Terug naar zoekresultaten

4.TOPO Voorlopige inventaris op het kaartenarchief van de Topografische Dienst en rechtsvoorgangers, (1590) 1814-1932 (1993)

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

4.TOPO
Voorlopige inventaris op het kaartenarchief van de Topografische Dienst en rechtsvoorgangers, (1590) 1814-1932 (1993)

Auteur

G.G.J. Boink

Versie

17-09-2024

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2018 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Topografische Dienst en Rechtsvoorgangers: Kaartenarchief
Topografische Dienst / Kaarten

Periodisering

archiefvorming: 1814-1932
oudste stuk - jongste stuk: 1590-1993

Archiefbloknummer

TOPO

Omvang

6424 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, gedrukte en getekende documenten. Het betreft een kaartenarchief met landkaarten, zeekaarten, kust -en rivierkaarten.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Topografisch Bureau Topografische Dienst Topografische Inrichting

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het kaartenarchief van de Topografische Dienst en rechtsvoorgangers kent een verdeling in twee hoofdgroepen: A. de eigen productie en B. de verzamelde kaarten.
De eerste hoofdgroep, de eigen productie, bevat 19e en 20e eeuwse getekenden en gedrukte topografische kaartseries (die laatste veelal met de voorstukken in manuscript) van het Nederlandse grondgebied in Europa, Azië en Amerika. De belangrijkste series zijn de kaarten van het Zuid-Nederlandse grondgebied, vóór 1830 vervaardigd door de Militaire Verkenningen, waaronder de kartering van de grens met Frankrijk; de atlas van de driehoeksmeting door Krayenhoff; de Topografische en Militaire Kaart van het Koninkrijk der Nederlanden (TMK) op schaal 1:50.000 met de veldminuten op schaal 1:25.000; de Chromo-Topografische Kaart des Rijks in Bonneprojectie op schaal 1:25.000 (de zgn. Bonnebladen) en de verschillende topografische kaartseries van de koloniale gebieden in Oost- en West-Indië. Het archief bevat tevens vele thematische kaarten die bij de Topografische Dienst werden gedrukt voor het departement van Oorlog/Defensie en andere departementen als Waterstaat en Koloniën.
De tweede hoofdgroep omvat een omvangrijke verzameling (documentair) materiaal, al dan niet gebruikt bij de vervaardiging van de verschillende topografische kaartseries. Een voorbeeld hiervan is de Kabinetskaart van de Oostenrijkse Nederlanden in manuscript, die in 1771-1778 onder leiding van J.J.F. graaf de Ferraris werd vervaardigd en het grondgebied van België en Luxemburg bestrijkt. Een ander opmerkelijke onderdeel is de ‘collectie Van de Graaff’, een serie laat-18e eeuwse manuscriptkaarten van voornamelijk Zuid-Afrika, met enkele zeer fraaie kaarten en topografische tekeningen. Ook is er een omvangrijke verzameling buitenlandse kaarten, atlassen en atlaskaarten, deels afkomstig uit het Archief van Oorlog/Archief der Genie, waarvan delen weer teruggaan op de collectie van mr. Joost Romswinckel.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
Nog niet beschreven. Zie literatuur: Bakker (2015) en Caert-Thresoor jrg. 34 no. 4.
Geschiedenis van het archiefbeheer
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.
