Terug naar zoekresultaten

4.OITB Inventaris van de kaarten en tekeningen behorend tot het archief van de Inspectie der Genie, Technisch Bureau en Centraal Inundatie Bureau van het departement van Oorlog, (1869) 1880-1939 (1940)

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

4.OITB
Inventaris van de kaarten en tekeningen behorend tot het archief van de Inspectie der Genie, Technisch Bureau en Centraal Inundatie Bureau van het departement van Oorlog, (1869) 1880-1939 (1940)

Auteur

R.M. Haubourdin, M. Bosschaart (bewerking en aanvullingen)

Versie

18-06-2024

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1991, 2024 cc0
( Toegang is in 2024 herbewerkt )

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Oorlog: Inspectie der Genie; Technisch Bureau van het Ministerie van Oorlog
Isp. Genie

Periodisering

archiefvorming: 1880-1939
oudste stuk - jongste stuk: 1869-1940

Archiefbloknummer

OITB

Omvang

566 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands

Soort archiefmateriaal

Het archief bevat kaarten en tekeningen, gedrukt en in manuscript.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Departement van Oorlog / Afdeling der Genie Centraal Inundatie- en Technisch Bureau

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het archief bevat tekeningen en kaarten van forten en stellingen onder andere rondom Den Helder, IJmuiden, Amsterdam en Willemstad; van de forten Biltstraat en Blauwkapel bij de stad Utrecht en van de kustversterkingen bij Hoek van Holland en de Westerschelde. Daarnaast zijn er ontwerptekeningen van verdedigingswerken en -middelen. De (technische) tekeningen, waar sterk de nadruk op ligt binnen dit archief, zijn vermoedelijk afkomstig uit het Archief van Oorlog/Archief der Genie. Het gaat om ontwerpen en aanpassingen waarvan slechts een deel daadwerkelijk is uitgevoerd.

Archiefvorming

Geschiedenis van de archiefvormer
In de tweede helft van de 19e eeuw werd de defensie geconcentreerd op West-Nederland met de Nieuwe Hollandse Waterlinie en de Stelling Amsterdam, en naar aanleiding hiervan werd tevens de Dienst der Genie gereoganiseerd. De funktie van Inspecteur der Fortificatiën werd in 1875-1878 opgeheven en sindsdien uitgeoefend door de Inspecteur der Genie, die het feitelijke bevel kreeg over het korps Ingenieurs. In 1878 werd de Inspecteur der Genie tevens benoemd tot hoofd van de 6e Afdeling of Afdeling der Genie verbonden aan het departement van Oorlog te Den Haag. Deze Afdeling der Genie werd onderverdeeld in drie bureaus: 1e Personeel en Kazernering, o.a. voor bouw van kazernes; 2e Vestingwerken, o.a. voor bouw en sloop van vestingen, inundatiewerken, aankoop gronden èn het beheer van het Archief der Genie; 3e Comptabiliteit.
In 1880 werd de Genie tot 5e Afdeling van het departement van Oorlog gereorganiseerd en onderverdeeld in bureaus. De Inspecteur der Genie behield echter de leiding over de afdeling en kreeg tevens bevel over de genie-commandementen, en het korps mineurs en sappeurs, in feite over het ingenieurskorps. Tot 1914 bleef deze indeling ongewijzigd.
