Terug naar zoekresultaten

2.09.09 Inventaris van het archief van het Ministerie van Justitie: Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), 1945-1952 (1983)

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

2.09.09
Inventaris van het archief van het Ministerie van Justitie: Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), 1945-1952 (1983)

Auteur

Centrale Archief Selectiedienst

Versie

12-09-2024

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
2000 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Ministerie van Justitie: Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR)
Justitie / CA Bijzondere Rechtspleging Justitie

Periodisering

archiefvorming: 1945-1952
oudste stuk - jongste stuk: 1945-1983

Archiefbloknummer

J26575

Omvang

106971 inventarisnummer(s) 3803,20 meter

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het, enkele stukken zijn in hetgesteld.
Nederlands
Duits

Soort archiefmateriaal

Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Arrondissementsrechtbank te Alkmaar Bijzonder Gerechtshof te Amsterdam Bijzonder Gerechtshof te Arnhem Bijzonder Gerechtshof te Assen Bijzonder Gerechtshof te Groningen Bijzonder Gerechtshof te Leeuwarden Bijzonder Gerechtshof te 's-Gravenhage Bijzonder Gerechtshof te 's-Hertogenbosch Bijzondere Raad van Cassatie Bijzondere Strafgevangenis Leeuwarden Bijzondere Strafkamer te Amsterdam Bijzondere Strafkamer te Arnhem Bijzondere Strafkamer te Breda Bijzondere Strafkamer te Leeuwarden Bijzondere Strafkamer te Maastricht Bijzondere Strafkamer te Middelburg Bijzondere Strafkamer te Roermond Bijzondere Strafkamer te Rotterdam Bijzondere Strafkamer te 's-Gravenhage Bijzondere Strafkamer te 's-Hertogenbosch Bijzondere Strafkamer te Utrecht Gemeentepolitie van / Rijkspolitie te Winschoten Gemeentepolitie van Alkmaar Gemeentepolitie van Almelo Gemeentepolitie van Amersfoort Gemeentepolitie van Amsterdam Gemeentepolitie van Barneveld Gemeentepolitie van Bergen op Zoom Gemeentepolitie van Beverwijk Gemeentepolitie van Bloemendaal Gemeentepolitie van Boxtel Gemeentepolitie van Bussum Gemeentepolitie van De Bilt Gemeentepolitie van Delfzijl Gemeentepolitie van Den Helder Gemeentepolitie van Deventer Gemeentepolitie van Dordrecht Gemeentepolitie van Drachten / Opsterland Gemeentepolitie van Enschede Gemeentepolitie van Epe Gemeentepolitie van Gouda Gemeentepolitie van Haarlemmermeer / Hoofddorp Gemeentepolitie van Harlingen Gemeentepolitie van Hengelo Gemeentepolitie van Hilversum Gemeentepolitie van Hoorn Gemeentepolitie van Leerdam Gemeentepolitie van Leidschendam Gemeentepolitie van Meppel Gemeentepolitie van Middelburg Gemeentepolitie van Nijmegen Gemeentepolitie van Noordoostpolder / Emmeloord Gemeentepolitie van Oldenzaal Gemeentepolitie van Oosterhout Gemeentepolitie van Oss Gemeentepolitie van Roermond Gemeentepolitie van Roosendaal Gemeentepolitie van 's-Hertogenbosch Gemeentepolitie van Sliedrecht Gemeentepolitie van Stadskanaal Gemeentepolitie van Steenwijk Gemeentepolitie van Tegelen Gemeentepolitie van Terneuzen Gemeentepolitie van Valkenburg Gemeentepolitie van Veendam Gemeentepolitie van Velp Gemeentepolitie van Velsen Gemeentepolitie van Vlissingen Gemeentepolitie van Voorburg Gemeentepolitie van Wageningen Gemeentepolitie van Weststellingwerf Gemeentepolitie van Zandvoort Gemeentepolitie van Zeist Gemeentepolitie van Zwolle Huis van Bewaring te Leeuwarden Kamp Vught Parket 's-Gravenhage Politieke Opsporings Dienst (POD) Assen Politieke Opsporings Dienst (POD) Dalfsen Politieke Opsporings Dienst (POD) De Bilt Politieke Opsporings Dienst (POD) Delft Politieke Opsporings Dienst (POD) Den Helder Politieke Opsporings Dienst (POD) Denekamp Politieke Opsporings Dienst (POD) Deventer Politieke Opsporings Dienst (POD) Drachten Politieke Opsporings Dienst (POD) Eijsden Politieke Opsporings Dienst (POD) Gendringen Politieke Opsporings Dienst (POD) Groningen Politieke Opsporings Dienst (POD) Gulpen Politieke Opsporings Dienst (POD) Haarlem Politieke Opsporings Dienst (POD) Heer Politieke Opsporings Dienst (POD) Hilversum, Afdeling Bussum Politieke Opsporings Dienst (POD) Hoekse Waard Politieke Opsporings Dienst (POD) Hoorn Politieke Opsporings Dienst (POD) Leeuwarden Politieke Opsporings Dienst (POD) Meerssen Politieke Opsporings Dienst (POD) Olst Politieke Opsporings Dienst (POD) Purmerend Politieke Opsporings Dienst (POD) Raalte