Eerste departement | Buren, Leerdam, Culemborg, IJsselstein, Soest, Baarn, Dieren, Het Loo, Bentheimse goederen, Oranjewoud, Leeuwarden, Ameland, Bredevoort, Groningen. |
Tweede departement | Liesveld, 's-Gravenzande, naaldwijk, Monster, Wateringen, Honselersdijk, Niervaart, de Zwaluwen, Geertruidenberg, Zevenbergen, Kruisberg (bij Santpoort), Oranjezaal (huis Ten Bosch), huis Ter Nieuwburg (te Rijswijk), Oude Hof (Paleis Noordeinde), het Hof te Den Haag (aan het Buitenhof). |
Derde departement | Veere, Vlissingen, Noord-Beveland, St. Maartensdijk, Scherpenisse, Hulsterambacht. |
Driejaarlijks toezicht | Diest, Zichem, Meerhout en Vorst, Vianden, Dasburg, St. Vith, Bütgenbach, Lannoy, Gimbergen, Burggraafschap Antwerpen, Paleis te Brussel, Rutten, Nederheim en Peen |
Vierde departement | Breda, Oosterhout, Roosendaal enNispen, Steenbergen, Prinsenland, Willemstad, Cranendonk en Eindhoven, Grave en het land van Cuijk. |
Naamdomein | jaartal | Verwerving | jaartal | Vervreemding |
---|---|---|---|---|
Breda | 1404 | Door het huwelijk van Engelbrecht graaf van Nassau met Johanna van Polanen | 1795 | Bij het Haags Verdrag van 16 mei door Fankrijk aan de Bataafse Republiek afgestaan (verder aangehaald als Haags Verdrag) |
Geertruidenberg | 1404 | Idem als Breda | 1795 | Haags Verdrag |
Klundert (of Niervaart) | 1404 | Idem als Breda | 1795 | Haags Verdrag |
Oosterhout en Dongen | 1404 | Idem als Breda | 1795 | Haags Verdrag |
Brussel, paleis | 1404 | Idem als Breda | 1756 | Verkocht aan prins Karel van Lotharingen |
Mechelen, huis te | 1404 | Idem als Breda | ? | |
Lek, heerlijkheid | 1404 | Idem als Breda | 1627 | Door Maurits nagelaten aan zijn natuurlijke zoon Willem |
Monster en Polanen | 1404 | Idem als Breda | 1795 | Haags Verdrag |
Zundert en Nispen | 1404 | Idem als Breda | ? | |
Drimmelen | 1411 | Door graaf Willem VI van Holland met deze heerlijkheid beleend | 1795 | Haags Verdrag |
Steenbergen | 1458 | Door de verdeling van het gemeenschappelijk eigendom tussen Breda en Strijen | 1795 | Haags Verdrag |
Diest | 1499 | Door graaf Engelbrecht II verkregen door ruiling met de heerlijkheden Millem, Gangelt en Vught | 1795 | Door Frankrijk in bezig genomen |
Zichem | 1499 | Idem als Diest | 1795 | Idem als Diest |
Meerhout en Vorst | 1499 | Idem als Diest | 1795 | Idem als Diest |
Burggraafschap Antwerpen | 1499 | Idem als Diest | 1795 | Idem als Diest |
Roosendaal en Nispen | 1501 | Gekocht door Engelbrecht van Nassau van Claas van Rijmerswaal | 1795 | Haags Verdrag |
Hooge en Lage Zwaluwe | 1518 | Geschonken door Karel V aan graaf Hendrik III van Nassau | 1795 | Haags Verdrag |
Orange | 1544 | Uit de nalatenschap van René van Chalon aan prins Willem I van Oranje | 1702 | Door Frankrijk in bezit genomen |
1732 | Aan Frankrijk | |||
Goederen in Franche-Comté | 1544 | Idem als Orange | [1702] | Idem als Orange |
Goederen in Dauphiné | 1544 | Idem als Orange | [1702] | Idem als Orange |
Goederen in Bourgondië | 1544 | Idem als Orange | 1609 | Bij de verdeling van de nalatenschap van Willem I aan de dochters van Charlotte de Bourbon |
Buren | 1551 | Door het huwelijk van prins Willem I van Oranje met Anna van Buren | 1795 | Haags Verdrag |
IJsselstein | 1551 | Idem als Buren | 1795 | Haags Verdrag |
Leerdam en Acquoy | 1551 | Idem als Buren | 1795 | Haags Verdrag |
Cranendonk en Eindhoven | 1551 | Idem als Buren | 1795 | Haags Verdrag |
St. Maartensdijk en Scherpenisse | 1551 | Idem als Buren | 1795 | Haags Verdrag |
Goederen in Noord-Beveland - Kortgene | 1551 | Idem als Buren | 1670 | Kortgene door Willem III geschonken aan Willem van Nassau, heer van Odijk |
1795 | Noord-Beveland: Haags verdrag | |||
Warneton | 1551 | Idem als Buren | 1759 | Bij vonnis van de Raad van Vlaanderen aan het huis van Isenghien toegewezen |
Lannoy | 1551 | Idem als Buren | 1618 | Door Philips Willem van Oranje nagelaten aan Philips van Merode, graaf van Middelburg |
Beverweerd | 1564 | Door Philips Willem geërfd van zijn grootmoeder van moederzijde | 1625 | Door Maurits aan zijn natuurlijke zoon Lodewijk geschonken |
Lingen | 1578 | Aan Willem I geschonken door de Staten-Generaal | 1702 | In bezit genomen door de koning van Pruisen |
1735 | Aan de koning van Pruisen afgestaan | |||
Veere en Vlissingen | 1581 | Gekocht door Willem I | 1795 | Haags Verdrag |
Bergen op Zoom | 1582 | Geschonken aan Willem I door de Staten-Generaal | 1648 | Ingevolge de Vrede van Munster |
Willemstad | 1582 | Gesticht door Willem I, door de Staten-Generaal met deze stad beleend | 1795 | Haags Verdrag |
Hulsterambacht | 1583 | Beschonken aan Willem I door [Vlaanderen] als vergoeding voor het verlies van zijn goederen in Bourgondië | 1795 | Als bij Vlissingen |
Grave en Cuijk | 1595 | Door Philips II aan prins Willem I in pandschap gegeven | 1795 | Haags Verdrag |
1611 | Door de Staten-Generaal, na aflossing van het pandschap, aan prins Maurits in leen gegeven | |||
Meurs | 1600 | Geschonken aan prins Maurits door de graaf van Nieuwland | 1702 | In bezit genomen door de koning van Pruisen |
1732 | Aan de koning van Pruisen afgestaan | |||
Prinsenland | 1604 | Bedijkt door prins Philips Willem | 1795 | Haags Verdrag |
Het Oude Hof (huis in het Noordeinde te 's-Gravenhage) | 1609 | Geschonken door de Staten-Generaal aan Louise de Coligny en Frederik Hendrik | 1795 | Haags Verdrag |
Bredevoort | 1612 | Door de Staten van Gelderland in panschap gegeven aan Maurits | 1795 | Haags Verdrag |
Liesveld | 1612 | Geschonken door Erik van Brunswijk aan Ernst Casimir van Nassau | 1795 | Haags Verdrag |
Naaldwijk | 1612 | Door Frederik Hendrik gekocht van de graaf van Aremberg | 1795 | Haags Verdrag |
Honselersdijk | 1612 | Idem als Naaldwijk | 1795 | Haags Verdrag |
Wateringen | 1612 | Idem als Naaldwijk | 1795 | Haags Verdrag |
Ter Brake | 1617 | Door Philips Willem gekocht van de Johannieter orde | 1795 | Haags Verdrag |
Châteaurenard | [1620] | Door Louise de Coligny aan Frederik Hendrik nagelaten | 1647 | Verkocht |
Huis Nieuwburg te Rijswijk | 1630 | Door Frederik Hendrik gekocht van Philibert Vernatti | 1793 | Het huis door Willem V gesloopt en verkocht |
Zuylenstein | 1630 | Door Frederik Hendrik gekocht van de Staten van Utrecht | 1640 | Door Frederik Hendrik geschonken aan zijn natuurlijke zoon Frederik |
's-Gravenzande en Zandambacht | 1638 | Door Frederik Hendrik gekocht van de Staten van Holland | 1795 | Haags Verdrag |
Huis ten Bosch ('s-Gravenhage) | 1645 | Gesticht door Amalia van Solms | 1795 | Haags Verdrag |
Montfort | 1647 | Bij de Vrede van Munster door Spanje aan prins Willem II afgestaan, levering vindt plaats in 1653 | 1795 | Haags Verdrag |
Turnhout | 1647 | Bij de Vrede van Munster aan Amalia van Solms afgestaan | 1732 | Aan de koning van Pruisen afgestaan |
Zevenbergen | 1647 | Idem als Turnhout | 1795 | Haags Verdrag |
Dieren | 1647 | Door Willem II gekocht van de Commandeurs van de Duitsche Orde in Utrecht | 1795 | Haags Verdrag |
Soest, Baarn, Ter Eem en Eemnes | 1674 | Door de Staten van Utrecht aan Willem III opgedragen | 1795 | Haags Verdrag |
Oranjewoud | 1676 | Gekocht door prinses Albertina Agnes van Barent van Sevenaer | 1795 | Haags Verdrag |
Goederen in Bentheim | 1677 | Door de Staten van Overijssel aan Willem III geschonken | 1795 | Haags Verdrag |
Tol over de Maas bij Gennep | 1678 | Geschonken door de keurvorst Brandenburg aan Willem III | 1732 | Aan de koning van Pruisen afgestaan |
Hoog-Soeren | 1678 | Geschonken door de Staten van Gelderland aan Willem III | 1795 | Haags Verdrag |
Het Loo | 1684 | Door Willem III gekocht van Johan Carselis van Ulst | 1795 | Haags Verdrag |
Ameland | 1704 | Gekocht door prinses Amelia van Anhalt-Dessau van de familie Schwartzenberg | 1795 | Heerlijke rechten worden verbeurd verklaard en ameland bij Friesland gevoegd |
Culemborg | 1748 | Door het kwartier van Nijmegen geschonken aan prins Willem IV | 1795 | Haags Verdrag |
Borculo en Lichtenvoorde | 1776 | Gekocht door prins Willem V van vorst Czartoriski | 1795 | Haags Verdrag |
Oploo | 1778 | Gekocht door prins Willem V van een lid van de familie Van Welderen | 1795 | Haags Verdrag |
A. | het graafschap van Vianden en de heerlijkheden van Daasburg, St. Vith en Butgenbach |
B. | |
1.1 | burggraafschap van Antwerpen |
1.2 | de stad, 't land en de heerlijkheid van Diest met watertol, veertol en doorvaart van de rivier en helft van de voogdij van Webbekom |
1.3 | het slot, de stad en 't land van Zichem met de heerlijke rechten |
1.4 | de stad, 't land van Scherpenheuvel met de heerlijkheid en jurisdictie |
1.5 | de helft van het dorp Meerhout met water- en windmolen, rechten, pachten etc. |
1.6 | de andere helft van Meerhout met Vorst met rechten, cijnzen, etc., exclusief de hoge heerlijkheid, en een huis in Meerhout |
1.7 | negen bunder land in Wolmerschem |