Behalve de algemene verantwoording voor het wapen der Genie, was de Inspecteur der Genie tevens belast met taken zoals het toezicht over de verschillende afdelingen, vestingen, genie-commandementen, stellingen.
Over het technisch bureau en het centraal inundatiebureau is weinig meer bekend dan dat deze bureaus in 1929 ressorteerden onder de Inspecteur der Genie volgens het verslag van de Legercommissie ingesteld in 1910. Deze bureaus zijn waarschijnlijk belast geweest met de technische voorbereiding en uitvoering van de defensie- en inundatiewerken. Voor de nieuwbouw van de stelling van Kornwerderzand en Den Oever bij de Afsluitdijk was een apart projectbureau verantwoordelijk. De tekeningen zijn zeer waarschijnlijk gelicht uit het Archief der Genie, dat werd beheerd door het 2e bureaux van de 6e Afdeling en ressorteerde onder de Inspecteur der Genie in de 19e eeuw. In 1895 werd de Verhouding met het Archief der genie nader geregeld, waarbij de Inspecteur der Genie de bevoegheid kreeg: "tot het raadplegen van de plans, tekeningen en memorien voorhanden in het Archief der Genie bij het departement van Oorlog, voor zover die bescheiden bij genoemd departement tijdelijk kunnen worden gemist." ( E. Burger, Institutionele geschiedenis van het wapen der Genie 1841-1914 (Den Haag 1991) 20-30. )
In feite kon de Inspecteur der Genie uit eigen voorraad over tekeningen voor zijn inspectie-taak beschikken. Deze tekeningen zijn na inspectie niet altijd teruggebracht naar het Archief der Genie, maar kennelijk bewaard gebleven als een bureau-archief van Inspecteur der Genie.
R.M. Haubourdin , oktober 1991.
Geschiedenis van het archiefbeheer
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.
De tekeningen zijn in 1990 ontvangen van de 2e afdeling van het ARA. Er is vervolgens een plaatsingslijst gemaakt met dertien inventarisnummers, waaronder allerlei losse bladen voorkomen die alleen met de oude ''fysieke'' toegang zijn te identificeren. Informatie hierover is onder andere te vinden in het archief van de voormalige Kaartenafdeling.
In 2024 is er besloten om alle bladen uniek te gaan nummeren en om elk blad te beschrijven met de oude lijsten die al bestonden (maar die nooit in de digitale toegang) verwerkt waren, zie 'Verantwoording van de bewerking' voor een verdere uitleg over de werkwijze, rondom het hernummeren/registreren, beschrijven en herverpakken. De reden voor de herbewerking is dat de kaarten en tekeningen niet goed verpakt waren en tevens slechts op mapniveau ontsloten waren. Bij eventuele raadpleging levert dat problemen op, omdat de verschillende kaarten en tekeningen verder geen kenmerken hebben in de vorm van een gestandaardiseerde nummering die ervoor zorgt dat het materiaal goed te onderscheiden is voor een raadpleger.

