Terug naar zoekresultaten

2.19.313 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) Cartotheek

Het archief bevat voorgedrukte ingevulde kaartjes die het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen in de periode september 1944 tot december 1946 heeft aangelegd ten tijde van de hulpverlening aan bevrijde concentratiekampgevangenen.
Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.19.313
Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) Cartotheek

Auteur

Het Nederlandse Rode Kruis en het Nationaal Archief

Versie

17-01-2022

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
(c) 2019 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Het Nederlandse Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) Cartotheek
Ned. Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) Cartotheek

Periodisering

archiefvorming: 1944-1946
oudste stuk - jongste stuk: 1944-1946

Archiefbloknummer

I28566

Omvang

; 86 inventarisnummer(s) 14,50 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC), 1944-1945 Nederlandse Rode Kruis, Afdeling Afwikkelingsbureau Concentratiekampen, 1945-1946

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bevat voorgedrukte ingevulde kaartjes die het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen in de periode september 1944 tot december 1946 heeft aangelegd ten tijde van de hulpverlening aan bevrijde concentratiekampgevangenen.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen
Het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen werd op 26 november 1944, meteen na de bevrijding van het zuiden, opgericht. Tijdens de bezetting zorgden de dames C.E. van Beuningen-Fentener van Vlissingen en E. Timmenga-Hiemstra, inwoonsters van de gemeente Vught, voor voedselpakketten voor de gevangenen van Kamp Vught. Na de bevrijding van het zuiden van Nederland namen de dames de taak op zich om inlichtingen te verstrekken aan familieleden van oud-gevangenen van het Kamp Vught. De administratie die was aangelegd voor het verspreiden van de voedselpakketten diende hierbij als basis.
Het Militair Gezag, dat na de bevrijding verantwoordelijk was voor het bestuur in Nederland, besloot dat de informatieverstrekking over ex-gevangenen van de kampen Vught en Sint Michielsgestel geformaliseerd moest worden en richtte in samenwerking met Van Beuningen en Timmenga het Afwikkelingsbureau Kamp Vught op.
Aanvankelijk was de hoofdtaak het opsporen van vermiste gevangenen uit kamp Vught maar na de bevrijding van Nederland op 5 mei 1945 breidden de werkzaamheden zich ook uit tot andere kampen en gevangenissen in Europa waar Nederlanders gevangen hadden gezeten en werd de naam gewijzigd in Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC).
Daarnaast had het Afwikkelingsbureau de volgende taken:
  1. verzamelen van gegevens over oorlogsmisdadigers
  2. verstrekken van gegevens aan bevolkingsregisters
  3. hulp bieden bij de identificatie van graven
  4. sociale verzorging van voormalig politieke gevangenen (verstrekking van extra kleding- en levensmiddelenkaarten.
Na de bevrijding werden door het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) en het Bureau Ex-politieke gevangenen van de Stichting 1940-1945 aan repatrianten in verzamelkampen bij de grens en soms ook na thuiskomst een enquêteformulier uitgereikt met vragen over hun lotgevallen tijdens de periode van gevangenschap in het Duitse Rijk. Het doel van de enquête was om vermiste personen beter te kunnen opsporen. Soms werd een enquêteformulier, een zogenoemd formulier Opgave Representanten (O.R.), wel drie keer ingevuld. De formulieren werden voorzien van een nummer.
De gegevens van de formulieren Opgave Representanten werden verwerkt in de cartotheek het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (de ABC-cartotheek). Omdat de ABC-cartotheek geordend is op persoonsnaam kan het gebruikt worden als toegang op de verzameling formulieren. De kaarten verwijzen naar het “O.R. nummer”.
Ten behoeve van de opsporing bracht het ABC het blad Reveille uit, waarin oproepen werden geplaatst over vermiste personen. Familieleden konden oproepen plaatsen met verzoeken om informatie over deze vermiste personen. Reveille verscheen in 1946. Na opname van het ABC in het Informatiebureau, ging het Informatiebureau verder met het uitgeven van een blad als Reveille onder de naam Appèl.
