Javaanse contractarbeiders in Suriname 1890-1930

A  

afg. = afgestaan  
A.G. = akte van - Agent Generaal  
Ag. = agenda  
ag =  "

B  

Ben. = Beneden  
Ben.Para. = Beneden Para (een district) 
Ben.Sar = Beneden Saramacca (een district) 
besch. = beschikking  
Besch. = beschikking
besch.gouv = beschikking van de Gouverneur
Br.G. = Brits Guyana 
B.G. =  "

C 

c. = contract 
cert. = certificaat 
CV = Contractverlenging 
CvO = Certificaat van Ontslag (bewijs na het einde van de diensttijd) 
CVO =  " 
C.V.O. = "
C.v.o. =  "

D  

(D.) = dochter 
d/v = dochter van 
DC = Districts-commissaris 
D.C. =  " 
Ds.cs = " 
dupl. = duplicaat/afschrift (van certificaat van ontslag) 

E  

echte = echtgenote 

F   

fol. = folio (blad) 

G 

G.B. = Gouvernements Blad 
geb. = geboren 
gebr. = Gebruik 
gec. werkv. = geconstateerd werkverzuim 
geh. = gehuwd 
gen. = genaamd 
gerec. = gerecontracteerd 
gerecon =  " 
gesl. = gesloten 
gesl.naam = geslachtsnaam 
gev.str. = gevangenisstraf 
Gouv. = Gouverneur/Gouvernement 
G.R. = Gouvernementsresolutie 
GR =  " 
Gr =  " 
gr. = grond  
Gv.Verord = Gouvernementsverordening 

H  

H.D. = hospitaal depot 
herc. = hercontract 
HvJ = Hof van Justitie 

I 

Id = idem 
Id. bewijs = identiteitsbewijs 
Ifonds = Immigratiefonds 
Imfds. =  " 
im.fonds =  " 
Imm.fonds =  " 
ingetr. = ingetrokken 

J  

j = jongen 

K   

kol.kas = koloniale kas 
Kol.Kas =  " 
Kolkas =  " 
kr. = krachtens 

L  

l. = linker 
litt. = litteken

M  

m = meisje 
M.H. = militair hospitaal 
mnl. = mannelijk 
MR = monsterrolnummer 
m/v = moeder van

N  

n.a.k. = na aankomst 
Nick. = Nickerie 
N.V. = naamsverandering 
Nw. = Nieuw 

O  

ontsl. = ontslagen 
overgen. = overgenomen (perceel) 

P  

Par’bo = Paramaribo 
Parbo =  " 
perc. = perceel 
pl. = plantage 
Pr.fonds = Premie uit Immigratiefonds 

R 

r = rechter 
reg. = register 
reg.N.V. = register van naamsverandering 
res = Resolutie 

S  

SS = stoomschip 
stn. = station

T  

tripl. = triplicaat (tweede afschrift) 

V  

voorn. = voornaam 

Z   

(Z.) = zoon 
z/v = zoon van     

• Sommige immigratieregisters zijn helaas verloren gegaan, andere zijn beschadigd. Hierdoor ontbreken gegevens of zijn ze onleesbaar geworden.
• Het komt voor dat bepaalde individuele gegevens in de databases niet kloppen. Hoewel de data met de grootst mogelijke zorgvuldigheid zijn ingevoerd, valt niet uit te sluiten dat gegevens soms niet goed zijn gelezen of onjuist zijn opgenomen.

Volkstelling Suriname 1921

In het archief Volkstelling van Suriname van 1921 (2.10.19.01) vindt u ook gegevens over Javanen in Suriname. De registratie van personen gebeurde per woning. Van elke bewoner werden de volgende gegevens genoteerd op de tellijst: geslachtsnaam, voornamen, geslacht, huwelijkse staat, in een instelling verblijvend of levend in gezinsverband, de plaats in het gezin, geboortedatum, geboorteplaats, geloof, nationaliteit en beroep.

Hoe gaat u te werk?