Naar aanleiding van de voorgenomen verhuizing van de Topografische Dienst van Delft naar Emmen in 1984, werd in de periode 1983-1986 het kaartenarchief van de Dienst tot ca. 1932 (Nederland) en tot 1962 (Nederlands Oost-Indië) in vier delen aan het toenmalige Algemeen Rijksarchief (ARA) overgedragen. Door gebrek aan middelen werd het kaartenarchief daar niet direct geïnventariseerd, maar op een vrij hoog abstractieniveau ontsloten middels een in 1987 door Kees Zandvliet afgeronde 'Voorlopige plaatsingslijst van het kaartenarchief van de Topografische Dienst en rechtsvoorgangers (TOPO) (18e eeuw) 1814-1932 (1958)'.
Na de fusie van de Topografische Dienst met het Kadaster in 2004 tot Topografische Dienst/Kadaster werd besloten tot verhuizing naar Zwolle, waardoor het gebouw in Emmen in 2007 ontruimd moest worden. In 2009 werd uiteindelijk een tweede tranche van het kaartenarchief van de Topografische Dienst -onder de tijdelijke noemer 'TDK'- naar het Nationaal Archief (NA) in Den Haag overgebracht. In 2015 bleek bij regulier overleg met het Kadaster vestiging Arnhem dat er nog een derde tranche kaartmateriaal bestond, voornamelijk bestaande uit een grote serie Bonnebladen en een set historisch kaartmateriaal dat van origine tot de Genie-archieven had behoord. In 2016 werden ook die kaarten overgedragen aan het Nationaal Archief.
De overdracht van het kaartenarchief van de Topografische Dienst geschiedde dus in 3 delen:
  • ​eerste tranche: de overdracht van 1983-1986 (in vier gedeeltes - 1983: 5.000 bladen; 1984: 30.000 bladen en 50 delen; 1985: 3.000 bladen; 1986: 4.000 bladen) vanuit Delft en Emmen naar het ARA te Den Haag, bestaande uit een deel eigen productie van de Topografische Dienst tot ca. 1932 (Nederlands Oost-Indië: 1962)en een deel historische kaartverzameling; samen ca. 42.000 bladen en een 50-tal delen, ontsloten via de 'voorlopige plaatsingslijst';
  • tweede tranche: de overdracht van 2007-2009 vanuit Emmen naar het NA te Den Haag, bestaande uit een deel eigen productie van de Topografische Dienst vanaf ca. 1932 en een deel historische kaartverzameling; samen naar schatting ca. 38.000 bladen, met paklijst;
  • ​derde tranche: de overdracht van 2016 vanuit Arnhem naar het NA te De Haag, hoofdzakelijk historische kaartverzameling; samen naar schatting ca. 2.000 bladen, met paklijst.
In het drukarchief van de Topografische Dienst waren van elke kaart meerdere exemplaren aanwezig. Bij de ontruiming van het gebouw in Emmen werd steeds één serie aangewezen voor overdracht aan het Nationaal Archief en - indien voor handen - twee series voor opname in het archief van de fusie-organisatie TDK. Overblijvend materiaal werd, onder regie van de kaartbeheerder van de Universiteit van Amsterdam, verdeeld over de Nederlandse universiteitsbibliotheken. Medio 2021 nam de UvA contact op met het Nationaal Archief over één hieruit resterende pallet kaartmateriaal. Omdat bij inspectie bleek dat zich hier toch kaarten met manuscriptaantekeningen en leggerexemplaren onder bevonden, werd de gehele pallet met 52 portefeuilles eind augustus 2021 als aanvulling op de tweede tranche naar Den Haag overgebracht, zodat het materiaal te zijner tijd in de bewerking meegenomen kon worden. De hierbij aangetroffen bladwijzers voor de veldminuten TMK (zie inv.nrs. 7C1-7C12) zijn inmiddels ingevoegd.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Deze toegang bevat o.a.:
  • de kartering van Zuid-Nederland en België door de Tweede Afdeling van het Topografisch Bureau en de Directie Militaire Verkenningen o.l.v. J.E. van Gorkum 1817-1829;
  • de driehoeksmeting van Nederland t.b.v. de topografisch-militaire kaart van Kraijenhoff;
  • de verschillende Topografisch-militaire kaartseries van Nederland na 1830 op de schalen 1:25.000; 1:50.000 en 1:100.000, zowel de (veld)minuut; als de gedrukte exemplaren;
  • diverse verzamelingen van historisch kaartmateriaal, veelal als bronmateriaal of ter documentatie verzameld.
Verantwoording van de bewerking 2018-2021
Als gemeld was alleen de eerste tranche van de overdracht ontsloten in Zandvliets 'voorlopige plaatsingslijst' van 1987. Van in 1993 geformuleerde plannen tot grondige inventarisatie en herordening is het door het opheffen van de Afdeling Kaarten en Tekeningen in 1994 niet gekomen; de voorlopige plaatsingslijst deed tot 2018 in nauwelijks gewijzigde vorm dienst.
De tweede en derde tranche van de overdracht zijn vooralsnog niet ontsloten; de met die overdrachten meegeleverde paklijsten zijn van onvoldoende kwaliteit om als toegang op die gedeeltes aan te bieden.
De voorlopige plaatsingslijst was ingedeeld in rubrieken, die de volgorde van overdracht van de verschillende onderdelen van de eerste tranche reflecteerden. Binnen die rubrieken waren de daaronder vallende kaarten en kaartseries genummerd met het rubrieksnummer, gevolgd door een doorloopnummer (bijvoorbeeld: kaarten in rubriek 18 kregen nummers 18.1, 18.2, etc.). Bij die nummering werd niet naar het onderlinge verband, de chronologische volgorde of een ander ordeningsprincipe gekeken, zodat de voorlopige plaatsingslijst geen gestructureerd overzicht bood.
Tijdens de standcontrole van het kaartendepot van het Nationaal Archief, uitgevoerd in de jaren 2014-2018, kwamen voor het archiefblok TOPO vele onvolkomenheden aan het licht. Niet alleen bleken de indeling en (het gebrek aan) ordening van de voorlopige plaatsingslijst veel vragen op te werpen; ook bleken veel meer stukken aanwezig te zijn dan beschreven waren. Bestaande beschrijvingen schoten veelal tekort.
Ten tijde van het opstellen van deze tekst is deze inventaris dus nog verre van goed, en zeker niet compleet. De in het najaar van 2018 uitgevoerde digitalisering van de 'voorstukken TMK' (voorheen rubrieken TOPO 7, 8 en 9) maakte het echter noodzakelijk het onderlinge verband tussen de beschrijvingen van die stukken nader onder de loep te nemen en waar nodig aan te passen. Al doende heb ik meteen ook de rubrieksindeling van het gehele archief gerationaliseerd, zodat, wanneer er tijd is om de gebreken uit de eerste tranche te verhelpen en de naar schatting 40.000 bladen uit de tweede en derde tranche van overbrenging stukje bij beetje te beschrijven, die beschrijvingen zonder grote problemen in deze inventaris ingevoegd kunnen worden. Dat werk zal bij een gelijkblijvende personele bezetting echter nog vele jaren vergen.
Hieronder volgt een overzicht van de rubrieksindeling zoals die in de voorlopige plaatsingslijst werd gehanteerd. In de laatste kolom staat het rubrieksnummer van de huidige, gewijzigde indeling.
Oude rubriek Inhoud Schaal Periode Nieuwe rubriek
TOPO 1 Hattingakaarten ca. 1750 B1
TOPO 2 Ferrariskaarten 1771-1778 B2
TOPO 3 Militaire verkenningen Belgie vanaf 1815 A3 en A6.0
TOPO 4 Verzameling Plans van Steden en Vestingwerken 17e-19e eeuw B3