In eerste instantie bleef het ABC een zelfstandige entiteit die zijn werkzaamheden uitvoerde onder het hoofdbureau van het Nederlandse Rode Kruis. Begin december 1946 besloot de minister van Sociale Zaken tot centralisatie van de opsporingswerkzaamheden. De opsporingstaak kwam geheel bij het Informatiebureau te liggen onder supervisie van de minister van Sociale Zaken. Voor het ABC betekende dit dat het opgeheven werd en als afdeling van het Informatiebureau werd opgenomen. ABC was het hier niet mee eens en de leiding van het ABC bood haar ontslag aan. Medio december 1946 werd het ABC toegevoegd aan het Informatiebureau.
Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis
De vereniging Nederlandse Rode Kruis (NRK) is in 1867 opgericht met als doelstelling:
"In tijd van oorlog, het lot van den gekwetsten en zieken krijgsman door persoonlijke diensten en stoffelijke hulpmiddelen te helpen verzachten, ook dan, wanneer hare hulp wordt gevraagd door oorlogvoerende natiën, terwijl Nederland in den oorlog niet betrokken is; In tijd van vrede, zich uitsluitend tot die taak voor te bereiden, om daarvoor steeds gereed te zijn."
In 1909 krijgt het NRK bij Koninklijk Besluit de aanvullende opdracht om bij mobilisatie een informatiebureau voor zieken en gewonden in te richten.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog voert het Informatiebureau (hierna: IB) voor de eerste keer de werkzaamheden van deze oorlogstaak uit. Primair bestaat de taak uit het inwinnen en uitwisselen van informatie over militairen, krijgsgevangenen en geïnterneerden. Daarnaast levert het IB hulppakketten aan krijgsgevangenen en sociale zorg aan hun verwanten.
Het takenpakket van het IB groeit in de loop der jaren en dat is aanleiding om in 1936 het IB in vier afdelingen te verdelen ( Verslag van het Nederlandse Roode Kruis gedurende de periode augustus 1939 december 1940 ) :
  • Afdeling I: Belast met aangelegenheden omtrent Nederlandse militairen;
  • Afdeling II: Belast met aangelegenheden omtrent militairen van vreemde nationaliteit;
  • Afdeling III: de Gravendienst, onder andere belast met de identificatie van onbekende gesneuvelden;
  • Afdeling IV: Belast met het zenden van pakketten aan krijgsgevangenen, geïnterneerde burgers en gijzelaars.
Daarnaast heeft het IB een algemeen secretariaat en een staf voor de financiële administratie. Vanwege de groeiende internationale spanningen stelt het NRK het IB op 29 augustus 1939 opnieuw in werking. Na het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog nemen de werkzaamheden van het IB explosief toe. Het IB richt zich op militairen maar er blijkt ook behoefte aan informatie over burgers. In juni 1940 richt het IB daarom het Correspondentiebureau en de Inlichtingendienst voor Burgers op ( Het correspondentiebureau probeerde contact tussen burgers in Nederland en burgers in het buitenland mogelijk te maken. Het Inlichtingenbureau behandelde vragen betreffende Nederlandsche vluchtelingen, Nederlanders in het buitenland en opvarenden van Nederlandse koopvaardijschepen. ) . Deze diensten staan los van het IB maar zijn er wel nauw mee verbonden. Tijdens de oorlog blijken er toch nog groepen geïnterneerden en gevangen te zijn die niet voorkomen in de instructie van het IB. Daarom richt het IB in mei 1943 de Afdeling V op. Deze afdeling gaat zich bezighouden met bijzondere aangelegenheden, zoals het verstrekken van inlichtingen over personen in gevangenissen ( Het Nederlandse Rode Kruis (1867-1967) door G.M. Verspyck. ) . Na de oorlog stelt het IB nieuwe afdelingen in om de informatiestromen beter te kunnen verwerken ( Het informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis; Verslag van over zijn werkzaamheden van 1939 tot en met 1947 door J. van de Vosse. ) :
  • Afdeling A: Belast met aangelegenheden betreffende Nederlandse militairen (inclusief Nederlanders in geallieerde dienst);
  • Afdeling B: Belast met aangelegenheden betreffende vreemde militairen (inclusief Nederlanders in Duitse dienst);
  • Afdeling C: Belast met aangelegenheden betreffende Nederlandse burgers;
  • Afdeling D: Belast met aangelegenheden betreffende vreemde burgers;
  • Afdeling Gravendienst: Belast met de registratie van oorlogsgraven.
Na de capitulatie van Japan houdt Afdeling A zich bijna alleen nog maar bezig met de Nederlandse militairen in en rond Nederlands-Indië. Het blijkt ook praktischer alle zaken met betrekking Nederlands-Indië door dezelfde afdeling uit te laten voeren. Dit wordt voortaan gedaan door Afdeling A. De nog lopende zaken over Nederlandse militairen in Europa worden door afdeling A overgedragen aan Afdeling C. Eind 1945 worden ook de taken van Afdeling D bij Afdeling C gevoegd.
