Het Nationaal Archief bewaart diverse archieven met informatie over Joodse slachtoffers van de Holocaust (Sjoa) in Nederland. In een aantal archieven kunt u zelf onderzoek doen.
Veel archieven zijn vanwege privacywetgeving beperkt openbaar, zoals grote delen van het Oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis (NRK). In deze archieven kunt u niet zelf zoeken. U kunt wel archiefstukken uit deze archieven komen bekijken in de studiezaal van het Nationaal Archief. Hiervoor moet u een aanvraag indienen. Een medewerker van het Nationaal Archief voert dan een onderzoek uit om te bepalen welke archiefstukken voor u van belang zijn.
Voor het indienen van een aanvraag heeft u gegevens nodig van het slachtoffer. Deze gegevens kunt u onder meer vinden op de website Joods Monument.
U kunt mogelijk ook gegevens over Joodse slachtoffers vinden in de database van de Arolsen Archives (voorheen International Tracing Service). Veel documenten uit die database zijn gedigitaliseerd en online te bekijken (waaronder de kaarten uit de Joodsche Raad cartotheek).
Zoekt u informatie over geroofde goederen, bekijk dan de zoekhulp Geroofd Joods bezit, 1940-1945.
Klik op de knop 'Aanvraagformulier NRK' en vul het formulier in dat verschijnt. Geef naast de persoonsgegevens zoveel mogelijk aanvullende informatie in het veld Extra informatie. Om het NRK-formulier in te kunnen vullen moet u inloggen op de site van het Nationaal Archief. Heeft u nog geen account? Dan kunt u meteen een account aanmaken.
Behandeltermijn
Wanneer uw verzoek bij het Nationaal Archief is binnengekomen, ontvangt u hiervan een bevestiging. We krijgen veel verzoeken binnen voor onderzoek in het oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis. De verwachte behandeltijd bedraagt momenteel tussen de drie en zes maanden.
Gebruikersgids
Wanneer u een NRK-aanvraag heeft ingediend en stukken kunt komen bekijken in de studiezaal, download dan de Gebruikersgids Europese Collecties NRK. Hierin vindt u uitleg over de codes op de verschillende verwijskaarten uit de collecties. Ook vindt u er uitleg over de verschillende NRK-collecties. U kunt de Gebruikersgids via onderstaande link downloaden.
Gebruikersgids Europese Collecties Nederlandse Rode Kruis
Stuur een e-mail naar:
Of een brief naar:
Nationaal Archief
afd. Dienstverlening
Postbus 90520
2509 LM Den Haag
Neem in uw e-mail of brief de volgende gegevens op (aanvullende gegevens zijn altijd welkom):
- naam van de persoon (of personen) naar wie u onderzoek wilt laten doen, met volledige voornamen
- zijn of haar geboortedatum en bij voorkeur ook de geboorteplaats
- woonplaats van de betrokkene gedurende de oorlogsjaren (indien bekend)
- uw naam en contactgegevens en bij voorkeur ook een e-mailadres
Bewijs van overlijden
Zijn de personen naar wie u onderzoek wilt laten doen overleden én geboren ná 1 januari 1924? Stuur dan van deze personen een bewijs van overlijden mee. Voor personen geboren voor 1 januari 1924 hoeft u geen bewijs van overlijden mee te sturen. Als bewijs van overlijden geldt:
- een link naar de vermelding van deze persoon op de websites Joods Monument of Oorlogsgravenstichting.
Als de persoon niet op één van deze twee websites voorkomt, of als de persoon na de Tweede Wereldoorlog is overleden, voeg dan een scan of digitale foto toe van één van de volgende bewijsstukken:
- een uittreksel uit het overlijdensregister van de burgerlijke stand;
- een rouwkaart of rouwadvertentie (de website Mensenlinq bevat veel rouwadvertenties die sinds 2005 in regionale dagbladen verschenen);
- de persoonskaart (op te vragen bij het CBG|Centrum voor Familiegeschiedenis);
- de grafsteen met daarop de volledige naam, geboorte- en sterfdatum (goed leesbaar).
Toestemmingsverklaring
Zijn er nog personen in leven, stuur dan het volgende mee:
- een ondertekende toestemmingsverklaring van deze personen. Hiermee geeft de persoon u toestemming om archiefstukken over hem/haar op te vragen en te bekijken.
- een kopie van het identiteitsbewijs van deze persoon. Meer informatie over het maken van een veilige kopie vindt u op de website van de Nederlandse overheid.
Het Nationaal Archief bewaart verschillende archieven met informatie over Joodse slachtoffers van de Holocaust (Sjoa), waaronder het Oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis. Een aantal archieven over de slachtoffers is volledig openbaar. Hierin kunt u zelf online zoeken en archiefstukken van aanvragen. Maar er zijn ook (delen van) archieven die vanwege privacywetgeving beperkt openbaar zijn. Voor het mogen bekijken van beperkt openbare archiefstukken (met een B-beperking) moet u een aanvraag indienen. Via een online formulier, een e-mail of een brief kunt u een aanvraag doen (zie ook: 'Zo dient u een aanvraag in voor het NRK-archief'). Een medewerker van het Nationaal Archief voert dan onderzoek uit. U krijgt bericht welke archiefstukken u kunt komen bekijken.