• U zoekt in de scans van de namenklappers (inventarisnummers 203-250), die op de website staan, de naam van de persoon die u zoekt. De namen zijn alfabetisch geordend, maar alleen op de eerste letter.
• Bij elke persoonsnaam worden de naam van het district, het nummer van de kring en het nummer van de tellijst vermeld. Schrijf deze gegevens op.
• Zoek in de inventarisnummers 1-140 naar het inventarisnummer met de juiste districtsnaam en het opgeschreven kringnummer  
• Bekijk de scans van het betreffende inventarisnummer en zoek daarbinnen het opgeschreven nummer van de tellijst op.  De tellijsten zijn numeriek geordend.
  Het originele archief van de volkstelling is overgebracht naar het Nationaal Archief in Suriname. De scans zijn te bekijken op onze website.
  Het archief van de volkstelling 1921 is openbaar. Dit is niet het geval met de volkstelling van 1950.

Ministerie van Koloniën

Het archief ministerie van Koloniën 1850-1900 (2.10.02) en het archief ministerie van Koloniën vanaf 1900, Gouvernementsjournalen Sur. en Curaçao (2.10.36.24) zijn van belang.

De gouvernementsjournalen (in 2.10.02 onder inv. nrs. 6889-7104 en in 2.10.36.24 onder inv. nrs. 267-736) bevatten besluiten (resoluties) van de gouverneur. De gouverneur nam besluiten over onder meer de huur en verhuur van percelen en winkels, gratieverlening en de overplaatsing van arbeiders naar andere plantages. De archieven zijn niet op naam ontsloten. Onderzoek is dus alleen zinvol als u vermoedt dat iemand in aanraking is gekomen met de gouverneur vanwege een economische of juridische kwestie en als u weet op welke datum dit (ongeveer) plaatsvond. Vindt u de vermelding ‘GR’ (Gouvernements Resolutie) of ‘res.’ (= resolutie) met daarachter een datum in de database? Dan kunt u de betreffende datum opzoeken in de gouvernementsjournalen.

De gouvernementsjournalen zijn per maand of per kwartaal ingebonden. Elk journaal heeft een inhoudsopgave. In de inhoudsopgaven van vóór 1900 worden geen namen vermeld (slechts een korte omschrijving van het besluit), in die van na 1900 wel.

Voorbeeld

U weet dat de heer Roman vanaf 1924 een winkel had. U kijkt in inventaris 2.10.36.24 en zoekt in de serie gouvernementsjournalen Suriname naar het jaar 1924. Dit zijn de inventarisnummers 398-409. U reserveert deze inventarisnummers via de website. Als u ze in de studiezaal van het Nationaal Archief voor u heeft, leest u de inhoudsopgaven door. In de inhoudsopgave van maart 1924 (inv.nr. 400) vindt u een verwijzing naar resolutienummer 843. U vindt deze resolutie in hetzelfde deel: Roman krijgt toestemming de winkel van Ramadhar, gelegen op de plantage Johannisburg, over te nemen.

Nederlandsche Handelmaatschappij (NHM)

Het archief Nederlandsche Handelmaatschappij (NHM) 1824-1964 (2.20.01) bevat beperkte persoonsgegevens over arbeiders in de fabriek Mariënburg en op plantages die eigendom waren van de NHM, zoals De Resolutie en Mon Trésor. Het zoeken is moeilijk: er zijn geen nadere toegangen op naam. Inventarisnummer 9591 bevat een lijst van immigranten uit Brits-Indië die in 1882 in de fabriek Mariënburg werkten. In inventarisnummer 9593 vindt u een lijst van immigranten die in 1882 werkten op De Resolutie, en een lijst van hen die dat jaar vertrokken. 

De archieven schetsen een beeld van de achtergronden van de immigratie, zoals cijfers van benodigde arbeiders en contracten met schepen. Ook geven ze een indruk van het dagelijks leven op de plantages. Ze vertellen bijvoorbeeld hoeveel mannen en vrouwen er werkten op de plantages, hoeveel loon zij ontvingen etc.