1.8 | de manschappen en achterlenen genoemd in het leenboekje Diericx van Heetvelde omtrent Antwerpen |
2.1 | windkorenmolen 'de Akkermolen' in Baarle-Hertog onder Turnhout |
- | Grimbergen met Londerzeel. ( Niet genoemd in de lijst. In 1757 verkocht aan hertog de Croy. ) |
C. | |
1.1 | de stad, 't land en het huis van Breda met de stad Steenbergen |
1.2 | de hofstede Wayenberg met acht bunders land |
1.3 | het dorp Zundert met hof, molen, wateren etc. |
1.4 | de goederen en heerlijkheden, de dorpen Maarheze, Budel en Soerendonk met de heerlijkheden |
2. | de heerlijkheden van Wernhout |
3. | de stad Grave en het land van Cuijk |
4. | de stad Eindhoven, het land en de burcht van Granendonk met de heerlijkheden, de dorpen Maarheze, Budel en Soerendonk met de heerlijkheden |
5. | de stad Willemstad met de polder van Ruigenhil |
D. | 1/4 part in de tienden van Luiks Gestel |
E. | 3 zillen beemt te Vorst in de Veeken Broek |
F. | een erfcijnx van vier halsteren rogge uit een bunder land onder Beckevort |
G. | |
1 | twee hoeven genaamd Ten Rolde en Wildert gelegen te Waalre |
2 | twee scheuten tiende tot Oss |
H. | een erf, groot omtrent drie lopen zaailand onder St. Oedenrode |
cijnzen onder Eerschot: | |
- zeven lopen rogge en een half en drie stuivers | |
- zeven lopen rogge en vijf stuivers uit drie lopen zaailand genaamd het Raamken | |
- zeven en een halve lopen rogge uit hetzelfde stuk land | |
- achttien groten uit een erf tot Eerschot | |
- vier groten uit een hofstede tot Eerschot | |
- twee en een halve stuiver uit een hofstede tot Eerschot | |
- tien lopen rogge uit een landje genaam het Raamken | |
- achttien groten uit een erf tot Eerschot | |
- zes groten uit een hofstede in Eerschot |
I. | |
1.1 | het slot en kasteel aan de noordzijde van de stad Culemborg met burcht en stad Culemborg met de heerlijkheden daartoe behorende en landen en tienden in het broek van Landsmeer |
1.2 | de hofstede Muijswinkel met 55 morgen land in Ravenswaay |
1.3 | erven in Rijswijk [Gld] groot 30 morgen land |
1.4 | het huis binnen Vianen en 16 morgen land |
1.5 | twee hoeven land tot Beesd |
1.6 | het huis te Vredestein met hofstede en 5 morgen land geheten de Geroenen in Selmonde |
1.7 | de steenweerd boven Wijk bij Duurstede aan de Stichtse zijde gelegen |
1.8 | de weerd te Beusichem met de aanval buitendijks gelegen te Lekkerweerd met de Rode tiende |
1.9 | de Groesbeker tiende in Avezaath |
1.10 | het huis 't Loo met de helft van de erfgerechtigheid p het water van het dorp Apeldoorn waar de korenmolen gevestigd is |
1.11 | een stukje land, groot een halve schepel gezaai, voor het Posmeestershuis langs de Hoge weg en een akkertje voor het Hoveniers huis langs de gemene weg naar Apeldoorn en nog een schepel gezaai aan de overzijde, afgesplitst van het goed Ten Have in Apeldoorn |
1.12 | het hof tho Ochten in Ellecom met zeven delen en een keurdeel in het Ellecommer bos en een half deel in het Dierense bos en een hofstede tot Dieren |
1.13 | vier schepel gezaai ten oosten an de gemene weg van Apeldoorn afgesplitst van het goed Ten Have in Apeldoorn |
1.14 | het Veerengoed te Dieren gelegen tussen de erven van de heren van Bronkhorst en het hof te Dieren |
2. | de hofstede Reijgersvoort met 12 morgen land onder Tricht met de visserij voor Tricht bij Malsems sluis, een hoeve land op Acquoy, 2 guntmeren tot Reijgersvoort en een kampje land, geheten 'het kleijn weijdeken' te Salmonde |
K. | het erf en goed Middeldorp in Ellebom met huis, hof en boomgaard, groot zeven molders gezaai en drie en een half morgen weiland in drie percelen en een deijlinge in het Ellecomse bos |
L. | het erf en goed Avegoor in Ellecom |
L. | het hof Schonevelt en de erven Goerverdink, Vaegedink, Nennenkate, het Lutteke Broekhuijs en Sligtenoorth gelegen in Wilsum, kerspel Ulsem in het nedergraafschap Bentheim |
M. | |
1.1 | de maarschalkerij van Noord-Holland {1720} |
1.2 | een kleine tiende bij delft geheten de Draaijenburger tiende {1721} |
1.3 | een korentiende en smaltiende in Maasland {1722} |
1.4 | een korentiende en smaltiende genaamd de Zuid-Maaslandse tiende {1217} |
1.5 | de tiende in Hodenpijl bestaande in vier percelen waarvan de ene genaamd is: nieuwe poldertiende {1213} |
1.6 | de tweede: oude poldertiende {1214} |
1.7 | de derde: nieuwe poldertiende {1215} |
1.8 | de vierde: de tiende achter de kerk van Schipluiden {1216} |
1.9 | in De Lier het huis met 62 morgen land en een tiende {1723} |
1.10 | de ambachtsheerlijkheid van Capelle met huis en hofstad en grote en kleine tienden {1724} |
1.11 | de hofstad, huis en goederen van Teijlingen in het ambacht van Warmond {1725} |
1.12 | de wind in de parochie van Rijswijk {1726} |
1.13 | tot Rijswijk een cijns van 15 schellingen en uit de schote aldaar 8 schellingen {1727} |
1.14 | een korentiende in het ambacht van Rijswijk {1728} |
2.15 | hoge heerlijkheid en ambachtsheerlijkheid van Monster {1729} |
2.16 | alle heerlijkheden en gerechten van Monster, Monsterambacht, Poeldijk, Ter Heijde en half Loosduinen {1730} |
2.17 | het huis en hofstede van Polanen, boven en beneden, met de steenwerf alsmede de nederhoven binnen de uiterste grachten, 28 morgen land onder Monster, de windmolen te Monster en de wind tot Voswijk {1731} |
2.18 | de grote en smalle tienden in Monsterambacht {1733} |
2.19 | de poldertiende tot Monster {1734} |
2.20 | een kleine koren- en smalle tiende tot Monster {1735} |
2.21 | de korentiende tot Monster {1736} |
2.22 | de helft van de tiende van Loosduinredijk {1737} |
2.23 | tien morgen land te Monster {1738} |
2.24 | tien morgen land genaamd Waijlandt in Monster {1739} |
2.25 | een kleine tiende in het ambacht van Monster genaamd Heer Gerards de Bruijne tiende {553} |
2.26 | de korentiende en smaltiende in het ambacht van Monster en in Poeldijk genaamd de Tiende van Arkel {1110} |
2.27 | de helft van een korentiende in het ambacht van Monster genaamd Loosduinredijn {1740} |
2.28 | de korentiende en smaltiende op Heren Willemsveen en erfhuren van de venen aldaar {1741} |
3.29 | de tienden en goederen in de ban van Monster {1370} |
4.30 | de ambachtsheerlijkheid van Naaldwijk {1732} |
4.31 | de hoge heerlijkheid van de parochie en de heerlijkheid van Naaldwijk {1742} |
4.32 | de grote korentiende in het ambacht van naaldwijk {1743} |
4.33 | de tienden tot Honselersdijk {1744} |
4.34 | de wind in de parochie van Naaldwijk {1745} |
4.35 | de heerlijkheid van Honsel met toebehoren {1746} |
4.36 | de heerlijkheid van 's-Gravenzande en Zandambacht met alle toebehoren {1747} |
4.37 | het ambacht van Wateringen met toebehoren, de tienden in de Hoek groot 21 morgen land in de Poel, vijf morgen, en twee kampen groot 8 morgen, het goed te Haijmonde, 3 ponden en 15 schellingen uit de buttinge te Wateringen, het Gerrit Gerritsz. veer in Wateringen groot 21 morgen, het Hondertland binnen- en buitendijks met de heerlijkheden en 8 ponden uit de jaarbede van Wateringe {1748} |
4.38 | een tiende genaamd de grote tiende in het ambacht van Wateringen {1749} |
5.39 | de heerlijkheid van Hooge en Lage of Strijense Zwaluwen met toebehoren, o.a. de rietwaard Hollards Hille en de Eersthille met 't Hilleken de Blaak {1750} |
6.40 | de ambachtsheerlijkheid van Drimmelen met toebehoren {2115} |
7.41 | de ambachtsheerlijkheid en gerecht an Over Waspik {1748} |
7.42 | de hoge heerlijkheid, heerlijkheid en ambachtsheerlijkheid van Geertruidenberg en de Made, met de wind, het recht an landpoorteren, de tol tot Randenrode, de gruit te Leijndoek en Burgveld, het recht van patronaatsschap en de geestelijke goederen {955} |
7.43 | de stad, slot, land en heerlijkheid van Zevenbergen met alle toebehoren {1078} |
7.44 | de ambachtsheerlijkheden en gerechten van Almonde, Dubbelmonde, Twintighoeven en Standhazen met de tienden, molen, veren, visserijen vogelerij, gruiten, formenteiten, wilderden, moeren en de moeren boven Standhazen tot de palen an Brabant met de ambachtsheerlijkheid van de moeren {1751} |
7.45 | 12 hoeven moers en wilderden met alle tienden, renten en vervallende nutschappen in Stevensambacht {1752} |
7.46 | tienden en renten in het ambacht van Drimmelen {1753} |
7.47 | de heerlijkheid van Niervaart met alle toebehoren {1754} |
7.48 | her Geerland van Drimmelen, groot 27 morgen {1779} |
7.49 | de ambachtsheerlijkheden en gerechten van Nieuw Lekkerland, Gijbeland, Brandwijk, Bleskensgraaf en Stevenland met tienden, veren, veersteden en alle toebehoren {1778} |
8.50 | de ambachtsheerlijkheid van Heemskerk en van Castricum met cijns, vrije vroonschulden en toebehorende tienden |
8.51 | de hofstede waarop het huis Heemskerk placht te staan, binnen de uiterste grachten en daarbinnen alle hoge en lage gerechten {1781} |