In de eerste jaren na de oorlog bestaat de taak van het IB voornamelijk uit het vaststellen van het lot van weggevoerde personen. Op 12 september 1945 wijst het NRK het IB dan ook aan als National Tracing Bureau. Ook andere instanties houden zich met opsporing bezig wat het opsporingswerk niet ten goede komt. In 1946 besluit de regering daarom de opsporingstaak te centraliseren bij het IB. De werkarchieven van de andere instanties worden naar het IB overgebracht
( Luijters, G., Schutz, R. en Jongman, M. (2017). De Deportaties uit Nederland 1940-1945. Portretten uit de archieven. ) . Het IB neemt lange tijd een zelfstandige plaats in binnen het Nederlandse Rode Kruis. Het heeft een eigen directeur en wordt tot het voorjaar van 1946 gefinancierd door het Ministerie van Oorlog. Hierna neemt het Ministerie van Sociale Zaken de financiering (deels) over. Dit zorgt er voor dat het IB een nieuwe indeling krijgt ( Het informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis; Verslag van over zijn werkzaamheden van 1939 tot en met 1947 door J. van de Vosse. ) :
  • Afdeling A: Belast met alle werkzaamheden betreffende Nederlandse militairen en burgers in Indië en het verre Oosten;
  • Afdeling B: Belast met alle aangelegenheden betreffende Nederlanders in Duitse dienst en buitenlandse militairen (zogenaamde vreemde militairen);
  • Afdeling C: Belast met de aanleg van een Centrale Europese Cartotheek, het beheer van de documentatie en het archief en zaken die niet onder één van de andere afdelingen vallen zoals het opsporen van kinderen;
  • Afdeling E: Belast met alle aangelegenheden betreffende vermiste ex-politieke gevangenen;
  • Afdeling Gravendienst: Belast met de registratie van oorlogsgraven;
  • Afdeling H: Belast met alle aangelegenheden betreffende gedwongen en vrijwillig tewerkgestelde arbeiders;
  • Afdeling J: Belast met aangelegenheden betreffende Joden.
 Eind jaren veertig neemt de hoeveelheid werkzaamheden van het IB af. Diverse afdelingen worden daarom opgeheven ( Het informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis; Verslag van over zijn werkzaamheden van 1948 tot en met 1953 door J. van de Vosse ) . Het IB blijft wel particulieren voorzien van informatie over oorlogsgetroffenen in Europa en Indonesië. Ook de gravendienst blijft actief. Vanaf de jaren ’60 wordt steeds vaker onderzoek gedaan voor de verificatie van uitkeringsaanvragen van oorlogsgetroffenen wat leidt tot de vorming van een aparte sectie voor verificatieonderzoek. Om een betere groepering van de werkzaamheden te krijgen voert het NRK in 1981 een grotere herindeling van de taken door ( Jaarverslag van het Informatiebureau 1981 ) :
  • Archief / documentatie / Oorlogsinformatie
  • Opsporingen / algemene informatie
  • Rampeninformatie binnenland / verbindingen
 In de jaren die volgen vinden er nog meermaals (kleine) herindelingen plaats. Halverwege de jaren negentig zet het NRK een grote reorganisatie in. Voor de afhandeling van aanvragen met betrekking tot de periode rond de Tweede Wereldoorlog en Nederlands-Indië richt het NRK een aparte afdeling in: Oorlogsnazorg. Het Informatiebureau wordt hiermee opgeheven.
In 2014 wijzigt het NRK de naam van Oorlogsnazorg in Oorlogsarchief en brengt het de taak over naar de afdeling Opsporing en Ondersteuning ( Jaarverslag van het Nederlandsche Rode Kruis 2014 ) .
Geschiedenis van het archiefbeheer
Na de opheffing van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen in december 1946 is het archief overgebracht naar het Informatiebureau van het Nederlandse Rode Kruis. Het archief is in 2018 door het Nederlandse Rode Kruis geschonken aan het Nationaal Archief.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Deze cartotheek bevat persoonsgegevens van vooral teruggekeerden, of van familieleden van vermisten: met name plaats, datum en reden arrestatie. Verwijzingen naar andere cartotheken van het ABC, met name de Vught-cartotheek. Verder is het een toegang op de formulieren met transport- en kampgegevens van teruggekeerde ex-politieke gevangenen (O.R. of Opgave Representanten). Maar ook is er een beperkt aantal kaarten met gegevens van joden. Deze cartotheek is na 1947 uitgebreid door het Informatiebureau en bevat inmiddels ca. 80.000 kaarten.
Selectie en vernietiging
Uit de collectie is niets vernietigd.
Aanvullingen
Er worden geen aanvullingen verwacht.
Verantwoording van de bewerking
De collectie is in 2002-2003 ontzuurd. Tussen 2005 en 2007 is de collectie geheel gedigitaliseerd in het kader van het VWS-programma Erfgoed van de Oorlog. Daarnaast is er een geïndexeerde database gemaakt die doorzoekbaar is op naam, voornaam en geboortedatum.
Na 2005 zijn er geen fysieke kaartjes aangemaakt. Tussen 2005 en 2018 zijn nieuwe kaartjes enkel digitaal geregistreerd.
Ordening van het archief
Het kaartsysteem is alfabetisch geordend op achternaam