De volgende inventarisnummers zijn voor dergelijk onderzoek interessant:

• inventarisnummers 9426-9590, 9591-9662 (o.a. Mariënburg, De Resolutie) 
• inventarisnummers 11526-11527 (Zoelen en à la Bonne Heure) 
• inventarisnummers 12154-12171 (Dordrecht en Peperpot)
• inventarisnummers 12700-12701 (Mon Souci en Killenstein) 
• inventarisnummers 12887 (NV Surinaamsche Immigratiemaatschappij)
• inventarisnummers 13209-13238 (kaarten en tekeningen)

De foto's uit het archief van de NHM, waaronder van de fabriek Mariënburg, bevinden zich in het ABN AMRO Historisch Archief te Amsterdam dat alleen op afspraak te bezoeken is, tel. 0900-0024.

Gouverneur van Suriname

De gouverneur was verantwoordelijk voor het beleid in Suriname. U vindt in het archief Gouverneur van Suriname, afdeling kabinet geheim, 1885-1951 (2.10.18) enige informatie over contractarbeiders. De volgende inventarisnummers zijn hiervoor van belang: 53, 54, 360, 517, 518, 522 en 525. In de archieftoegang vindt u achterin ook een index op persoonsnamen, die verwijst naar inventarisnummers.

Gezantschap Groot-Brittannië

Het archief Gezantschap Groot-Brittannië, 1813-1937 (2.05.44) bevat onder meer informatie over de regelingen die Nederland met Engeland trof over de immigratie naar Suriname vanuit de Britse koloniën.

Kaarten en tekeningen

In C. Koeman (red.), Links with the past: the history of the cartography of Suriname 1500-1971 (1973), Informatiecentrum Nationaal Archief  S 50 62, zijn kaarten van Suriname opgenomen.

De volgende collecties uit het Nationaal Archief bevatten kaarten van onder andere Suriname, Zuid-Amerika en het Caraïbische gebied, India, Indonesië en het Verre Oosten:

• kaarten en tekeningen van het ministerie van Koloniën 1814-1963 (4.MIKO)
• kaarten en tekeningen opgenomen in de Aanwinstenverzameling sinds 1888 (4.AANW)
• kaarten en tekeningen in de zogenoemde collectie Leupe (4.VEL)
• kaarten en tekeningen in de zogenoemde collectie Leupe: Eerste supplement (4.VELH)

In het Nationaal Archief van Suriname is veel materiaal aanwezig.  Het beheert het archief van het vroegere Immigratiedepartement en het Archief Centraal Bureau voor Burgerzaken (CBB), Immigratieregisters. Naast correspondentie tussen de functionarissen en instanties die iets met immigratie te maken hadden (agent-generaal, districtscommissarissen, gouverneur) ligt daar ook het archief van het Hof van Justitie. Verder is in het Nationaal Archief Suriname correspondentie te vinden van de immigratie-agent en de emigratie-agent in de plaatsen waarvandaan de immigranten scheep gingen. Archiefmateriaal over immigranten is ook te vinden in het archief van het Rooms-Katholiek Bisdom van Suriname en in het archief van de Evangelische Broedergemeente. Dit laatste archief bevindt zich in het Utrechts archief.

De eerste immigratie van Javanen naar Suriname in 1890 was een experiment op de plantage Mariënburg, eigendom van de Nederlandse Handel-maatschappij (NHM). Voor die tijd waren op de Surinaamse plantages vooral Hindostaanse contractarbeiders werkzaam (immigranten uit India, toen een deel van Brits-Indië). Terwijl de werving van Indiase contractarbeiders in 1916, tijdens de Eerste Wereldoorlog, definitief werd gestaakt, werd die vanuit Nederlands-Indië voortgezet tot aan de Tweede Wereldoorlog.

De Indonesische immigranten werden in kleine groepen vanuit het toenmalige Nederlands-Indië naar Nederland gebracht, waarvandaan ze weer groepsgewijs naar Paramaribo reisden. De immigranten reisden tot 1914 (behalve in 1894) via Amsterdam. Ze vertrokken vanuit Batavia (Djakarta), Semarang of Tandjong Priok. Daar verbleven ze enige tijd in een depot waar zij werden geregistreerd en gekeurd en waar ze hun contract tekenden.

