Gebouwen en Verdedigingswerken

Civiele bouw

Bouwtekeningen van vóór 1813 voor civiele gebouwen, zoals particuliere woningen, paleizen en overheidsgebouwen, zijn zeldzaam.  In de volgende collecties komen er een aantal voor:

• 4.VTH Verzameling binnenlandse kaarten Hingman, ca. 1500-1813 (ca. 1870)
• 4.VTHR Verzameling binnenlandse kaarten Hingman, supplement, 1529-1813 (1951)
• 4.CBM Collectie Bondam, 1588-1886
• 4.NADO Tekeningen van paleis Honselersdijk, 1643-1647

Uit de periode vanaf 1813 is veel meer materiaal bewaard gebleven. Dit is hoofdzakelijk te vinden in deze collecties:

• 4.RGD Tekeningenarchief van de Rijksgebouwendienst, (1761) 1824-1945 (1980) - zie de special hieronder
• 4.WCA Kaarten en tekeningen van het Ministerie van Waterstaat en voorgangers, (1681) 1814-1940 (1982)
• 4.STS Staatssecretarie en Kabinet des Konings, (1777) 1813-1864
• 4.CLF Architect S. de Clerq, 1901-1951
• 4.BDB Bouwtekeningen Archiefgebouw Bleijenburg 7 te Den Haag

Militaire bouw

Veel van de ontwerpen voor militaire bouw hebben - vanzelfsprekend - een relatie met het Ministerie van Defensie en diens voorgangers: het Ministerie van Oorlog en de Raad van State. Veel van dit materiaal is in het verleden samengevoegd tot een grote verzameling die bekend stond als het ‘Archief van Oorlog/Archief der Genie’.  Dit was op zijn beurt weer onderverdeeld in thematische collecties, zoals de Plans van Gebouwen en de Plans van Vestingen.

De kaarten en tekeningen gaan over militaire gebouwen, forten en verdedigingswerken in heel Nederland, bijvoorbeeld de voormalige vestingstad Naarden (onderdeel  van de Oude en Nieuwe Hollandse Waterlinie), fort Rammekens (belangrijk voor de scheepvaart en verdediging van de Westerschelde) of verdedigingswerken uit de Tweede Wereldoorlog (bunkers en stellingen). Hieronder een aantal suggesties om te bekijken:

• 4.VTH Verzameling binnenlandse kaarten Hingman, ca. 1500-1813 (ca. 1870)
• 4.VTHR Verzameling binnenlandse kaarten Hingman, supplement, 1529-1813 (1951)
• 4.OMD Modeltekeningen en plans van gebouwen, ca.1690-ca. 1905
• 4.OPG Plans van gebouwen, (1682) 1811-1940
• 4.OPV Plans van vestingen, (1593) 1700-1914 (1937)
• 4.OSPV Situatieplans van vestingen, 1624-1927
• 4.OCTF Kaarten uit de Collectie Van Thielen, 1811-1896
• 4.OITB Inspectie der Genie, Technisch Bureau en Centraal Inundatie Bureau van het departement van Oorlog, (1869) 1880-1939 (1940)
• 2.13.167 Bureau Registratie Verdedigingswerken (zgn. 'Bunkerarchief'), (1923) 1946-1987 (1992)
• 4.MTSH Plattegronden en tekeningen van gebouwen en havens van de Nederlandse Marine, 1747-1873
• 2.13.96 Dienst Gebouwen, Werken en Terreinen (DGW&T) van het Ministerie van Defensie, (1862) 1947-1987 (1996)

Civiele bouw

Tekeningen van civiele bouwwerken buiten de Nederlandse grenzen zijn te vinden in deze collecties:

• 4.VEL Verzameling buitenlandse kaarten Leupe, 1584-1813 (1865)
• 4.VELH Verzameling buitenlandse kaarten Leupe, supplement, 1621-1813 (1925)
• 4.JSF Kaarten en tekeningen, afkomstig van J.W. Janssens, 1802-1812
• 4.MIKO Kaarten en tekeningen (...) van het Ministerie van Koloniën en rechtsopvolgers, (1702) 1814-1963
• 4.STS Staatssecretarie en Kabinet des Konings, (1777) 1813-1864

Militaire bouw

Tekeningen en kaarten van militaire gebouwen, forten en verdedigingswerken buiten Nederland zijn er ook. Bijvoorbeeld forten of verdedigingswerken die zijn aangelegd door de VOC of het Nederlandse koloniale bestuur. Hieronder een aantal suggesties om te bekijken:

• 4.VEL Verzameling buitenlandse kaarten Leupe, 1584-1813 (1865)
• 4.VELH Verzameling buitenlandse kaarten Leupe, supplement, 1621-1813 (1925)
• 4.JSF Kaarten en tekeningen, afkomstig van J.W. Janssens, 1802-1812
• 4.MIKO Kaarten en tekeningen van het Ministerie van Koloniën en rechtsopvolgers, (1702) 1814-1963
• 4.AANW Collectie Aanwinsten Kaarten en Tekeningen, verworven sinds 1888 
• 4.TOPO Kaartenarchief van de Topografische Dienst en rechtsvoorgangers, (1590) 1814-1932 (1993)
• 4.OBPV Buitenlandse Plans van Vestingen, 1609-1876

Het tekeningenarchief van de Rijksgebouwendienst (4.RGD) bevat plattegronden, bestekken, tekeningen en foto’s van gebouwen beheerd door de dienst in Nederland. Alle tekeningen in dit archief zijn in het verleden als vervangingsexemplaar op microfiches gezet. Die microfiches zijn inmiddels volledig gedigitaliseerd en in de inventaris te bekijken:

4.RGD Tekeningenarchief van de Rijksgebouwendienst (RGD) en rechtsvoorgangers, (1761) 1824-1945 (1980)

Een extraopmerking is hierbij op zijn plaats: van 4.RGD is slechts een kwart (25%) als fysiek origineel bewaard gebleven. Als dat het geval is, staat dat bij het specifieke inventarisnummer vermeld. Het is dan mogelijk om het origineel in te zien en/of te laten scannen. In alle overige gevallen is er slechts een microfiche, waar een scan van gemaakt is. Het microfiche heeft dan de status van 'origineel' gekregen (substituut). Het echte, fysieke, 'origineel' is daarbij vernietigd. De opnames op microfiche zijn in zwart-wit; alleen van de overgebleven fysieke originelen kunnen scans in kleur besteld worden.

×

Websites

• Stichting Menno van Coehoorn  (voor het behoud van voormalige verdedigingswerken)
• Vestingmuseum Naarden
• Unesco Erfgoed / Hollandse Waterlinies

Overige bronnen

• 4.OMM Memories der Genie, inclusief kaarten, plans, atlassen en verslagen (...) 17e-20e eeuw
• 4.OITB Kaarten en tekeningen behorend tot het archief van de Inspectie der Genie, Technisch Bureau en Centraal Inundatie Bureau (...), (1869) 1880-1939
• 4.OCVW Collectie tekeningen van verdedigingswerken (...) 1745-1952