Topografie en Infrastructuur

In het tweede kwart van de zestiende eeuw werden voor het eerst topografische overzichtskaarten van het gehele land gemaakt. In Nederland was Jacob van Deventer de eerste kaartenmaker die op een gestandaardiseerde wijze de gewesten in kaart bracht. Hij deed dit deels op eigen initiatief, deels in opdracht van de overheid. Dit soort karteringen van het hele land, uitgevoerd door één persoon en met een vaste methodiek, blijft beperkt tot de 16e eeuw. De kaarten van Van Deventer vindt u in het Nationaal Archief in 4.DEF. De gewestelijke zelfstandigheid in de 17e en 18e eeuw binnen de statenbond die de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was, zorgde ervoor dat nieuwe uniforme landelijke karteringen niet plaatsvonden.

Na de periode van Van Deventer kwamen wel belangrijke afzonderlijke overzichtskaarten van de verschillende gewesten tot stand. Veel van deze gedrukte kaarten tot 1750 zijn te vinden in de collectie Hingman en het supplement daarop: 4.VTH en 4.VTHR, en in de collectie Binnenlandse Gedrukte Kaarten van het Ministerie van Oorlog: 4.OBGK.

Manuscriptkaarten (handgetekende kaarten) met veel topografische informatie kunt u vinden in de collectie Hingman en supplement: 4.VTH en 4.VTHR. Voor gebieden buiten Nederland zoekt u in 4.VEL en 4.VELH.

In de periode 1769-1824 zijn vooral vanuit militaire oogpunt regionale kaarten gemaakt. Deze meestal met de hand getekende kaarten vindt u in het archief Oorlog Situatiekaarten: 4.OSK. Ze zijn door historisch kartograaf Cornelis Koeman in diens Handleiding voor de Studie van de Topografische Kaarten van Nederland 1750-1850 in zogenaamde kaartwijzers opgenomen. U vindt het boek van Koeman in de literatuurlijst.

Toen men van de nieuwe Bataafse Republiek (1795-1801)  één overzichtskaart wilde maken, bleek dat niet zomaar mogelijk. De regionale kaarten uit het Ancien Régime sloten niet op elkaar aan. Na het opzetten van een uniforme volledige driehoeksmeting voor heel Nederland voltooide C.R.T. Krayenhoff tussen 1809 en 1823 zijn Choro-Topographische Kaart der Noordelijke Provinciën van het Koningrijk der Nederlanden, oorspronkelijk de Groote Kaart van de Bataafse Republiek genoemd.

Voor gebieden buiten Nederland zoekt u in 4.VEL, 4.VELH en 4.MIKO.

In de jaren 1850-1864 werd de Topografische en Militaire Kaart van het Koningrijk der Nederlanden (TMK) uitgegeven. De kaart verscheen in steendruk in 62 bladen op schaal 1:50.000. De eerste druk van de TMK is belangrijk omdat deze een nauwkeurig beeld geeft van ons land van vóór de industrialisatie en de bevolkingsgroei die in de late 19e eeuw inzette. Het grote formaat en de zeer dichte topografie, veroorzaakt door de gebruikmaking van verkleinde kadasterkaarten, maken de kaart voor die tijd bijzonder. Nergens in Europa werd toen een topografische kaart op een kadastrale perceelstructuur gebaseerd. U vindt deze kaarten, met de belangrijke voorstukken in manuscript, in 4.TOPO in de rubriek A6.

Vanaf 1865 werd naast de TMK ook de topografische kaart op schaal 1:25.000 in druk uitgegeven. Deze Chromo-Topografische Kaart des Rijks in Bonne-projectie, verscheen tot de late jaren '30 van de twintigste eeuw. Daarna deed de luchtfotografie zijn intrede en werd de topografische kaart in stereografische projectie uitgegeven op de schalen 1:25.000 en 1:50.000. Deze kaarten zijn ook te vinden in de toegang 4.TOPO, respectievelijk in rubrieken A7 en A10.

Voor de koloniale gebieden zijn 4.MIKO, 4.TOPO en 4.GKOW de belangrijkste collecties.

Een andere, heel belangrijke en specifiek Nederlandse categorie gedrukte overzichtskaarten, is die van de lage gedeelten van het land: de kaarten van rivieren, waterschappen, polders, droogmakerijen en bedijkingen. Deze kaarten geven een overzicht van de topografie van het gebied, waarbij uiteraard extra aandacht is voor de voor de waterstaatszorg belangrijke topografie (dijken, molens, sloten etc.) van het gebied. Veel van deze kaarten zijn vervaardigd in opdracht van de bestuurscolleges, de dijkgraaf, de (hoog)heemraden en van de verschillende waterschappen. U vindt deze kaarten in 2.16.5150, 2.16.5151, 4.VTH, 4.VTHR, 4.OBGK en 4.WCA.