In de periode van 9 augustus 1890 tot 13 december 1939 kwamen in totaal 32.965 Javaanse immigranten naar Suriname, waarvan tot 1954 een aantal van 8.684 (26%) terugkeerde naar Indonesië. Er zijn dus ongeveer 24.000 Javaanse immigranten in Suriname achtergebleven.

De immigranten werden aangetrokken voor werk op de plantages, met uitzondering van een groep in 1904. In dat jaar werden 77 Javanen speciaal voor arbeid voor de Koloniale Spoorwegen aangetrokken. Vanaf de Eerste Wereldoorlog waren, met medewerking van de autoriteiten, ook arbeiders werkzaam bij de Surinaamse Bauxietmaatschappij te Moengo.

Tot 1914 is er in de regel sprake van telkens twee schepen, namelijk het schip dat de route Java - Amsterdam aflegde en het schip dat de immigranten van Amsterdam naar Suriname bracht.

Bron: Immigratieregisters CBB, Paramaribo, eigen inventarisatie.  

• D. van den Bersselaar en H. Ketelaars, De komst van contractarbeiders uit Azie: Hindoestanen en Javanen in Suriname (Leiden 1991)
• K. Breunissen, Ik heb Suriname altijd liefgehad: het leven van de Javaan Salikin Hardjo (Leiden 2001)
• H. de Bruin, Javanen in Suriname (Paramaribo 1990)
• R. Hardjomohamed, Javanese female immigrants in the historiography of Suriname (Suriname 1998)
• R. Hoefte, De betovering verbroken: de migratie van Javanen naar Suriname en het rapport-Van Vleuten (1909) (Dordrecht 1990), Informatiecentrum Nationaal Archief S 35 91
• R. Hoefte, In place of slavery: a social history of British Indian and Javanese laborers in Suriname (Gainesville 1998)
• E. Jorna, "Naar een land van melk en honing?": Javaanse emigratie naar Suriname 1890-1917 (Leiden 1985) doctoraalscriptie
• F.E.M. Mitrassing, Etnologische trilogie: Suriname: Creolen, Hindostanen, Javanen: gedenkschriften (Paramaribo 1990)
• K. Mulder, Reserve-arbeid in een reserve-kolonie: immigratie en kolonisatie van de Javanen in Suriname 1890-1950 (Rotterdam 1987) doctoraalscriptie
• B.J.F.G. Six-Oliemuller, Aziaten vergeleken: Hindoestanen en Javanen in Suriname, 1870-1875 (Leiden 1998) doctoraalscriptie
• Suparlan, P., The Javanese in Suriname: ethnicity in an ethnically plural society (Tempe 1995)
• A. de Waal Malefijt, The Javanese of Surinam (Assen 1963)
• A. de Waal Malefijt, The Javanese population of Surinam (Colombia 1960)
• G.D. van Wengen, The cultural inheritance of the Javanese in Surinam (Leiden 1975)
• Y van der Winden, Javanen in Suriname: bibliografie van publicaties verschenen over de Javaanse bevolkingsgroep in Suriname (Den Haag 1978)

• www.suriname.nu
• Nationaal Instituut Nederlands Slavernijverleden en Erfenis
• Landelijk Platform Slavernij Verleden
• The KITLV/Royal Netherlands Institute of Southeast Asian and Caribbean Studies
• The Royal Tropical Institute (KIT)

De immigratieregisters zijn digitaal toegankelijk gemaakt als onderdeel van het project Historische Database Suriname (HDS) op initiatief van Amrit consultancy in Den Haag en het Instituut voor Maatschappijwetenschappelijk Onderzoek (IMWO) te Paramaribo, in samenwerking met het Nationaal Archief. Het project HDS was een open samenwerkingsverband waaraan diverse organisaties en personen konden meewerken. Het product van deze bewerking bestaat uit een aantal databases, dat ieder op een bepaalde (etnische) groep immigranten betrekking heeft. Al deze databases  zijn vervolgens raadpleegbaar gemaakt via het internet op de site Arbeid op Contract. In 2010 is deze website overgezet naar de nieuwe website van het Nationaal Archief.