8.52 | op Hogendorp tot Heemskerk 14 viertel lands, de molenwerf, hof en tuin aldaar, de grote vrije Gorsweide groot 28 geersen; het kleine vrije Gors groot 12 geersen; 40 matmaden en 2 geersen land achter het huis op Akkermade {1782} |
9.53 | het markgraafschap van Veere met alle toebehoren {1755} |
9.54 | de stad en heerlijkheid van Vlissingen en Domburg met toebehoren {1756} |
10.55 | de stad en heerlijkheid van Westkapelle met alle juristictie, tol, vond, zeedrift, bastaarden, onbeheerde en geconfisqueerde goederen, etc. {1767} [1 in 1649 aan Middelburg verkocht] |
10.56 | de duinen en gevolgen van de zeedriften met andere gerechtighede beginnende met de afgang van 's Heren Westduinen en de jurisdictie van comburg met de polder strekkende voorbij Zoutelande {1768} |
10.57 | het recht van balance en issue en de recognities voor het recht van de wind {1796} |
10.58 | de baljuwschap en de secretarie {1770} |
10.59 | de accijnzen op wijen en bier in Westkapelle {1771} |
10.60 | de betaling van Tabbaarden en Bonnetten voor de wethouders {1772} |
10.61 | 's Heren Vronen Zuid en Noord {1773} |
11.62 | het land van St. Maartensdijk met alle heerlijkheden en schonissen binnen en buiten {1757} |
11.63 | de ambachten in de parochie van Scherpenisse afkomstig van Frank van Borssele {1759} |
11.64 | het huis, dorpen en eigen goederen an St. Maartensdijk {1759} |
11.65 | ambacht van huis en dorp St. Maartensdijk, groot 16 gemeten {1760} |
11.66 | de tienden gelegen in Mallandt en het ambacht van Poortliet {1761} |
11.67 | de heerlijkheid, stad, slot en boomgaard van Kortgene met 993 gemeten ambacht {1774}. In 1670 aan de heer van Odijk geschonken. |
12.68 | Gaspaarden, Everdingen, Goilberdingen, Tulle en Honswijk {985} |
12.69 | Everdingen en Goilberdingen {958} ( In 1680 van Gaspaarden, Tullen en Honswijk gesplitst. ) |
12.70 | 2 hoeven land in Acquoy en 25 1/2 morgen land in de Rippekerwaard {986} |
12.71 | Lang-Bolgerij met de heerlijkheid, gelegen in Zijderveld {987} |
13.72 | het slot en heerlijkheid van Acquoy {1775} |
14.73 | het slot, stad en heerlijkheid van Leerdam en van der Lede {1776} |
14.74 | de heerlijkheid van Ijsselstein |
15.75 | het kasteel en sterke huis van Liesveld met de heerlijkheid {521} |
15.76 | de heerlijkheid van half Nieuwpoort {522} |
15.77 | de gerechte helft van Nieuwpoort met gerechten en toebehoren {522} |
15.78 | de heerlijkheid van Ammers Graafland en Gelkenesse van de achterlanden {523} |
15.79 | de koren- en smaltiende van Ammers Graafland, de achterlanden en Poelwijk {523} |
15.80 | een korentiende in Gelkenesse, in honte land en in Graveland tussen Nieuwpoort en de kerk van ammers {525} |
15.81 | de heerlijkheid van het dorp van Ottoland in de alblasserwaard {526} |
15.82 | de hoge heerlijkheid van Peursumambacht {527} |
N. | een tiende gelegen aan de zuidzijde van de Gantel in de parochie van Monster en van Naaldwijk tussen de Swartendijk en de oude Poel vanouds genaamd Saal Bogaarts Tienden en de smaltienden aldaar |
O. | |
1.1 | een korentiende tot Wateringen |
1.2 | een kleine tiende in Wateringen genaamd de sondige Tiende |
1.3 | de smaltiende in Wateringen |
P. | de tienden vanouds genaamd de Alengeest en nu de Paarhorsttienden met smaltienden gelegen in Monsterambacht |
Q. | de hofstad van de Hoge en Lage Doortogt, groot 64 morgen land, in het ambacht van Monster |
R. | |
1.0 | de stad en heerlijkheid van Veere als markgraafschap |
1.1 | de stad van Veere met het kasteel van Sandenburg en 300 gemeten land zijnde de vrijheid van Veere |
1.2 | het Dorp van de Polder |
1.3 | het schor strekkende na Arnemuiden |
1.4 | de stad, het land en heerlijkheid van Vlissingen |
1.5 | het ambacht van Sandijk |
1.6 | land in Oud-Vlissingen |
2.1 | het land van St. Maartensdijk met de heerlijkheden |
2.2 | de polder van Waarhede |
2.3 | de abmachten in Scherpenisse gelegen, afkomstig van Frank van Borssele |
2.4 | het huis van St. Maartensdijk en de dorpen daarbij liggende |
2.5 | het ambacht van het huis en de dorpen van St. Maartensdijk |
2.6 | de tienden gelegen in Malland en in Old Ambacht van Poortvliet |
3.1 | ambacht in Walcheren, in Vlissingen groot 37 gemeten 17 roeden |
3.2 | ambacht in het nieuwe land van Cats in partijen groot 25 gemeten 278 roeden |
3.3 | ambacht in Cats beweste 's-Walts, Hamerstede, Redekingen en Nieuwer Kerke in twee partijen groot 774 gemeten 228 roeden |
3.4 | ambacht in het Noordambacht van Emelisse en Serwitte Kinderen ambacht in drie partijen 180 gemeten 24 roeden |
3.5 | ambacht voor de Meershoek in twee partijen groot 180 gemeten en 24 roeden |
3.6 | ambacht in Welle en Koningsheim in zeven partijen groot 2978 gemeten en 41 roeden |
3.7 | ambacht in Geersdijk en Wissekerke in 254 gemeten en 100 roeden |
3.8 | ambacht in Colijnnplaat groot 535 gemeten en 51 roeden |
4.1 | ambacht in de polder van Ravensoort groot 150 gemeten |
4.2 | ambacht in de polder van der Muijden groot 188 gemeten |
4.3 | ambacht in Claas van Steelands polder groot 60 gemeten |
4.4 | ambacht in St. Martenspolder groot 60 gemeten |
5. | zes partijen tienden in oud en nieuw Noord-Beveland |
6. | 228 gemeten in 's-Gravenhoeksken onder nieuw Noord-Beveland met ambachtsrecht en ambachtsgevolge |
7. | 1 gemet onder Sandijk waar de molen op staat |
S. | |
1. | goederen in het graafschap van Culemborg zonder specificatie |
2. | het goed genaamd de Oelte gelegen in Baarn |
T. | |
1.1 | 4 morgen land gelegen in Meerlo onder IJsselstein |
1.2 | 4 morgen land mede gelegen in Meerlo |
1.3 | 4 1/2 hond lands op het Oude Land onder Ijsselstein |
2. | 6 morgen land gelegen in het land van Ijsselstein, op het overoude land in de Rodercamp |
3. | 24 1/2 morgen land waarvan de 12 morgen bepaald zijn met haar uiterdijk aan de oostzijde van het huis van Liesveld strekkende tot de Tiendweg en de 12 1/2 morgen aan de westzijde van het voorschreven huis strekkende tot aan de Nieuwe Wetering |
V. | |
1. | 124 morgen land en 2 morgen 'eijgen' op Redingmeervelt [Culemborg] |
2. | de Weerden buitendijks [Culemborg] |
3. | de tienden op de Koornweerd [Culemborg] |
4. | de cijns binnen Culemborg, zo van geld, van was als van renten |
5. | 8 morgen land gelegen in Amerongen |
W. | |
1. | 1 hoeve land gelegen onder Maurik op de Bisschops Graff in het overgericht van Langsmeer |
2. | een halve hoeve gelegen in het nedergericht van Langsmeer |
X. | |
1. | de tiende gelegen achter Culemborg in het Wijdhuizer veld |
2. | de halve tiende tot Weijde [Culemborg] |
3. | de Coolhorster tienden [Culemborg] |
4. | de tienden tot Ravenswaay [Culemborg] |
5. | niet gespecificeerde lenen waarmee de vorige eigenaars bekend waren |
Y. | goederen onder het graafschap Culemborg |
Z. | een stuk grasland onder Baarn, groot 5 dammaten, gemeenlijk genaamd de Staten Graskamp nemende zijn inrit op het achterweggetje, beoostende de entree van Zijne Hoogheid |
Afkorting | Verwijst naar | Inventarisnummers |
---|---|---|
f (=folio) | bladzijde meestal in Rprov en in repertorium inv.nr. 637 naar registers 561-5787 | |
Geest r, gR | kopieboeken uitgaande stukken geestelijke goederen en aanstellingen | 560-561, 596-597 |
geextrGeest r | idem, in de geëxtraheerde domeinen (1713-1734) | 575-576, 596 |
geextrR | zie Rgeextr | |
gemR | 'Gemengd domestiquen': stukken betreffende aanstellingen, instructies en beloning van leden van de hofhouding | 562-569 |
Lias | niet meer van toepassing | |
Not, Notas | notulen/notulen geëxtraheerde goederen | 1-83, 1510-1525 |
NotGeextr | notulen geëxtraheerde goederen | 1510-1525 |
RCanon | register uitgaande stukken geestelijke goederen en aanstellingen in graafschappen | 596-597 |
RGeextr | register uitgaande stukken geëxtraheerde goederen | 1528-1530 |
RGem | zie gemR | |
RGr | 'register Graafschappen': uitgaande stukken van belanghebbenden in de graafschappen Lingen, Meurs, Leerdam en Acquoy, Culemborg en IJsselstein | 587-595 |
RO | register Oranje (niet meer van toepassing) | |
RProv | 'register Provinciale heerlijkheden': uitgaande stukken aan belanghebbenden in de provinciale domeinen | 598-625 |
RVic | registers betreffende predikanten en andere kerkelijke vunctionarissen | 570-577 |
SecreteNot | secrete notulen | 552-553, 188-189, 188-190, 194-197 |
v | vide (=zie) |
In dit onderdeel worden de stukken van de Domeinraad betreffende Oosterhout, Dongen en Ter Brake beschreven. De combinatie van deze domeinen is historisch gegroeid. De bezittingen van deze drie domeinen liepen geografisch gezien door elkaar: zo bezat de voormalige commanderij Ter Brake een aanzienlijke hoeveelheid grond en tienden in Alphen, maar ook in Oosterhout en Dongen. Vanaf 1643 werd in Dongen dezelfde persoon tot rentmeester benoemd als in Oosterhout. Een eeuw later volgde ook Ter Brake. Hoewel de drie domeinen vanaf die tijd dezelfde rentmeester hadden, werden de domeinen wel (grotendeels) apart geadministreerd.