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig beperkt openbaar (B).
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Andere toegang
Voor dit archief is geen andere toegang beschikbaar.
Er is een digitale toegang op de cartotheek aanwezig. Deze is, vanwege de openbaarheidsbeperkingen op dit archief, alleen te raadplegen door medewerkers van het Nationaal Archief.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Het Nederlandse Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) Cartotheek, nummer toegang 2.19.313, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Ned. Rode Kruis - Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) Cartotheek, 2.19.313, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Afgescheiden archiefmateriaal
Verwante archieven
​2.08.46 Inventaris van het archief van het Centraal Afwikkelingsbureau Duitse Schade-uitkeringen (CADSU), 1959-1966 (archiefinventaris 2.08.46) . Op het kaartje van het ABC staat een verwijzing naar de CADSU-aanvraag: de afkorting IB gevolgd door vier cijfers (IB staat voor Informatiebureau)
2.19.287 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Centrale Europese Cartotheek (CEC), 1943-2005 (archiefinventaris 2.19.287) . Op sommige kaartjes staan verwijzingen naar dit archief.
2.19.288 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Persoonsdossiers Europees (archiefinventaris 2.19.288) . Op sommige kaartjes staan verwijzingen naar dit archief.
2.19.304 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Opgave Representanten (OR) formulieren (archiefinventaris 2.19.304) .
2.19.305 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Afwikkelingsbureau Concentratiekampen (ABC) formulieren (archiefinventaris 2.19.305)
2.19.321 Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Kampen en Gevangenissen (archiefinventaris 2.19.321)
Publicaties
​​​ Reveille. Informatieblad van het Afwikkelingsbureau Concentratiekampen , Den Haag, 1946
Vosse, J. Het Informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis. Verslag over zijn werkzaamheden van 1939-1947 , Den Haag, 1948 ​Vosse, J. Het Informatiebureau van het Nederlandsche Roode Kruis. Verslag over zijn werkzaamheden van 1948-1953 , Den Haag, 1954 ​

Archiefbestanddelen