Het Nationaal Archief bewaart een klein, maar belangrijk deel van de archieven met informatie over afstandsmoeders, afstandskinderen, geadopteerden, adoptieouders en voogdij.
Afstand en adoptie
Voogdij
Gevangenisarchieven Zuid-Holland
Voor de provincie Zuid-Holland bewaart het Nationaal Archief de gevangenisarchieven. Uitleg over onderzoek in deze archieven vindt u in de volgende zoekhulpen:
- Gevangenen in Zuid-Hollandse gevangenisarchieven, 1811-1977
- Strafgevangenis Den Haag: fotoboek gedetineerden, 1886-1910
- Jeugdgevangenis (Rijksopvoedingsgesticht) Leiden: pupillen, 1911-1926
Landelijke rechtspraak en veiligheid
Naast regionale rechtbankarchieven bewaart het Nationaal Archief ook landelijke rechtbankarchieven, zoals de archieven van de Hoge Raad en de Raad van State. Daarnaast bewaart het Nationaal Archief archieven van het ministerie van Justitie en van veiligheidsdiensten. Hieronder vindt u, per thema, zoekhulpen met uitleg over de manier waarop u onderzoek doet in deze archieven.
Veiligheidsdiensten
Gratie
Naamsverandering of naamsaanneming
Raad van State
Opsporing en berechting na de Tweede Wereldoorlog
- Verdacht van collaboratie, zoals NSB-lidmaatschap (CABR)
- Opsporing van verdachten van zware oorlogsmisdrijven (COOM), 1944-1949
Tuchtrecht scheepvaart
Uitlevering verdachten
Rechtspraak in de middeleeuwen en tijdens de Republiek
In de late middeleeuwen en tijdens de Republiek waren er in Holland verschillende soorten rechtbanken: de lage jurisdicties, de hoge jurisdicties (baljuwvierscharen), het Hof van Holland en de Hoge Raad. Het soort misdrijf en de positie van de betrokkenen bepaalden voor welke rechtbank een zaak werd gebracht.
Lage jurisdictie
Onder de lage jurisdictie vielen civiele zaken en lichte delicten. De lage jurisdictie kon bijvoorbeeld in handen zijn van de schout.
Hoge jurisdictie: baljuwschappen en hoge vierscharen
Een baljuwschap was een plattelandsdistrict in Holland en Zeeland waar een baljuw de hoge jurisdictie uitoefende. De baljuw was voorzitter van het college van welgeboren mannen, ook bekend als de (hoge) vierschaar. De baljuw en de vierschaar berechtten alle misdaden waarop lijf- of doodstraffen stonden. Het Nationaal Archief bewaart diverse archieven van baljuwschappen. Meer informatie hierover vindt u in de zoekhulp:
Rechtsmacht in leen
Tot in de 17e eeuw kon de landsheer (en later de Staten van Holland) de rechtsmacht ‘in leen’ geven. De leenman mocht dan de rechtspraak doen in een bepaald gebied. Uitleg over het doen van onderzoek naar ‘lenen’ vindt u in de zoekhulpen:
- Leenregisters
- Beheer Nassause goederen (Nassause Domeinraad): leenregisters Polanen en Lek, 1309-1625
Als een leenman de lage jurisdictie in leen kreeg, dan ontstond een ambachtsheerlijkheid. Kreeg hij ook de hoge rechtsmacht in leen, dan ontstond een hoge heerlijkheid. Uitleg over heerlijkheden vindt u in de zoekhulp:
Tekening van het Binnenhof en directe omgeving in 1600 (door H. de Lussanet de la Sablonière,1932). Op het Binnenhof was het Hof van Holland gevestigd
Hof van Holland, Zeeland en West-Friesland (1428-1811)
Het Hof van Holland behandelde alle zaken die niet door de lagere rechtbanken konden worden afgehandeld. Daarnaast waren er verschillende geprivilegieerden die direct konden procederen bij het Hof. Ook diende het Hof als hof van beroep. De volgende zoekhulpen helpen bij onderzoek in het archief van het Hof van Holland (archiefnummer 3.03.01.01):
- Hof van Holland: verzoekschriften (rekesten om mandement), 1623-1811
- Hof van Holland: bestuur en rechtspraak (memorialen), 1428-1463
- Hof van Holland: onroerend goed (decreten), 1523-1810
- Hof van Holland: criminele sententies, 1539-1811
- Hof van Holland: civiele sententies, 1600-1810
- Hof van Holland: boedelrekeningen, 1637-1811
Hoge Raad van Holland, Zeeland en West-Friesland (1582-1795)
Tot de Opstand konden mensen in beroep gaan tegen uitspraken van het Hof van Holland bij de Grote Raad van Mechelen. Toen de Opstand uitbrak was Mechelen niet meer te bereiken. In 1582 richtten de Staten van Holland daarom de Hoge Raad op. De Hoge Raad werd de hoogste rechtbank in Holland, Zeeland en West-Friesland. Uitleg over onderzoek naar uitspraken van de Hoge Raad vindt u in de zoekhulp:
Het archief van de Grote Raad van Mechelen vindt u bij het Rijksarchief in België.