In dit deel van het archief treft men o.a. een aantal algemene series aan die betrekking hebben op de domeinen Oosterhout en Dongen en de commanderij Ter Brake. Veel van deze series vangen pas de tweede helft van de 18e eeuw aan, zoals de 'Verbalen van de leden van de Domeinraad wegens hun jaarlijkse inspectiereizen' (vanaf 1768) en de 'Generale rapporten van de rentmeesters' (vanaf 1777). Bijzondere series zijn ook zeker de 'Registers met stukken betreffende ...' waarin voornamelijk inkomende en uitgaande stukken betreffende het domein werden opgenomen. In deze registers treft men echter b.v. ook complete cijnsboeken aan (NDR inv.nr. 11909) of lijsten van inwoners opgemaakt ten behoeve van de inning van het hoofdgeld (NDR inv.nr. 11890). In de inhoudsopgaven van de registers treft men ook veel 'blanco nrs.' aan: beschrijvingen van srukken die niet in het register werden opgenomen. De verwijzingen maken duidelijk dat deze stukken in de oude 'FOLIO'-verzameling werden geplaatst. Resultaat is dat m.n. deze inhoudsopgaven een vrij volledig (chronologisch) beeld geven van de belangrijkste gebeurtenissen.
Vergelijk b.v. de registers met stukken betreffende de commanderij Ter Brake, NDR inv.nr. 11909 met inv.nrs. 11957-11986.
De onderwerpsgewijs gebonden stukken zijn via de inhoudsopgaven goed toegankelijk.De series 'Rekeningen van de rentmeesters' en 'Condities van verpachting' bevatten veel gegevens met betrekking tot de exploitatie van het domein en de (jaarlijkse) gang van zaken. Met name de rekeningen geven een beeld van de belangen van de heer in het domein: de verschillende inkomstenbronnen en uitgavenposten worden hierin beschreven over een periode van twee eeuwen. De inhoudsopgaven van de rekeningen vormen als het ware een overzicht van het beheer van het domein. (Zie de bijlage bij deze inleiding).
De condities van verpachting zijn niet zo volledig bewaard gebleven en beginnen bovendien ook pas, met een enkele uitzondering, zo rond 1764. Een bijzondere bijlage bij de condities van verpachting van de molens vormen de 'Prisatiën' of taxatierapporten: (inventaris-)lijsten van onderdelen van de molen met de prijs / waarde per onderdeel. De rapporten werden telkens aan het einde van een pachtperiode opgemaakt door beëdigde timmerlieden. De prisatiën werden ook opgenomen in de rekeningen.
Van dit domein treft men slechts enkele stukken betreffende cijnzen en grondrenten aan. De meeste leggers van cijnzen en tienden van de domeinen Oosterhout, Dongen en Ter Brake zijn bewaard gebleven in de archieven van de rentmeesters van prins Frederik.
J.A. ten Cate, Inventaris van de archieven van de rentmeesters van prins Frederik en hun opvolgers ('s-Hertogenbosch, 1971), met name pp. 22 en 61-70. (stukken ter inzage in het Rijksarchief in Noord-Brabant).
Vanaf 1775 zijn er verschillende keren inventarissen van de archiefstukken berustende op het domeinkantoor opgemaakt. Deze inventarissen geven een beeld van de (administratieve) organisatie van het rentmeesterskantoor en natuurlijk van de stukken die de rentmeester beheerde.
In de inventaris Drossaers I treft men de beschrijvingen aan van de stukken betreffende deze domeinen van voor 1581. De stukken staan (voornamelijk) beschreven onder de rubriek Het land van Breda en Steenbergen.
Over de periode na 1581 treft men ook hierboven in Drossaers I, deel 1 gegevens betreffende deze domeinen aan o.a. in de series notulen, de registers van uitgaande stukken en in de registers met historische gegevens.
Bijlage Domeinen onder Oosterhout(rekening over 1654) ( NDR inv.nr. 12055.
1 | Erffgront chijns |
2 | Gansen Cappoenen ende hoenderen |
3 | Landen Beemden Weijden |
4 | Castelijnie goederen |
5 | Accijns Gruijt gemael en tol |
6 | Visscherije en vogelderije |
7 | Thienden |
8 | Vaertgeld en gerechtichheijt over de schors |
9 | Molens |
10 | Uijtgegeven Vroenten |
11 | Confiscatie van bastaerden en onbeheerde goederen |
12 | Vercoft hout |
13 | Hooftschen en erffpacht Rogh |
14 | Prijseringh van Molens |
15 | Visscherijen inden [Ver]droncken Weert van Suijthollant |
16 | Gemenghden ontvanck |
1 | Penningen hier vooren berekent en nijet ontfangen |
2 | Gelt renten |
3 | Reparatie aen Molens |
4 | Reparatie aen tbos |
5 | Erffrogh berekent en nijet ontfangen |
6 | Roghrenten |
7 | Gagien |
8 | Prijseringh van Molens |
9 | Gemenghden uijtgeeff |
( NDR inv.nr. 12207; de rekening bevat geen inhoudsopgave.
i' Capple | Ontfanck van erffchijnsen ende erffgrontpachten onder Donghen |
ii' CappIe | Ontfanck van Gansen, Capoenen ende hoenderen |
iii' Capple | Ontfanck van Lantpachten verpacht voor sess Jaren, (...) |
iiii' CappIe | Ontfanck van Thienden verpacht voor eenen jare, (...) |
v' Capple | Ontfanck vande Vervlogen [Swarmen] Wechgelt ende Smael Thiende, Verpacht voor eenen Thermijn van drie Jaren, (...) |
vi' Capple | Ontfanck van Molens Verpacht voor eenen Termijn van vijff Jaren, (...) |
vii' Capple | Ontfanck van Erfpacht |
viii' Capple | Ontfanck van Erffpacht Rogge |
ix' CappIe | Ontfanck van Schaerhout |
x' Capple | Ontfanck van Priseringen van Molens ende afslijtinge van dien |
xi' Capple | Ontfanck van Visscherijen inden Verdroncken Weert van Zuiithollant aen de Zuijtsijde vande oude Mase, onder heerlijckheijt van Stanthasen, Almonde, Dubbelmonde ende Drimmelen gelegen ( LET OP: 'Vande voorss parthijkens der Visscherijen, sijn ennige, bijder Rendants voorsaten verpacht geworden, maer overmits deselve sijn appendent den Domeijnen der Visscherijen van St. Geertruijdenberch, ende dat van wegen Sijne P':Ex': Mauritie is geordonneert, die te laten volgen sijn Ex':p.hendrick fredrick, soo heeft de rendant daer van ontfangen -nyet' ) met kanttekening: 'Memorie - Vid: hier op de Rekening van Geertruijdeneberch' |
xii' Capple | Ontfanck vanden xxi' Penninck der verpachte partijen |
xiii' CappIe | Ontfanck vande Rantsoenen der Verpachte |
Parthijen | |
i' Capple | Uuijtgeeff tegens den voorss Ontfanck |
Eerst van Penningen hier voor voor Vollen | |
Ontfanck berekent ende niet ontfangen | |
ii' Capple | Geltrenten beset op de heerlijckheijt van |
Dongen | |
iii' Capple | Reparatien aende Molens |
iiii' Capple | Reparation aende Groote ende Cleene hoeven |
v' Capple | Rogrenten |
vi' Capple | Rogge, hiervoor is Ontfanck berekent ende |
niet ontfangen | |
vii' Capple | Uijtgeeff van Priseringen van Molens |
viii' Capple | Gagien |
ix' Capple | Gemengden Uuijtgeeff |
( NDR inv.nr. 12300.
1 | Erffgrontchijnsen |
2 | Ganssen, Cappoenen etc |
3 | Lantpachten |
4 | Thienden |
5 | Vervloogen [Swarmen] en Smaltient Weggelt |
6 | Moolens |
7 | Erffpachten |
8 | Hooffsche en erffpachtrogge |
9 | Vercogt hout |
10 | Uijtgegeven vroenten |
11 | Priseeringe van moolens |
12 | Visserije in de riviere de Dunga |
13 | Confiscatien van Bastaerd en onbeheerde goederen |
14 | Vercogte hoofsche pachtrogge |
15 | Recognitien van offitien en ampten |
16 | Gemengden ontfangh |
17 | Van de aangecogte goederen ( Het betreft hier inkomsten op de goederen aangekocht uit de boedel van Thomas Claypole: 'Ontvangh van lantpachten cooppenningen van executie vercogte goederen toebehoort hebbende Jonkheer Thomas Claijpoole welke op ordre van haer edele moogenden geëxecuteert en ten behoeven van de Furstelijke weisen inge cogt sijn geleegen onder Dongen en den Rijen onder Gils en Oosterhout' (f.61). ) |
1 | Penningen bereekent en niet ontfangen |
2 | Geltrenten |
3 | Reparatien aan de moolns |
4 | Rogrenten |
5 | Hooffsche en erffpachtrogge bereekent en niet ontfangen |
6 | Priseeringe van moolns |
7 | Gasien |
8 | Gemengden uijtgaeft |
9 | Van de aangecogte goedere |
( Het betreft goederen die toebehoorden aan de commanderij Ter Brake onder Breda, Oosterhout, Dongen, Alphen en omgeving.
( NDR inv.nr. 12391.
Capl.1 | Erffchijnsen ende erffrenten onder Breda |
2 | Erffcijnsen onder Oosterhout |
3 | Erffchijnsen ende erffrenten onder Dongen |
4 | Erffchijnsen onder Alphen Baarle en Caam |
5 | Landerien onder Breda |
6 | Landerien onder oosterhout |
7 | Beemden ende weijden onder 50.bunderen aenden Vijfdijck onder Oosterhout |
8 | De houve ter Braaque |
9 | Ontfanck van Thienden |
10 | Zaet en wintergeerst thienden |
11 | Leengoederen |
12 | Erffpachten in Rogge ende Evene |
13 | Casteleine goederen onder Oosterhout |
14 | Extraordinaris ontfanck |
15 | Houtgewas |
1 | Chijnsen ende renten in gelde ende rogge |
2 | Gagien |
3 | Schattingen vanden vijffden pennink |
4 | Reparatien vande houve ter Braaque |
5 | Gelichte penningen |
6 | Alderhanden uijtgaven |
Drossaers I,I, pp. 15-19; F.F.X. Cerutti, Middeleeuwse rechtsbronnen van stad en heerlijkheid Breda. Deel 1, Inleiding-rechtsbronnen tot 1405 (Utrecht, 1956) (Oud-vaderlandse rechtsbronnen); Van Goor, Beschrijving, pp. 360-362; NDR inv.nr. 767, folio 1221-1223.