TOPO 5 Atlas driehoeksmeting Krayenhoff ca. 1820 A3
TOPO 6 Schetsatlas Commissie De Man 1820-1827 A4
TOPO 7 Veldminuten Topografisch Militaire Kaart 1:25.000 A6.1
TOPO 8 Nettekeningen van de veldminuten t.b.v. de Topografisch Militaire kaart 1:50.000 A6.2 en A6.4
TOPO 9 Nettekeningen t.b.v. de Topografisch Militaire Kaart 1:25.000 en 1:50.000 A6.2 en A6.3
TOPO 10 Minuten Chromo-Topografische Kaart in Bonneprojektie 1:25.000 1865-1951 A7.1
TOPO 11 Chromo-Topografische Kaart in Bonneprojektie (IN BEWERKING) 1:25.000 1865-1940 A7.2
TOPO 12 Topografische en Militaire Kaart van het Koninkrijk der Nederlanden (T.M.K.) 1:50.000 1864-1932 A6.5 en A6.6
TOPO 13 Topografische Atlas 1:200.000 ca. 1870-1950 A8
TOPO 14 Geologische Kaarten van Nederland ca. 1870-1958 A9
TOPO 15 Collectie C.J. van de Graaff B4
TOPO 16 Atlassen B6
TOPO 16A Atlasbladen B7
TOPO 17 Binnenlandse kaarten, niet behorend tot topografische kaartseries 19e-20e eeuw A11
TOPO 17A Rivierkaarten Nederland A5
TOPO 17B Topografische Kaart van het "Oostelijk Frontier" ca. 1817 A2
TOPO 18 Buitenlandse Kaarten 1744-1925 B5
TOPO 19 Oost- en West-Indië 19e-20e eeuw A12
TOPO 20 Koperplaten en Lithografische Stenen A13
TOPO 21 Topografische kaart van Nederland in stereografische projectie (IN BEWERKING) 1:25.000 1932-ca. 2004 A10
TOPO 22 Topografische kaart van Nederland in stereografische projectie (IN BEWERKING) 1:50.000 1932-ca. 2004 A10
TOPO 23 Duitse en Geallieerde militaire cartografie van de Tweede Wereldoorlog (IN BEWERKING) diverse 1940-1945 B8
Deze toegang zal zich voorlopig blijven kenmerken door onvolkomenheden in ordening, door onvolledigheid en door incompleetheid van de beschrijvingen. Bij de noodzakelijke bewerking en herindeling zullen de inventarisnummers die voor de inhoud van de eerste tranche van overdracht zijn gehanteerd (en gebaseerd waren op de oude rubrieksindeling) moeten blijven bestaan. Deze nummers zijn in de periode 1987-2018 immers in diverse publicaties gebruikt. De volgorde van de nummering kan daardoor in deze meer gestructureerde versie van de inventaris onlogisch overkomen.
Inmiddels zijn de volgende rubrieken door mij herzien:
Rubriek Inhoud
A6.1 TMK: veldminuten
A6.2 TMK: nettekeningen 1:25.000
A6.3 TMK: compilatiestukken
A6.4 TMK: nettekeningen 1:50.000
A7.1 Bonnebladen: minuten
B2 Ferrariskaart (incl. memories)
Gijs Boink, september 2018 - mei 2021
Verantwoording van de bewerking 2023
In 2023 zijn de beschrijvingen van de kaarten in rubriek B3 aangevuld. Hiermee is de vindbaarheid van dit voorheen onbeschreven materiaal aanzienlijk verbeterd. Immers, in de oude situatie waren deze objecten, onder vermelding van een nietszeggend TDN-nummer, zonder inhoudelijke beschrijving slechts per land gegroepeerd.
Bij de bewerking is gekozen om ook een nadere plaatsaanduiding mee te geven, in dit geval de stad waar het materiaal betrekking op heeft. Dit is gedaan middels een gelaagde ordening (land en daaronder op alfabetische volgorde de steden).
Verder zijn bij het beschrijven zoveel mogelijk de letterlijke titel (tussen aanhalingstekens) en informatie over de vervaardiging (maker, graveur, uitgave), datering, schaal en eventuele herkomstkenmerken overgenomen.
Max Bosschaart, juni - december 2023
Digitalisering
Het kaartenarchief is nog niet systematsich gedigitaliseerd. Wel zijn inmiddels enkele belangrijke onderdelen volledig digitaal beschikbaar:
Rubriek Inhoud
A6.1 TMK: veldminuten
A6.2 TMK: nettekeningen 1:25.000
A6.3 TMK: compilatiestukken
A6.4 TMK: nettekeningen 1:50.000
A7.1 Bonnebladen: minuten
B4 Collectie C.J. van de Graaff
B7 Verzameling losse atlasbladen
Daarnaast zijn er incidenteel enkele series en bladen digitaal raadpleegbaar of gereed gemaakt om gescand te worden.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Topografische Dienst en Rechtsvoorgangers: Kaartenarchief, nummer toegang 4.TOPO, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Topografische Dienst / Kaarten, 4.TOPO, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Tot medio 2018 waren in de zelfbedieningsruimte van de studiezaal van het Nationaal Archief gebruiksduplicaten van inventarisnummers 7.1.1 t/m 7.62.4 en 7B1 t/m 7B62 beschikbaar. Deze vensterponskaarten zijn sinds begin 2019 aanvraagbaar onder archiefinventaris 4.DUPKT, zie daarin inventarisnummer 21.
Verwante archieven
Kaartmateriaal
Nog niet beschreven.
Geschreven archieven
Nog niet beschreven.
Literatuur
  • Bakker, N.J., e.a. (eds.), 200 jaar kaartmaken in beeld 1815-2015 (s.l., 2015)
  • Boer, Adri den, 'Vijf jaar kaartenmaken in beeld', in: Geo-Info (2017) nr. 5, pp. 38-43
  • Caert-Thresoor jrg. 34 (2015) nr. 4 (themanummer 200 jaar Topografische Dienst)
  • Cicle de conferències sobre Història de la Cartografia, 4rt curs La Cartografia dels Països Baixos (Barcelona, 1994)
  • Eckstein, C.A., 'Overzicht der cartografie in Nederland gedurende de laatste vijftig jaren', in: Gedenkboek uitgegeven ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs 1847-1897 ('s-Gravenhage, 1897), pp. 244-247
  • Grote Historische Atlas van Nederland 1838-1857 , 4 vols. (Groningen, 1990)
  • Hameleers, M. (ed.), Geschiedenis van de topografische kartering van Nederland: bewerkte lezingen gehouden op de jaarlijkse studiedag van de Werkgroep voor de Geschiedenis van de Kartografie op 23 juni 1990 te Den Haag , (Utrecht, 1990)
  • Koeman, C., Collections of Maps and Atlases in the Netherlands: Their History and Present State (Leiden, 1961)
  • Koeman, C. (ed.), Bibliography of Terrestrial, Maritime and Celestial Atlases and Pilot Books, published in the Netherlands up to 1880: Atlantes Neerlandici , 6 vols. (Amsterdam, 1967-1985)
  • Koeman, C., Handleiding voor de studie van topografische kaarten van Nederland , 2e druk (Culemborg, 1978)
  • Koeman, C., Geschiedenis van de kartografie van Nederland (Alphen aan den Rijn, 1983)
  • Krogt, P. van der, Koeman's Atlantes Neerlandici , 8 vols. ('t Goy-Houten: 1997-heden)
  • Linden, J.A. van der, Topografische en militaire kaart van het koningrijk der Nederlanden , 2e druk (Haarlem, 1981)
  • Scholten, F.W.J., 'De (on)betrouwbaarheid van de Topographische en Militaire Kaart', in: Caert-Thresoor jrg. 32 (2013) nr. 3, pp. 75-84
  • (typoscript aanwezig in archief Topografische Dienst en rechtsvoorgangers 1814-1932, toegang 2.13.46 inv.nr. 196) Verschuuren, C.A.C., Beknopt overzicht van de samenstelling der topographische kaarten en van den dienst der Militaire Verkenningen (s.l, 1930)
  • Vervust, S., Deconstructing the Ferraris Maps (1770-1778). A study of the map production process and its implications for geometric accuracy (Gent, 2016)
Oude rubriekInhoudSchaalPeriodeNieuwe rubriekRubriekInhoudRubriekInhoud

Archiefbestanddelen