Functies van de database:

• Belemmeringen van afstand en toegankelijkheid wegnemen
  Onderzoek naar Surinaamse voorouders was in het verleden lastig. Veel genealogische informatie was niet in Nederland, maar uitsluitend in Suriname voorhanden. De Surinaamse archieven verkeerden vaak in een slechte fysieke staat en waren nauwelijks toegankelijk gemaakt. Voor zover informatie over Surinaamse voorouders wel in Nederland (voornamelijk in het Nationaal Archief) aanwezig was, was deze vaak verborgen in archiefbestanden die met een heel ander doel waren aangelegd dan registratie van persoonsgegevens. Voor onderzoek naar Surinaamse voorouders moest men dan ook een ervaren historisch onderzoeker zijn. Met het digitaliseren van deze bronnen en publicatie hiervan op internet, zijn de belemmeringen van afstand en toegankelijkheid grotendeels weggenomen.
• Mogelijkheden bieden voor het ontdekken van de culturele identiteit
  Genealogen zoeken niet alleen naar naar hun Surinaamse voorouders als vrijetijdsbesteding, maar ook omdat genealogische gegevens informatie verschaffen over hun culturele identiteit.
• Behoud van historische informatie
  De databases van het Project Historische Database Suriname (waartoe de database 'Hindostaanse contractarbeiders' behoort) zorgen ervoor dat historische informatie behouden blijft. Informatie, afkomstig uit Surinaamse archiefbronnen blijft digitaal bewaard, ook al is de oorspronkelijke papieren bron inmiddels vergaan.  Daarnaast voorkomt digitalisering dat de oorspronkelijke bronnen moeten worden geraadpleegd, waardoor de fysieke staat nog verder verslechtert.
• Wetenschappelijk onderzoek
  De databases ontsluiten bronnen voor wetenschappers die de Surinaamse geschiedenis bestuderen. Met behulp van de databases kunnen statistische analyses worden uitgevoerd, die een schat aan historisch informatie opleveren.

Bronnen

De index Javaanse contractarbeiders in Suriname is voornamelijk gebaseerd op de Surinaamse immigratieregisters. De foto’s in de index zijn afkomstig van geneeskundige certificaten en emigratiepassen.  Al deze bronnen zijn aanwezig in de Surinaamse overheidsarchieven.

Immigratieregisters

Het Immigratiedepartement in Suriname zorgde voor het opmaken en bijhouden van de immigratieregisters voor contractarbeiders. Voor de verschillende groepen immigranten werden aparte series registers aangelegd. Zo ook voor de migranten uit Nederlands-Indië (Javanen). In deze registers werden de persoonsgegevens van de immigrant bij aankomst ingeschreven. Ambtenaren hielden de registers ook tijdens en na de contracttijd van de immigrant bij.

De persoonsgegevens in de immigratieregisters zijn deels gebaseerd op de monsterrollen van de schepen waarmee de arbeiders naar Suriname kwamen. Monsterrollen waren een soort passagierslijsten die door de emigratie-agent in Nederlands-Indië werden opgesteld en in tweevoud aan de kapiteins van de schepen werden overhandigd.

Bij het maken van de index konden van ongeveer 31.000 personen gegevens uit de registers worden veiliggesteld. Van bijna 3000 personen ontbreken de gegevens. Dit komt omdat één register ontbreekt, andere registers deels ontbreken en weer andere registers deels zo zwaar beschadigd zijn dat zij onbruikbaar of slechts beperkt bruikbaar zijn geworden. Bij sommige immigranten ontbreken in de index daarom namen en/of contractnummers. Toch zijn de wel aanwezige gegevens opgenomen in de database, omdat deze anders definitief verloren zouden kunnen gaan.

De immigratieregisters behoren tot de officiële bevolkingsregistratie van Suriname (van het Bureau voor de Burgerregistratie). De originele immigratieregisters (die zich helaas in slechte staat bevinden) zijn in te zien bij het Centraal Bureau Burgerregistratie (CBB) in Suriname van maandag t/m vrijdag 7.30 - 13.00 uur op het adres Coppenamestraat 170, Paramaribo, tel. 490340/499239.