Oosterhout vormde binnen het land van Breda een min of meer afzonderltjke heerlijkheid. In de loop van de 14e eeuw verwierf Willem van Duvenvoorde vrijwel alle heerlijke rechten in dit gebied.
Drossaers I, inv.nr. 409. Cerutti, Middeleeuwse rechtsbronnen, I, pp. LII e.v.
De kinderloos gestorven Willem van Duvenvoorde liet in 1353 al zijn bezittingen na aan zijn neef Jan II van Polanen. Diens kleindochter Johanna huwde in 1404 Engelbrecht van Nassau. Door dit huwelijk kwam ook Oosterhout, zoals zoveel andere goederen, in het bezit van de Nassaus.Een deel van de tienden in dit gebied en het patronaat van de kerk van Oosterhout behoorden van oudsher tot het complex van goederen en rechten onder de commanderij Ter Brake dat tot 1617 in bezit was van de Johannieterorde. Toen Philips Willem in 1617 de bezittingen van de commanderij kocht, kwamen daarmee dit patronaatsrecht en het merendeel van de tienden weer bij de heer van Oosterhout.
Gedurende de eeuwen tot 1795 bleven de Nassaus heer van Oosterhout. Tijdens de Bataafs-Franse tijd kwam natuurlijk ook een einde aan deze heerlijkheidsrechten. Onderdelen van de voormalige heerlijkheid Oosterhout werden in 1816 als domeingoederen geschonken aan prins Frederik. Na diens dood in 1881 werden deze goederen staatsdomein.
Dongen
Het archief van de heren van Dongen werd door Drossaers opgenomen in de inventaris van het archief van de raad en rekenkamer te Breda tot 1581, zie Drossaers I,I, pp. 83-98; NDR inv.nr. 765, pp. 386-388; Van Goor, Beschrijving, pp. 362-364; Drossaers, I,I, pp. 15-17; Cerutti, Middeleeuwse rechtsbronnen, I, pp. XLV e.v.
Willem van Duvenvoorde werd in 1329 door Willem van Horne en Altena beleend met de Brabantse heerlijkheid Dongen. In 1350 verkocht Van Duvenvoorde Dongen met uitzondering van de hoge en middelbare jurisdictie aan zijn dochter Beatrijs, vrouwe van Hooge en Lage Zwaluwe. Willem van Dalem, zoon van Beatrijs en haar man Roelof van Dalem, werd in 1357 door Jan van Polanen mede beleend met de heerlijkheden Dongen en Lage Zwaluwe, waarna deze twee heerlijkheden gedurende bijna twee eeuwen in het bezit bleven van het geslacht Van Dalem.
De laatste Van Dalem die heer van Dongen en Lage Zwaluwe was, Joost, pleegde verschillende misdaden, waaronder manslag aan de onderschout van Turnhout, Karel van Lier. Alle leengoederen, die hij van Breda te leen hield, werden daarom in 1500 verbeurd verklaard en bij de landsheerlijkheid gevoegd. Door confiscatie in 1513 en afkoop in 1541 kwamen de rechten in handen van de heer van Breda: Hendrik III, graaf van Nassau. Hiermee kwam ook Dongen weer terug binnen het conglomeraat van heerlijke rechten dat ooit het 'Land van Breda' was en dat inmiddels de 'Baronie van Breda' werd genoemd. Binnen de baronie wist de heerlijkheid Dongen, samen met de heerlijkheid Oosterhout een zekere zelfstandige positie te handhaven.
Cerutti, Middeleeuwse rechtsbronnen, I, pp. L-LXIII.
Evenals Oosterhout bleef Dongen gedurende de eeuwen tot 1795 in het bezit van de Nassaus.
Commanderij Ter Brake
In het archief komt men vooral de benaming 'Ter Bracque' tegen. In deze inleiding en in de beschrijvingen in de inventaris werd gekozen voor de 'moderne' spelling; Drossaers I,I pp. 228-229; Van Goor, Beschrijving, p. 273; Arnoud-Jan Bijsterveld, 'Alphen van Echternachs Domein tot Bredase heerlijkheid, 1175-1312. I en II' in: Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda 'De Oranjeboom' XLIII (1990), pp. 77-111 en XLIV (1991) pp. 110-148; A.A. Streefland, 'Tempeliers in Brabant; de commanderij Ter Brake bij Alphen' in: Jaarboek van de Geschied- en Oudheidkundige Kring van Stad en Land van Breda 'De Oranjeboom' XXXII (1979) en XXXIII (1980) pp. 141-166.
Waarschijnlijk was de commanderij Ter Brake 'gesticht' in de tweede helft van de 12e eeuw, door de heer van Breda, die allerlei goederen in Oosterhout en Alphen aan de orde van de Tempeliers geschonken zou hebben.
Streefland, 'Tempeliers', pp. 147-148; Streefland noemt de datering 1144 aanvaardbaar.
De ridderorde van de Tempeliers en na zijn opheffing in 1312 de orde van de Johannieters bezat in Alphen een eigen 'hof', een ontginningsboerderij, Ter Brake geheten. Tot de bezittingen van de commanderij behoorden van oudsher erfcijnzen en landerijen onder Breda, Oosterhout, Dongen, Alphen, Baarle en Chaam die de heer van Breda aan de orde had geschonken. De begeving van het pastoorschap in Oosterhout en Alphen en van rectoraten van verschillende altaren in de kerk van Oosterhout waren eveneens rechten van de commanderij.Drossaers I, I, pp. 228-229; zie over dit recht vooral: Bijsterveld, 'Alphen', I, pp. 81 e.v.
In 1473 verkocht de meester van Chaintraine als overste van de orde van de Johannieters een groot deel van de rechten in Alphen en Oosterhout aan Jan IV van Nassau, heer van Breda.
Streefland, 'Tempeliers', p. 155.
Het onroerend goed bleef in bezit van de orde, de 'publiekrechtelijke rechten' kwamen in handen van de heer van Breda: het recht meier en schepenen aan te stellen, het recht boeten te ontvangen, alle rechten op de woeste gronden, het molen- en jachtrecht, het recht te erven en te onterven en het recht diensten te eisen.Bijsterveld, 'Alphen', II, p. 124.
De resterende onroerende goederen en de daaraan verbonden rechten die nog aan de orde van de Johannieters behoorden werden in 1617 gekocht door Philips Willem van Oranje.
O.a. NDR inv.nr. 11909, folio 261recto-264recto en inv.nrs. 11988, 11990.
In 1648, bij de herverdeling van goederen met de Vrede van Munster, werd de voormalige commanderij met alle daarbij behorende goederen en rechten toegewezen aan de heer van Breda. Hiermee bleef het goederencomplex dat de commanderij was, in handen van de Nassaus. Daarmee was een oud streven bereikt: door het vergroten van de heerlijkheid Breda, waar uiteindelijk ook de commanderij Ter Brake deel van uitmaakte, was de rechtsmacht van de heer van Breda in dit gebied aanzienlijk versterkt.
Cerutti, Middeleeuwse rechtsbronnen, I, p. LI.
In 1816 werd het goederencomplex toegewezen aan prins Frederik. De goederen vervielen na diens dood in 1881 aan het rijk, waarna zij in 1887 aan een particulier werden verkocht.
Grondgebied en benaming Oosterhout
'Oosterhout, een zeer aangenaam Vleck, veele kleyne Steden in uytgestrektheid en fraye gebouwen overtreffende, (..)' volgens Van Goor, Beschrijving, p. 360.
Oosterhout werd vrijwel geheel omsloten door andere domeinen die in het bezit waren van de Nassaus. Gelegen ten noordoosten van Breda, grensde Oosterhout aan de Hollandse domeinen Hooge en Lage Zwaluwe, Geertruidenberg en Raamsdonk. Ten zuidoosten lag het Brabantse Dongen. De naam Oosterhout is onmiskenbaar gerelateerd aan de vele bossen in deze omgeving. Tot het rechtsgebied van Oosterhout behoorden naast de vrijheid Oosterhout met zijn omgeving ook de gehuchten Den Hout, met een kapel die er in 1336 door Willem van Duvenvoorde werd gesticht, en Dorst.
NDR inv.nr. 767, folio 1221 e.v.; Van Goor, Beschrijving, pp. 360-362.
De polders die tot het domein behoorden waren:
Westpolder; Republiekpolder; Willemspolder; Dongendijksepolder; Brieltjespolder; Oranjepolder.
Al in 1272 verkregende inwoners van 'het Vlek of de Vrijheid' Oosterhout, vrijdom van tol en wegen gruitgeld in heel Brabant. Bovendien bezat Oosterhout het recht van een vrije week- en jaarmarkt
Samen met de zeven schepenen vormden de twaalf gezworenen het bestuur dat werd gehoord over '...belastingen en ontlastingen en over verdere zaaken geldmiddelen raakende..'. De schout voerde de titel 'schout en kastelein van Oosterhout, al was er weinig tastbaars overgebleven van het 'Huis van Strijen'.
NDR inv.nr. 767, folio 1221 e.v.; De twaalf gezworenen: twee uit Middelwijk, vier uit het Westkwartier en zes uit het Oostkwartier.
DongenTen zuidoosten van Oosterhout lag de heerlijkheid Dongen, genoemd naar de rivier die door dit gebied stroomt de Donge. Deze heerlijkheid grensde in het oosten aan de heerlijkheid Tilburg in de meierij van 's-Hertogenbosch en werd verder omsloten door de heerlijkheid Oosterhout en de overige 'landen' van de baronie van Breda. Van het 'Huis te Dieren', het slot van de heren van Dongen door Willem van Duvenvoorde gebouwd, stond lange tijd nog de toren als laatste aandenken.
Het besruur bestond uit het college van schout en schepenen, waaraan twee gezworenen werden toegevoegd 'tot 't verhandelen der Dorps geldtmiddelen'.
Van Goor, Beschrijving, p. 364.
Ter Brake
A.F.O. van Sasse van Ijsselt, 'Nog eens de Kommanderij Ter Braake te Alphen bij Tilburg' in: 'Taxandria', tijdschrift voor noordbrabantse geschiedenis en volkskunde, 41 (1934) pp. 64-72; J.P.W.A. Smit, 'De commanderij 'ter' Braake onder Alphen' in: 'Taxandria', tijdschrift voor Noordbrabantse geschiedenis en volkskunde, 27 (1920) pp. 142-149.