Klik op een van de knoppen om te zien welke archieven het Nationaal Archief bewaart met informatie over Joodse slachtoffers, en of deze archieven beperkt of volledig openbaar zijn.
Let op! Staat er bij een archiefnaam de vermelding A-beperkt, dan is dat archief beperkt openbaar, maar u hoeft dan geen aanvraag te doen. Om A-beperkte archiefstukken te kunnen bekijken, gaat u naar de Informatiebalie van het Nationaal Archief. Een medewerker vraagt het archiefstuk dan voor u aan. U kunt A-beperkte archiefstukken namelijk niet zelf online aanvragen.
U zoekt in dit archief via de online kaartenbakken in de inventarisnummers 614-744. De kaarten zijn staan alfabetisch op achternaam. Op de kaart vindt u de volgende informatie: achternaam, voornamen, geboortedatum, vaak de naam van de ouders en/of partner, het woonadres, en de datum van aangifte van overlijden. In de rechter bovenhoek van de kaart staat een dossiernummer dat verwijst naar een dossier uit de inventarisnummers 1-613. U kunt het bijbehorende dossier online reserveren in de studiezaal van het Nationaal Archief komen bekijken.
De inventarisnummers 1-592 gaan over personen voor wie een akte van overlijden kon worden opgemaakt.
De inventarisnummers 593-613 gaan over personen van wie de commissie vond dat er geen goede redenen waren om aangifte van overlijden te doen.
Het overlijden werd gepubliceerd in het Staatsblad en 3 maanden later werd een akte opgemaakt in de laatste woonplaats in Nederland (dus niet de laatste verblijfsplaats). De meeste overlijdensakten zijn opgemaakt in de jaren vijftig van de 20ste eeuw. Dit kan betekenen dat de overlijdensakte van iemand die op 3 april 1943 is omgekomen pas in 1955 is opgemaakt.
Het archief sluit aan bij de S-, X- en Y-Persoonsdossiers van het NRK (zie onderaan dit overzicht).
Archief met circa 144.000 Engelstalige kaarten van gedeporteerde en ontheemde personen (Displaced Persons). De kaarten zijn verdeeld over twee cartotheken: één met gegevens van personen van wie in 1945 al bekend was dat ze waren overleden en één met gegevens van personen van wie dat toen nog niet bekend was. In de cartotheek met namen van overleden personen kunt u zelf zoeken (inventarisnummers 105-120). In de andere cartotheek kan dat niet. De kaarten zijn alfabetisch gerangschikt op achternaam, voornamen en geboortedatum.
Dit archief bevat onder andere gedigitaliseerde persoonskaarten van Joodse vluchtelingenkinderen uit de periode 1938-1940 (inventarisnummers 130A en 130B).
Dit archief uit de periode 1942-1943 bevat onder meer de correspondentie van de Joodse Raad. Het gaat vooral om verzoeken om informatie.
Bevat bijna 11.000 persoonsdossiers op naam van vermiste Nederlanders, meestal in Duitsland. De inhoud van de dossiers bestaat uit correspondentie gevoerd tussen het Netherlands Tracing Mission (NTM) en het Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis (NRK-IB) en soms ook met andere instanties in Duitsland.
Bevat materiaal over personen die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog vermist waren, of in Duitsland verbleven. Naast Joodse slachtoffers bevat het ook gegevens over Nederlandse krijgsgevangenen, tewerkgestelden (arbeidsinzet) en Nederlanders in Duitse krijgsdienst. Het materiaal is vooral afkomstig van opsporingsbureaus, zoals de International Tracing Service en de Netherlands Tracing Mission (NTM) en soms ook van de Duitse autoriteiten.
S-, X- en Y-Persoonsdossiers
De NRK-archieven S-, X- en Y-Persoonsdossiers bestaat veelal uit naoorlogse correspondentie tussen verschillende instellingen om te achterhalen of bepaalde personen nog in leven waren. De dossiers bevatten onder meer een formulier met personalia, de datum van de deportatie vanuit Westerbork en de datum van (vermoedelijk) overlijden. Deze archieven sluiten aan bij het archief van Vermiste Personen (2.09.34.02) (zie bovenaan in dit overzicht).
Hoewel de archieven met S-, X- en Y-dossiers openbaar zijn, is het lastig om er in te zoeken, omdat de dossiers op nummer zijn geordend. Om een persoonsdossier te vinden kunt u het nummer gebruiken beginnend met een S, X of Y dat soms te vinden is op de kaarten uit de Joodsche Raad-cartotheek. Deze cartotheek bevond zich in het Nationaal Archief (voormalig NA-archiefnummer 2.19.294), maar is in 2021 overgedragen aan het Joods Museum in Amsterdam. Vanaf 2023 wordt een deel van de kaarten daar tentoongesteld. Het Nationaal Archief beheert nog wel de gedigitaliseerde kaarten (scans) en deze worden gebruikt bij het doen van onderzoek. De Joodsche Raad-cartotheek is op naam te doorzoeken via de website van de Arolsen Archives. Met het aangetroffen S-, X- of Y-nummer kunt u daarna het dossier aanvragen.