Geneeskundige certificaten en emigratiepassen

In de index zijn foto's van immigranten te vinden die voor de inscheping in Indonesië van hen zijn gemaakt. De foto's zijn te vinden op geneeskundige certificaten en emigratiepassen. De geneeskundige certificaten vermelden de naam, het registratienummer, de plaats van herkomst (desa, district, afdeling en gewest), de leeftijd en de lengte van de migrant. Verder is er een pasfoto, een datum van de keuring, een handtekening van de geneesheer en een vingerafdruk (van de linkerduim) van de arbeider. Op het certificaat staan twee tekeningen van het menselijk lichaam (één van de voorkant en één van de achterkant), met vermelding van eventueel lichamelijke kenmerken, zoals littekens, moedervlekken, tatoeage.

Dankbetuiging

De makers van de index brengen hun bijzondere dank uit aan de oud-minister van Binnenlandse Zaken van Suriname, Sonny Kertowidjojo, die het mogelijk heeft gemaakt dat de projectleiding over het archiefmateriaal kon beschikken. Daarnaast bedanken zij de directie en het personeel van het Centraal Bureau Bevolkingsregistratie (CBB) en het Staatsarchief in Paramaribo die welwillend de gegevens ter beschikking hebben gesteld. Bij deze instanties heeft de projectleider in Suriname prettig samengewerkt met de heer B. Ganpatsing (CBB) en de heren P. Bhagwandin en F. Mijland van het Staatsarchief.  Zij stonden altijd klaar om de projectleiding behulpzaam te zijn. 

Vermeldenswaard is dat de voormalig staatsarchivaris van Suriname, Herman Telgt, in de moeilijke afweging tussen technische bezwaren tegen het uitlenen van materiaal aan het IMWO en veiligstellen van de gegevens voor het nageslacht de keuze heeft gemaakt voor de veiligstelling op langere termijn. Alan Chin A Fat, de systeembeheerder van het IMWO, verdient een bijzondere dank, omdat hij elk moment van de dag klaar stond om computerproblemen bij de data-invoer op te lossen. Hij heeft de projectleiding in Suriname onschatbare diensten bewezen door meer dan zijn plicht te doen.

Amrit/IMWO wil de studenten bedanken die de gegevens in de computer hebben ingevoerd. Zonder hun werk zou er geen database zijn. Aan de data-invoer hebben in totaal 68 studenten van de Universiteit van Suriname gewerkt. Een speciaal woord van dank gaat uit naar de studenten die eind 1999 hun kerstvakantie en een deel van de feestdagen hebben opgeofferd om de plaatsnamen uit de registers in te voeren, waardoor de daadwerkelijke invoer van de data uit de registers op 12 januari 2000 kon aanvangen. Deze studenten zijn: J. Freeman, I. Freeman, R. Kasanradji, J. Kertotiko, M. Pinas, A. Ramdjielal en E. Sodirijo.

Een speciaal dankwoord gaat ook uit naar de kleine groep studenten die na beëindiging van de data-invoer bereid waren mee te werken aan de correctie van fouten in de ingevoerde data en gescande foto’s. Tot deze groep behoren: J. Altenberg, M. Amstelveen, A. Amsterdam, P. Bissumbhar, S. Briedjlal, R. Cotino, J. Djasman, J. Doekharan, B. Eillioth, V. Fernandes, I. Freeman, S. Imamdi, R. Kasanradji, J. Kertotiko, J. King, L. Landveld, N. Manickchand, N. Martowitono, A. Martowitono, B. Overeem, S. Overman, M. Pinas, L. Pocorni, N. Ramdas, A. Ramdjielal, S. Ramesar, K. Sarigoeno, R. Sewradj, E. Tjan A Wai, R. Yeung. Zonder de inzet van deze personen zou de database niet op tijd klaar zijn geweest.

Helen Stomp, Ypsila Moestro en Judith Altenberg, allen stafleden van IMWO, hebben meegeholpen in het administratieve beheer van het project. De medefinancieringsorganisatie Cordaid in Nederland heeft een belangrijk deel van het budget voor het project voor haar rekening genomen. Zonder haar medewerking was het project niet van de grond gekomen.

Rechten voorbehouden. De indexrecords uit deze nadere toegang zijn niet beschikbaar onder een Creative Commons licentie of CC0 verklaring.