Tot de voormalige commanderij Ter Brake behoorden hooi- en weilanden en zaailanden. In totaal bijna 50 bunder van deze hooi- en weilanden lag onder Oosterhout in de Republiekpolder en de Willemspolder. De zaailanden lagen zowel onder Oosterhout als onder Alphen en besloegen in totaal zo'n 8 bunder. De hoeve Ter Brake, gelegen onder het rechtsgebied van Alphen en ook behorende tot de bezittingen van de voormalige commanderij, besloeg ruim 48 bunder.
NDR inv.nr. 764, folio 270; Onder het kopje 'Oude Domeinen van Z.Hd. onder Oosterhout' treffen we een gespecificeerde opsomming (situatie in 1762) aan van in totaal 400 bunder hooi- en weiland en 5 bunder zaailand. Hier staat ook vermeld dat de heer een dijkgraaf aanstelt over deze Oude Domeinen (gewoonlijk de rentmeester) en vijf gezworenen. In het overzicht van functionarissen zoals vermeld in het 'Amptboek' vinden we deze dijkgraaf terug in de omschrijving 'Dijkgraaf van de Vrijheid Oosterhout'. Het is niet duidelijk of met deze Oude Domeinen alleen de voormalige commanderijgoederen worden aangeduid: NDR inv.nr. 767, folio 1264.
De hoeve zelf (de boerenhofstede) heette sinds de 19e eeuw 'De Prinsehoef' en werd in 1860 afgebroken. Rechten en bevoegdheden OosterhoutIn Oosterhout bezat de heer naast de middelbare en de lage ook de hoge rechtsmacht. De rechtbank bestond uit een schout, die door de heer werd aangesteld, en zeven schepenen. In halsstraffelijke zaken was geen beroep ('noch hervorming') mogelijk. In zg. burgerlijke zaken was beroep mogelijk bij de Hoofdbank in Breda.
Van Goor, Beschrijving, pp. 360-362.
De jaarlijkse rekening die de ontvanger van de verpondingen indiende, werd afgehoord door de gecommitteerde van de Domeinraad in aanwezigheid van de drossaard van Breda, de Oosterhoutse drossaard en de schepenen en gezworenen. Ook andere rekeningen werden jaarlijks of tweejaarlijks Afgehoord door het college van schout en schepenen aangevuld met een lid van de Domeinraad, de predikant (de kerkrekening en de armenrekening) of andere functionarissen.
NDR inv.nr. 766, folio 388-394.
In Oosterhout waren twee molens (de Lage en de Hoge Molen) die aan de heer toebehoorden en die telkens voor drie jaar werden verpacht.
Voor de Dongendijkse polder werden een dijkgraaf ('..zijnde de drossaard..'), een penningmeester en twee gezworenen door de Domeinraad aangesteld. Dit college benoemde vervolgens de sluiswachter die tevens dijkbode was.
NDR inv.nr. 766, folio 394-396. Dit is in tegenspraak met de gegevens uit NDR inv.nr. 685, folio 81 e.v.
De heer benoemde in Oosterhout:NDR inv.nr. 685, folio 81-101.
Dijkgraaf van de Vrijheid Oosterhout Schout (later drossaard) en kastelein Secretaris Stokhouder Rentmeester Ontvanger Notarissen Controlleur van de domeinen Comptoirbode van de rentmeester Landmeter Organist Koster Schoolmeester Voorzanger Franse kostschoolhouder Franse demoiselle Dijkgraaf van de WilIemspolder Gezworenen van landen in het Broek van Oosterhout Dijkbode van landen en aanwassen tevens sluiswachter Dijkgraaf van de Nieuvve Dijk (tussen de Groenendijkse haven en de Dongendijk) Penningmeester van de Nieuwe Dijk (tussen de Groenendijkse haven en de Dongendijk) Gezworenen (twee) van de Nieuwe Dijk(-age) (tussen de Groenendijkse haven en de Dongendijk) Dijkgraaf van de West- en Republiekpolder Penningmeester van de Westpolder Gezworenene over de dijk langs de Donge Dijkgraaf over de dijk langs de Donge Dijkgraaf van de nieuwbedijkte landen onder Oosterhout (achter [Leijren], Den Horst en Den [Bercht]) Penningmeester van de nieuwbedijkte landen onder Oosterhout (achter [Leijren], Den Horst en Den [Bercht]) Gezworenen van de nieuwbedijkte landen onder Oosterhout (achter (Leijren], Den Horst en Den [Bercht]) Warande plantagemeester en boswachter Vosters Schoolmeester in Den Hout Voster in Den Hout Schoolmeester in Stuivezand Schoolmeester in Hoogerheide Doodgraver in Oosterhout
DongenIn Dongen bezat de heer slechts de middelbare en lage rechtsmacht. De schout werd door de heer aangesteld en samen met de zeven schepenen werd recht gesproken.
NDR inv.nr. 765, folio 387.
In zaken van criminele rechtspraak was de Bredase rechtbank bevoegd.M.A. Hiemstra en B.C.M. Jacobs, 'Aan de grenzen van de samenleving; Criminaliteit en jurisdictiemacht in het grensgebied van Staats-Brabant en Holland in de achttiende eeuw' in: Noordbrabants Historisch Jaarboek 12 ('s-Hertogenbosch, 1995) pp. 82-118.
In Dongen stonden een windmolen en een watermolen, die beide werden verpacht. Een belangrijke bron van inkomsten werd hier gevormd door de moernering. De heer benoemde in Dongen:
NDR inv.nr. 685, folio 81-101.
Dijkgraaf Schout Stokhouder Secretaris Rentmeester Ontvanger Notaris Comptoirbode van de rentmeester Controlleur van de domeinen Landmeter Koster Schoolmeester Voster
Ter BrakeDe rechten die van oudsher toebehoorden aan de orde van de Johannieters en die sinds 1648 alle aan de heer van Breda behoorden waren o.a. het collatierecht in Oosterhout, het molenrecht in Alphen en Oosterhout, het recht op de vroente en de lage rechtspraak. Bovendien behoorden tot de commanderij Ter Brake tienden onder Oosterhout, Dongen, Alphen en Breda. Deze tienden vormden een belangrijke inkomstenbron.
De heer benoemde in Ter Brake:
NDR inv.nr. 685 folio 81-101.
Rentmeester van de goederen Comptoirbode
BeheerHoewel de heerlijkheden Oosterhout en Dongen en de voormalige commanderij Ter Brake een apart beheer kenden, was er een grote verwevenheid van de bezittingen. Allereerst waren dat de commanderijgoederen, die verspreid waren over de hele baronie van Breda (en ook daarbuiten o.a. in Turnhout), maar een zwaartepunt hadden in de gebieden onder Oosterhout en onder Alphen. Daarnaast waren er ook Oosterhoutse bezittingen onder Dongen en niet te vergeten Dongense bezittingen onder Oosterhout en Rijen (Tiggelrijt). Toen in 1643 Laurens Smits zowel voor Oosterhout als voor Dongen werd aangesteld als rentmeester, werd de verwevenheid er zeker niet kleiner op, ondanks de orders gescheiden rekeningen in te dienen. Het gezamenlijk beheer was niet nieuw: in de 16e eeuw werden de domeinen Oosterhout en Dongen ook al door één rentmeester beheerd, zij het dat ook maar één jaarlijkse rekening werd ingediend en wel de rekening van de rentmeester van de domeinen onder de heerlijkheden Oosterhout en Dongen en van de visserijen gelegen onder de heerlijkheden van Standhazen, Drimmelen, Almonde, Dubbelmonde en Twintighoeven. Het beheer over de verdronken heerlijkheden Standhazen, Drimmelen, Almonde en Dubbelmonde en daarmee het visserijbeheer in dit deel van de Verdronken Waard van Zuid-Holland kwam na 1580 onder de verantwoordelijkheid van de rentmeester van Geertruidenberg. De rentmeester van de Zwaluwe kreeg het beheer over de voormalige ambachtsheerlijkheden Twintighoeven en Klein-Waspik.
Zie hiervoor de onderdelen van deze inventaris betreffende Geertruidenberg en Zwaluwe; van 1592-1610 diende Joan van de Corput rekeningen in wegens het beheer van de heerlijkheid Hooge Zwaluwe, Almonde, Twintighoeven, Standhazen en Klein-Waspik (zie NDR inv.nrs. 7764-7768/Zwaluwe).
In 1748 werd de personele unie van de rentmeesters van Oosterhout en Dongen met de rentmeester van Ter Brake een feit, zodat vrijwel het hele oostelijke deel van de baronie van Breda vanaf die tijd door één rentmeester werd beheerd. De verschillende rekeningen werden jaarlijks ingediend door de rentmeester of zijn vertegenwoordiger en vormden het bewijs en sluitstuk van zijn zorgvuldig beheer.
Een belangrijk onderdeel van de werkzaamheden van de rentmeester was de verpachting van onroerende goederen en rechten. De verpachting van landerijen, tienden en molens vormde in deze domeinen een belangrijke bron van inkomsten. Het totaal aan inkomsten over het jaar 1720 in het domein Oosterhout bedroeg b.v. 18.560 pond. Hiervan vormde de verpachting van 'Landen Beemden en Weijden' verreweg de grootste post: 8806 pond. Pikant is dat in dit jaar de opbrengst van de z.g. 'oude domeintienden' (2170 pond) niet opwoog tegen de uitgaven aan verpondingsgelden over dezelfde landen (2308 pond; onderdeel van de post 'Gemenghden uijtgeeff' )
NDR inv.nr. 12118.
De functie van rentmeester leverde vele emolumenten op. In de rekening over 1720 nam Schoorn de hele lijst waarop hij recht had op:
NDR inv.nr. 12300 folio 8v-10v.