Inhoud en structuur van het archief

Verantwoording van de bewerking (2023-2024)
Inleiding
Na 1991 zijn er geen grote wijzigingen geweest binnen de toegang. De toegang was dus maar beperkt toegankelijk met de specificatielijsten die in de fysieke toegang aanwezig waren. Daarmee kon een raadpleger toch zijn weg vinden. Bij de digitalisering van alle 'papieren' archieftoegangen zijn deze bijlagen niet meegenomen. Doel van de bewerking is om dat wel te doen en om het werk van mijn voorganger René Haubourdin voort te zetten. Immers, door hem en andere collega's ben ik mij meer gaan richten op de kaarten- en tekeningencollecties van het Nationaal Archief. Over de (her)bewerking volgt hierna meer.
Max Bosschaart, april 2024
Herbewerking en verrijking
In 2023-2024 is ervoor gekozen om de aanwezige specificatielijsten te verwerken in de toegang. Immers, dan kan een raadpleger veel beter bepalen of het materiaal interessant is om te bekijken. Het verwerken van deze lijsten is een vrij arbeidsintensieve aangelegenheid. Toch is ervoor gekozen om de aanwezige toegang beter toegankelijk te maken en in die zin te verrijken met completere beschrijvingen.
Bij de bewerking is de nummering van de bestaande 13 inventarisnummers opgeheven, wel is ervoor gekozen om deze generiekere beschrijvingen te hergebruiken voor de rubriekstitels. Per rubriek, die opnieuw is bewerkt, is vervolgens vanaf nummer 1 doorgenummerd en daarbij heeft elk blad een eigen unieke beschrijving gekregen, waarbij ook vermeld wordt welk inventarisnummer het voor de bewerking had.
Verder is bij het beschrijven van de kaarten en tekeningen gekeken om naast een inhoudelijke beschrijving (uit de specificatielijsten), ook de datering, uiterlijke vorm (manuscript of gedrukt), techniek en schaal mee te geven. Het bepalen van de uiterlijke vorm en techniek is niet altijd even gemakkelijk geweest en zeker met de lichtdrukken (kopieën) erg foutgevoelig. Los van bovenstaande is de beschrijving uit de specificatielijsten, waar nodig, aangevuld om het materiaal beter vindbaar te maken. Bijvoorbeeld door duidelijk plaatsnamen mee te geven. Er is tenslotte besloten om geen vervaardigingsgegevens op te nemen, omdat deze gegevens niet structureel genoteerd werden, en omdat de herkomst van het materiaal bekend is namelijk de Inspecteur der Genie die dit materiaal opvroeg uit het Archief van Oorlog/Archief der Genie.
Materiële staat
Het materiaal bevat gebruikerssporen: het is opgevouwen geweest, een deel heeft opgehangen met punaises, er zijn met potlood en pen aantekeningen op gemaakt en ga zomaar door.
De collectie behoeft restauratie, door het verkeerd verpakken en bergen, maar ook doordat het materiaal grotendeels uit lichtdrukken op calqueerpapier bestaat, vergt dat aandacht. Dat is nog een bewerkingsstap die op termijn uitgevoerd kan worden om het verval maar ook de hanteerbaarheid van het materiaal te bevorderen. Tijdens de bewerking is gekeken om de inventarisnummers met schade een kenmerk te geven, zodat deze later makkelijk terug vinden zijn. De ergste schadegevallen zijn ook op niet-raadpleegbaar gezet om verdere schade te voorkomen. Het betreft vooral vuil (stof), scheuren, gaten, en lijmresten als gevolg van eerder uitgevoerd plakbandreparaties.
Ordening van het archief
Ordening 1991-2024
De ordening is niet wezenlijk veranderd de bestaande 13 inventarisnummers zijn omgewerkt naar rubrieken waar vervolgens op bladniveau alle bladen zijn beschreven die daarbij horen. Zoals uitgelegd bij de 'verantwoording van de bewerking' komt dat de toegankelijkheid ten goede en is tevens voor een raadpleger makkelijker te bepalen hoe de bladen geordend zijn. In de oude situatie lagen de bladen al dan niet door elkaar. Met het opnieuw nummeren, verpakken en beschrijven van elk blad is daar een kwaliteitsslag in gemaakt.
Aanwijzingen bij het gebruik
Het materiaal is erg kwetsbaar, waardoor sommige inventarisnummers niet raadpleegbaar zijn om verdere schade te voorkomen.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Oorlog: Inspectie der Genie; Technisch Bureau van het Ministerie van Oorlog, nummer toegang 4.OITB, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Isp. Genie, 4.OITB, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Verwante archieven en collecties
Onderstaande overzicht is een aanzet en vergt verdere controle.
Overzicht van archieven en collecties die een (mogelijk) verband hebben met 4.OITB
Toegangsnummer Naam toegang
4.OGT Inventaris van de verzameling kaarten en tekeningen van de afdeling Genie van het Ministerie van Oorlog, (ca. 1747) 1793-1953 [...]
4.OBGK Inventaris van de Binnenlandse Gedrukte Kaarten behorend tot het Archief van Oorlog/Archief der Genie van het Ministerie van Oorlog, 1611-1940
4.OMM Plaatsingslijst van de Memories der Genie, inclusief kaarten, plans, atlassen en verslagen van Commissies op het gebied van de Defensie behorend tot het Archief van Oorlog/Archief der Genie van het Ministerie van Oorlog, 17e-20e eeuw
2.13.40 Inventaris van het archief van de Staf der Genie: Centraal Inundatie- en Technisch Bureau, 1815-1951
2.13.45 Inventaris van de Genie-archieven Koninklijke Landmacht: LM-nummers, (1672) 1813-1940 (1942)
3.09.20 Inventaris van de archieven van het Hoofdkwartier en de Secties van Vesting Holland, 1912-1942
3.09.23 Inventaris van het archief van de Stelling Amsterdam
3.09.27 Inventaris van het archief van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, Secties 1 t/m 5
ToegangsnummerNaam toegang

Archiefbestanddelen