NB. de nummers op de kaarten uit de Centrale Europese Cartotheek van het NRK (archiefnummer 2.19.287) verwijzen ook naar de nummers van deze persoonsdossiers. Helaas is de Centrale Europese Cartotheek niet openbaar. Hiervoor moet u een NRK-aanvraag doen.
Dit archief bevat onder meer persoonsdossiers van Joodse vluchtelingen uit Duitsland, vooral vanaf 1938. Deze persoonsdossiers zijn niet openbaar (B-beperkt). Aan de hand van een naamindex kan het Nationaal Archief bepalen of er relevante informatie te vinden is. De beleidsdossiers zijn volledig openbaar.
Archief met uitvoeringsdossiers over claims naar aanleiding van immateriële schade van vervolgingsslachtoffers. Bekijk voor meer informatie de zoekhulp CADSU-dossiers.
Kaartsysteem van ongeveer 441.000 alfabetisch geordende kaartjes. Het vormt de toegang op verschillende andere collecties, gevormd of ontvangen door het Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis (NRK).
Archief van het NRK met correspondentie over en onderzoeken naar het lot van personen. Als u toestemming heeft gekregen om een dossier uit dit archief te bekijken, dan is het momenteel mogelijk om zelf scans of foto's van dit dossier te maken.
Dit archief bevat onder meer stukken over deportaties van en naar Kamp Westerbork, de deportatielijsten zelf; gegevens over de (financiële) administratie van het kamp en de burgerlijke stand ter plaatse, zoals kaartenbakken met persoonskaarten opgemaakt door de Hulpsecretarie en kaartenbakken met persoonsbewijzen aangetroffen bij de bevrijding van Kamp Westerbork. Ook bevat de collectie getuigenverklaringen afgenomen na de oorlog. Een klein deel van dit archief is sinds april 2022 openbaar.
Dit archief bestaat uit circa 144.000 Engelstalige kaarten van gedeporteerde en ontheemde personen (Displaced Persons). De kaarten zijn verdeeld over twee cartotheken: één cartotheek met gegevens van personen van wie in 1945 nog niet bekend was dat ze waren overleden en één met gegevens van personen van wie al wel bekend was dat ze waren overleden. In de eerstgenoemde cartotheek kunt u niet zelf onderzoek doen. In de tweede cartotheek wel (zie hiervoor). De kaarten zijn alfabetisch gerangschikt op achternaam, voornamen en geboortedatum.
Dit archief bevat ruim 16.000 enquêteformulieren met informatie van personen die in het Duitse Rijk in concentratiekampen en gevangenissen hebben gezeten. De formulieren werden ingevuld bij terugkeer tijdens de registratie in de ontvangstcentra als Displaced Person of bij terugkeer.
Dit archief bevat de correspondentie uit de periode september 1944-december 1946 van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen met verzoeken om inlichtingen over het lot van Joden en politieke gevangenen.
Dit archief bevat kaartjes die het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen in de periode september 1944 tot december 1946 aanlegde in verband met de hulpverlening aan bevrijde concentratiekampgevangenen.
Dit archief bevat stukken (aanvraagformulieren en correspondentie) over het opsporen en het verstrekken van inlichtingen over vermiste Joden van het Bureau Opsporing Joodse Personen van de Amsterdamse afdeling van het Rode Kruis.
Dit archief bevat verschillende administratieve stukken van Kamp Amersfoort. De inventarisnummers 20 en 328-346 hebben betrekking op personen met een Joodse achtergrond (zoals tot het christendom bekeerde Joden) die in Kamp Amersfoort gevangen gehouden zijn en daarna vaak in Kamp Westerbork.
Dit archief bevat (gefragmenteerd) archiefmateriaal over kampen en gevangenissen waarvan bekend is dat er Nederlanders gevangen zaten. Een klein deel gaat over concentratiekampen. Het meeste materiaal is na de oorlog opgesteld door hulporganisaties. Het is gebruikt om van vermisten de verblijfplaats of plaats en datum van overlijden vast te stellen.
- Joods Monument
- Arolsen Archives: International Center on Nazi Persecution
- Yad Vashem
- Verkaufsbücher
- Kenniscentrum Joods Museum
- Kamparchieven
- Netwerk Oorlogsbronnen
- Oorlogsgetroffenen
- NIOD
- NIOD: Joodse slachtoffers
- NIOD: Expertisecentrum Restitutie
- Herinneringscentrum Kamp Westerbork
- Herinneringscentrum Kamp Westerbork: Digitale collectie
- Herinneringscentrum Kamp Westerbork: vragen over vervolgingsslachtoffers
- Openbaarheid Deelcollecties Oorlogsarchief Rode Kruis.