'Het tantiesme ofte ontfangloon van de verpachte ende vercogte goederen bij den Rentmeester verantwoort bedraegende den 21ste penning van allen de partijen die met heeren guldens van 21 stuijvers worden verpacht ende vercogt
Het tantiesme oft den ontfangloon van de verpondingen daar hem aan de gemeenten te verantwoorden beloopende vier en een half ten hondert van sijnen ontfangh. Het branthout jaerlijks geschat op twaelft guldens
Voor t' opstellen schrijven ende grosseeren van de rekeningen en van de doubble vandien twee stuijvers per bladt ten waere goet gevonden wiert een geproportioneert tantum daer voor toe te leggen
Voor t' opstellen schrijven ende doubbleeren de conditien van verpachtinge en vercoopingen bij de rekeningen overgelegt twee st.rs per bladt
Voor t' schrijven der biljetten tot bekentmaekinge der sitdaegen het innen der chijsen en voor de andere onkosten in de ontfangh derselves vallende jaerlijks een vijffen twintigh guldens
Voor t' overbrengen der gelden dienende tot voldoeninge der slooten der reekeninge ter Thesaurie ses stuijvers van yder hondert guldens
Voor t' overbrengen ter auditie ses en dartigh guldens
Voor een advijs volgens reglementeenen gulden 10 st.rs
Voor t' overboeken der chijsen ses stuijvers van iedere chijns
Nog twee stuijvers tot een boete van ijder chijns over ijder jaer dat deselve versuijmt wert te betaelen
De permissie om mede te mogen jaegen
Aldus opgestelt ende gearresteert in den Raedt desen 19 Augusti 1720
en was getijkent ... Vultejus'
(in de marge: 'volgens de lijste aen de Liasse ter Griffie hierop nagesien')
Een overzicht van de rentmeesters: Rentmeester van de domeinen onder de heerlijkheden Oosterhout en Dongen en van de visserijen gelegen onder de heerlijkheden van Standhazen, Drimmelen, Almonde, Dubbelmonde en Twintighoeven
Omdat Oosterhout, Dongen en Ter Brake een onderdeel vormden van de baronie van Breda is het van belang bij onderzoek ook deel 7 / III (BREDA) te raadplegen. Kaarten betreffende de domeinen Oosterhout, Dongen en Ter Brake over de hele periode tot 1795 zijn vermeld in: J.H. Hingman, Inventaris van de verzameling kaarten berustende in het Rijksarchief..., Tweede gedeelte ('s-Gravenhage, 1871) en: A.J.H. Rozemond, Inventaris der verzameling kaarten berustende in het A Igemeen Rijksarchief, zijnde het eerste en tweede supplement op de collectie Hingman ('s-Gravenhage, 1969), deze beide collecties worden aangeduid met VTH en VTHR. Voor Oosterhout, Dongen en Ter Brake is met zekerheid vast te stellen dat de nrs. 1643,1644-1645 en 1646 afkomstig zijn uit het Domeinarchief. De nrs. 1647-1649 en 1657-1669 behoorden mogelijk tot het archief van de Domeinraad.
Stukken betreffende Oosterhout, Dongen en Ter Brake over de periode 1581-1811 bevinden zich ook in:
Rijksarchief in Noord-Brabant: Collectie Nassause Domeinen, 1545-1810. Collectie Cuypers van Velthoven, 1320-1870. Archieven van de rentmeesters van prins Frederik en hun opvolgers, (1456) 1840-1932.
Streekarchivariaat in de kring Oosterhout,
Bewaarplaats Oosterhout: Oud-archief van de gemeente Oosterhout, 1450-1810.
Bewaarplaats Dongen: Oud-archief van de gemeente Dongen, 1430-1811.
Bewaarplaats Alphen en Riel: Oud-archief van het dorp Alphen, c.1640-1810.
In 1804 werd Van Dompselaar geschorst.
De inhoud van deze twee exemplaren is niet identiek.
De ontvangsten werden niet volledig ingevuld.
De lijsten werden opgemaakt conform de resolutie van de agent van financiën van 11 november 1799.
Aanwinsten: 1954 VIII 03
Voorheen 1.11.01.01 Aanwinsten 1e afd. ARA, inv.nr. 1845
De inventaris werd opgemaakt in verband met de overdracht van de stukken door J. van Ercom aan S.A.deVries.
De inventaris werd opgemaakt in verband met de overdracht van de stukken door J. van Ercom aan S.A. de Vries.
In dit hoofdstuk zijn de stukken van de Domeinraad betreffende Steenbergen, Roosendaal en Nispen beschreven. In de inventaris van drS.W.A. Drossaers staan de stukken betreffende deze domeinen van voor 1581 beschreven onder de rubriek Het land van Breda en Steenbergen.
Steenbergen kwam in het bezit van de Nassaus door de definitieve deling van het gezamenlijk bezit van de heren van Bergen op Zoom en Breda in 1458. Steenbergen werd toegewezen aan de baron van Breda, graaf Jan van Nassau. De markies van Bergen op Zoom behield wel enige inkomsten en grond in het domein.
W.A. van Ham, Inventaris van de archieven van de Raad en Rekenkamer van de markiezen van Bergen op Zoom ('s-Hertogenbosch 1980), I, p.58
Steenbergen behoorde oorspronkelijk onder de baronie van Breda, maar werd beschouwd als een 'zelfstandige' heerlijkheid. Het beheer en bestuur vond los van Breda plaats. De band met Breda was alleen nog terug te vinden in de rechtspraak: op vonnissen binnen Steenbergen was beroep mogelijk op de hoofdbank in Breda en daarvandaan op de Raad van Brabant.
NDR inv.nr. 769.
De heerlijkheid werd wel aangeduid als baronie van Steenbergen. Deze benaming is waarschijnlijk een afgeleide van de baronie van Breda. Er zijn geen aanwijzingen dat Steenbergen op zich een baronie was.
Albert Delahaye, 'Stad en heerlijkheid', in: Steenbergen in de middeleeuwen (Steenbergen, 1972), p. 37.
Steenbergen is tot 1795 een heerlijkheid van Nassau en Oranje gebleven. Daarna werd de heerlijkheid genationaliseerd.
Roosendaal en NispenRoosendaal en Nispen maakten deel uit van de baronie van Breda. Na het uitsterven van de heren van Breda door de dood van Hendrik V van Breda en Schoten in 1287, kwam Roosendaal in het bezit van andere heren, die de heerlijkheid in leen hielden van de heren van Breda. De hoge jurisdictie bleef berusten bij de heer van Breda. In 1501 verkocht Klaas van Reimerswaal de heerlijkheid van Roosendaal en Nispen aan Engelbrecht van Nassau, waarmee Roosendaal weer met Breda werd verenigd.
T.E. van Goor, Beschryvinghe der stadt en lande van Breda ('s-Gravenhage, 1744), p. 383.
Nispen hoorde onder het rechtsgebied van Roosendaal. Een gedeelte van Nispen werd in 1387, samen met Groot- en Klein-Zundert, Sprundel en de helft van Princenhage door Johanna van Brabant in pandschap aan Jan van Polanen afgestaan voor een som van 1000 Franse gulden die Johanna aan Jan van Polanen schuldig was.
Van der Aa, Aardrijkskundig Woordenboek, VIII, p. 245.
De abdij van Tongerloo had een groot gedeelte van de tienden in eigendom, alsmede het patronaatsrecht van de kerk. Dit laatste recht werd in 1648 door de prins van Oranje overgenomen. Grondgebied en benaming SteenbergenSteenbergen ligt ten westen van Breda, 'omtrent den utersten paal ons lants van Brabant' en wordt in het noorden begrensd door het Volkerak en de Vliet.
Albert Delahaye, 'Heerlijkheid en stad', in: Steenbergen in de middeleeuwen (Steenbergen, 1972), p. 45.
Steenbergen is gesticht in de 13e eeuw. In de 14e en 15e eeuw stond Steenbergen bekend als handelsstad, voornamelijk als gevolg van handel met Engeland en Denemarken. Ook werd in Steenbergen in de Middeleeuwen zout gewonnen en turf gestoken.Van de heerlijkheid Steenbergen maakten deel uit de stad Steenbergen en land er omheen. De belangrijkste polders zijn: Cruysland, Oudland, Westland, Kromwiel, de Rubeen, Graaf Hendrikpolder en de Triangel. In de polder de Heen werd in 1614 een dorp gesticht. Aanvankelijk had het dorp een eigen schepenbank. Op verzoek van de magistraat van Steenbergen werd het dorp in 1619 geheel onder de jurisdictie van Steenbergen gebracht
Albert Delahaye, 'De polder van Steenbergen' in: Steenbergen in de Middeleeuwen (Steenbergen, 1972), pp. 265 e.v.
De stad Steenbergen was een omwalde vesting. Gedurende de Tachtigjarige Oorlog is Steenbergen een aantal malen door de Spanjaarden veroverd en bezet geweest. Vanaf het begin van de Tachtigjarige Oorlog had Steenbergen geregeld een garnizoen te huisvesten.
Albert Delahaye, De vesting Steenbergen (Archivariaat 'Nassau-Brabant', 1975).
Roosendaal en NispenDe oudste kern van bewoning van Roosendaal en Nispen was het dorp Nispen, waarvan de naam 'Nispia' al in de 12de eeuw voorkomt.
B.H. Stolte, Oversicht van de geschiedenis van Roosendaal en Nispen (Roosendaal, 1965), pp. 3 e.v.
Door een combinatie van factoren streefde Roosendaal Nispen voorbij. Na de verwoesting van Nispen door Maarten van Rossum in 1542 en een pestepidemie rond 1605, was Nispen een klein dorp en is dat sindsdien geblevenJ.T. Boekholt, Roosendaal en Nispen in verleden en heden (Amsterdam, 1924), pp. 42 e.v.
Roosendaal lag op een kruispunt van verbindingen tussen noord en zuid en oost en west. Daardoor kon Roosendaal zich ontwikkelen tot markt- en verzorgingscentrum voor het omringend platteland. Omdat Roosendaal niet was versterkt werd de stad gedurende de Tachtigjarige Oorlog meerdere keren door krijgsbenden overvallen. De stad had, mede als gevolg van oorlogshandelingen, ook enige keren te lijden van zware branden die een groot deel van de huizen wegvaagden.
Roosendaal is nooit tot een echte stad uitgegroeid. De bevolking leefde nog lang in de oorspronkelijke dorpen Kalfsdonk, Langdonk en Hulsdonk.
B.H. Stolte, Overzicht van de geschiedenis van Roosendaal en Nispen Roosendaal 1965. p. 6
Rechten en bevoegdheden SteenbergenDe heer van Steenbergen had de hoge en lage jurisdictie. Voorts bezat de heer vrijwel alle tienden, welke een belangrijke inkomstenbron vormde. Alle ambten werden door de heer begeven. Burgemeester en schepenen werden door de prins van Oranje benoemd uit een dubbelgetal.
De prins van Oranje benoemde de volgende funktionarissen:
drossaard dijkgraaf schout secretaris stokhouder rentmeester van de domeinen rentmeester van de geestelijke goederen ontvanger van de verpondingen notarissen postmeester bode vorsters penningmeester van het Westkwartier gezworenen van de polder van Westland pennigmeester van de Graaf Hendrikspolder gezworenen van deze polder gezworenen van de Omcommenpolder gezworenen van het Oude Land voorzanger Landsdokter veerschipper op Breda hoefsmid
Roosendaal en NispenIn Roosendaal en Nispen had de heer de hoge, middelbare en lage justitie. In crimineele of 'lijfstraffelijke' was geen beroep mogelijk op een hoger rechtssprekend college, in civiele of 'burgelijke' zaken was beroep mogelijk op de Hoofdbank van Breda.
Tegenwoordige staat der Nederlanden II, p. 228.
Voorts benoemde de heer de volgende funktionarissen:
schout secretaris stokhouder rentmeester rentmeester van de geestelijke goederen ontvanger notaris koster in Roosendaal schoolmeester in Rossendaal bijschoolhouder in Roosendaal Franse schoolmeester in Roosendaal voorlezer van Roosendaal koster in Nispen schoolmeester in Nispen voorlezer in Nispen voster postmeester organist vroedvrouw
NDR inv.nr. 685, folio 103 e.v.
Onder de jurisdictie van Roosendaal vielen nog twee achterlenen van het Huis van Breda, te weten Langdonk en Borteldonk die hun bijzondere leenhoven hadden.
Roosendaal genoot de vrijdom van accijns, had een weekmarkt, was vrij van hofdiensten, die de andere dorpen presteren moesten. Deze en andere voorrechten waren aan Roosendaal door prins Willem I geconfirmeerd. In 1561 kreeg Roosendaal het recht om een belasting te leggen op alle vreemde bieren.
BeheerSteenbergen werd tesamen met Roosendaal en Nispen beheerd door één rentmeester. De namen van de rentmeesters zijn bekend vanaf 1634. De rentmeesters beheerden zowel de domeinen als de geestelijke goederen van Steenbergen, Roosendaal en Nispen.
In de periode tussen 1659 en 1680 lijken er twee rentmeesters op te treden. De rekeningen over de domeinen werden ingediend door Isaac Noirot, de rekeningen over de geestelijke goederen door Daniël Noirot. De rekening van de geestelijke goederen over 1680 wordt ingediend door Isaac Noirot. Volgens de 'ambtboeken' trad tussen 1659-1680 Daniël Noirot op als rentmeester van zowel de domeinen als de geestelijke goederen.
Rentmeesters van de domeinen van Steenbergen, Roosendaal en Nispen, tevens rentmeesters van de geestelijke goederen in dezelfde heerlijkheden
Stukken betreffende Roosendaal en Nispen bevinden zich ook in:
Rijksarchief in Noord-Brabant Collectie Nassause Domeinen 1548-1810
Gemeentearchief Roosendaal en Nispen Administratief archief der gemeente tot 1811 Oud-rechterlijk archief tot 1811
Norbertijner Abdij te Tongerloo (B)
Gemeentearchief te Essen (B)
Stukken betreffende Steenbergen bevinden zich o.m. in:
Rijksarchief in Noord-Brabant Collectie Nassause Domeinen 1548-1810
Streekarchief Nassau-Brabant: Gemeentearchief Steenbergen tot 1810 Archieven van diverse polders tot 1810
Gemeentelijke archiefdienst Bergen op Zoom Archieven van de Raad en Rekenkamer van de markiezen van Bergen op Zoom
EERSTE DEEL: DE BARONIE VAN STEENBERGEN
Algemeen
Historie
Limietscheiding
TWEEDE DEEL: DE HEER EN BARON VAN STEENBERGEN
Caput 1: Rechten en gerechtigheden.
Art. 1 Recht tot het verlenen van octrooien.
Art. 2 Recht om pardon en andere gratie aan misdadigers te verlenen.
Art. 3 Tot confiscatie, alsmede vacante en onbeheerde goederen.
Art. 4 Recht van bastaardgoederen.
Art. 5 Grondrechten van de moeren, heiden, publieke wegen, bruggen etc.
Art. 6 Recht van hofdiensten.
Art. 7 Recht van curaliteiten.
Art. 8 Recht van de jacht.
Art. 9 Recht van visserij, vogelarij en mosselbanken.
Art. 10 Recht van vrijdom en exemptie van lasten.
Art. 11 Recht van naasting.
Caput 2: Goederen en Inkomsten.
Art. 1 Algemeen.
Art. 2 Goederen.
Par. 1 Het huis te Steenbergen.
Par. 2 Landen, dijken, gorzen.
Par. 3 Molens.
Par. 4 Veren.
Art. 3. Inkomsten.
Par. 1 Cijnzen, renten, erfpachten.
Par. 2 Tienden.
Par. 3 Accijnzen, gruiten.
Par. 4 Recognities.
Par. 5 Recht op de collaterale successie of zwaardgeld.
Art. 4 Lasten.
Par. 1 Renten en cijnzen.
Par. 2 Verpondingen en andere 's lands of gemeentelasten die uit dit domein betaald worden.
Par. 3 Onderhoud van de kade en de haven van de Heene.
Art. 5 Geestelijke goederen.
Art. 6 Lenen.
Art. 7 Officianten.
Par. 1 Rentmeester.
a. Aanstellingen.
b. Gages en plichten.
Par. 2 Rentmeester der geestelijke goederen.
Par. 3 Kantoorbode.
DEEL 3: DE STAD EN BARONIE.
Caput 1: Zaken van politie, regering en huishouding.
Art. 1 Algemeen. folio 1-468.
art. 1 folio 469-1005.
Art. 2 Drossaard, Schout, dijkgraaf.
a. Aanstellingen.
b. Gages, plichten.
Art. 3 Jaarlijkse aanstellingen van burgemeesters, schepenen, thesaurier en weesmannen. folio 1-482.
Art. 4 Secretaris.
a. Aanstellingen.
b. Gages, plichten.
Art. 5 Stokhouder.
Art. 6 Bode.
Art. 7 Vorsters van Steenbergen en Kruisland.
Art. 8 Vorsters van de Heene en het Hogediep
Art. 9 Notarissen.
Caput 2: Zaken van Justitie.
Caput 3: Zaken van Financiën.
Art. 1 Algemeen. folio 1-330
Art. 2 Autorisaties tot de auditie der rekeningen.
Art. 3 Ontvanger der verponding, beden en andere
lasten
Caput 4: Kerk, school en armenzaken.
Art. 1 Algemeen.
Art. 2 Predikanten van Steenbergen en Kruisland.
a. Beroepingen.
b. Tractementen, subsidies.
Art. 3 Schoolmeester te Steenbergen.
Art. 4 Schoolmeester van de Heene en het Hooge Diep.
Art. 5 Schoolmeester, voorlezer, voorzanger en koster van het Kruisland.
Caput 5: Polders, folio 1-355
Art. 1 Algemeen.
Art. 2 Kruisland, Oudeland en Kromwielen.
Caput 5: Polders, folio 356-719
Art. 3 Penningmeester van het Westkwartier.
Art. 4 Westland en Sint Oncammerpolder.
Art. 5 De Heene en het Hooge Diep.
Art. 6Graaf Hendrikspolder.
Art. 7 De Nieuwe Hije
Art. 8 De Triangel.
Art. 9 Bolspolder.
Art. lO Vlietpolder.
Postzaken.
EERSTE DEEL: ROOSENDAAL EN NISPEN
Algemeen
Historie
Limieten
TWEEDE DEEL: DE HEER
Caput 1: Rechten en gerechtigheden.
Art. 1 Recht tot het verlenen van octrooien.
Art. 2 Recht om pardon en andere gratie aan misdadigers te verlenen.
Art. 3 Recht van confiscatie, vacante en onbeheerde boedels.
Art. 4 Recht van bastaard goederen.
Art. 5 Grondrechten van de moeren, heiden en publieke wegen, waaronder al het geen de vaarten en het lastgeld betreit.
Art. 6 Recht tot hofdiensten.
Art. 7 Recht curaliteiten.
Art. 8 Recht tot de jacht.
Art. 9 Recht tot de visserij en vogelarij.
Caput 2: Goederen en inkomsten.
Art. 1 Algemeen.
Art.2 Goederen.
Par. 1 Claes van Nispen leen.
Par. 2 Molen.
Art. 3 Inkomsten.
Par. 1 Cijnzen, renten, erfpachten.
Par. 2 Tienden.
Par. 3 Gruit.
Par. 4 Baak en werfgeld.
Par. 5 Schorsgeld.
Par. 6 Bierboom.
Par. 7 Vervlogen bijswermen.
Par. 8 Recogniten.
Art. 4 Lasten.
Art. 5 Geestelijke goederen.
Art. 6 Rentmeester.
DERDE DEEL: DE HEERLIJKHEID
Caput 1: Zaken van politie, regering en huishouding.
Art. 1 Algemeen. folio 1-260.
Art. 1 folio 261-577.
Art. 2 Schout, daarna drossaard.
a. Aanstellingen.
b. Gages, plichten.
Art. 3 Jaarlijkse aanstellingen van schepenen en gemeente mannen.
Art. 4 Secretaris.
a. Aanstellingen.
b. Gages, plichten.
Art. 5 Stokhouder.
Art. 6 Vorster.
Art. 7 Notarissen.
Caput 2: Zaken van justitie.
Caput 3: Zaken van Financiën.
Art. 1 Algemeen. folio 1-285.
Art. 1 folio 286-601.
Art. 1 folio 602-1169.
Art. 1 folio 1170-1431.
Art. 2 Approbatie van de jaarlijkse omslagen.
Art. 3 Ontvanger.
Caput 4: Kerk, school en armenzaken.
Art. 1 Algemeen. Bevat ook gegevens over de beneficiën die in de kerken zijn gefundeerd.
Art. 2 Predikant te Roosendaal
a. Beroepingen
b. Tractementen, subsidies.
Art. 3 Predikant te Nispen.
a. Beroepingen.
b. Tractementen, subsidies.
Art. 4 Koster, voorlezer en schoolmeester te Roosendaal.
Art. 5 Koster, schoolmeester en voorlezer te Nispen.
Het betreft hier stukken afkomstig van Lodewijk van Brunswijk die hij aan Willem V heeft overgedragen in verband met het beheer over de domeinen. Zie de aantekening van De Larrey op de inhoudsopgave.
Zie ook Drossaers I, inv.nr. 426.
Vermoedelijk retroactum bij verworven geestelijke goederen.
Zie ook Drossaers I, inv.nr. 428.
De Bijlage is het stuk onder 12634.
1 charter
Bevat kaartje van het betrokken gebied.
Ontbreekt
Rekening over 1649 ontbreekt.
Deze vertaling is automatisch gegenereerd en kan fouten bevatten. Pagina's die persoonlijke informatie bevatten worden vanwege de privacy niet automatisch vertaald en zijn alleen beschikbaar in het Engels. Lees hier meer over onze vertaalde website.