Politieke Opsporings Dienst (POD) Roosendaal, Afdeling Zevenbergen Politieke Opsporings Dienst (POD) Rotterdam Politieke Opsporings Dienst (POD) 's-Hertogenbosch (Den Bosch) Politieke Opsporings Dienst (POD) Sneek Politieke Opsporings Dienst (POD) Tubbergen Politieke Opsporings Dienst (POD) Utrecht-Stad Politieke Opsporings Dienst (POD) Vaals Politieke Opsporings Dienst (POD) Valkenburg Politieke Opsporings Dienst (POD) Zandvoort Politieke Opsporings Dienst (POD) Zutphen Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Alkmaar Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Almelo Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Amsterdam Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Apeldoorn (Gewestelijke PRAC Overijssel-Gelderland) Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Assen Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Deventer Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Dordrecht Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Eindhoven Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Enschede Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Gouda Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Haarlem Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Leeuwarden Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Middelburg Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Nijmegen Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Rotterdam Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) 's-Gravenhage Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) 's-Hertogenbosch Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Utrecht Politieke Recherche Afdeling Collaboratie (PRAC) Zwolle Politieke Recherche Afdeling (PRA) Alkmaar Politieke Recherche Afdeling (PRA) Almelo Politieke Recherche Afdeling (PRA) Amersfoort Politieke Recherche Afdeling (PRA) Amsterdam Politieke Recherche Afdeling (PRA) Apeldoorn Politieke Recherche Afdeling (PRA) Arnhem Politieke Recherche Afdeling (PRA) Assen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Breda Politieke Recherche Afdeling (PRA) Brunssum Politieke Recherche Afdeling (PRA) Delden Politieke Recherche Afdeling (PRA) Deventer Politieke Recherche Afdeling (PRA) Doetinchem Politieke Recherche Afdeling (PRA) Dordrecht Politieke Recherche Afdeling (PRA) Ede Politieke Recherche Afdeling (PRA) Eindhoven Politieke Recherche Afdeling (PRA) Emmen / Coevorden Politieke Recherche Afdeling (PRA) Enschede Politieke Recherche Afdeling (PRA) Geleen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Goes Politieke Recherche Afdeling (PRA) Gouda Politieke Recherche Afdeling (PRA) Groningen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Haarlem Politieke Recherche Afdeling (PRA) Heerlen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Helmond Politieke Recherche Afdeling (PRA) Hillegom Politieke Recherche Afdeling (PRA) Hilversum Politieke Recherche Afdeling (PRA) Hoensbroek Politieke Recherche Afdeling (PRA) Kampen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Leeuwarden Politieke Recherche Afdeling (PRA) Leiden Politieke Recherche Afdeling (PRA) Maastricht Politieke Recherche Afdeling (PRA) Meppel Politieke Recherche Afdeling (PRA) Middelburg Politieke Recherche Afdeling (PRA) Nijmegen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Roermond Politieke Recherche Afdeling (PRA) Roosendaal Politieke Recherche Afdeling (PRA) Rotterdam Politieke Recherche Afdeling (PRA) 's-Gravenhage Politieke Recherche Afdeling (PRA) 's-Hertogenbosch Politieke Recherche Afdeling (PRA) Steenwijk Politieke Recherche Afdeling (PRA) Utrecht Politieke Recherche Afdeling (PRA) Veendam Politieke Recherche Afdeling (PRA) Velp Politieke Recherche Afdeling (PRA) Velsen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Vlaardingen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Vlissingen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Wageningen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Winschoten Politieke Recherche Afdeling (PRA) Zaandam Politieke Recherche Afdeling (PRA) Zierikzee Politieke Recherche Afdeling (PRA) Zutphen Politieke Recherche Afdeling (PRA) Zwartsluis Politieke Recherche Afdeling (PRA) Zwolle Procureur-Fiscaal te Amsterdam Procureur-Fiscaal te Arnhem Procureur-Fiscaal te Groningen Procureur-Fiscaal te Leeuwarden Procureur-Fiscaal te 's-Gravenhage Procureur-Fiscaal te 's-Hertogenbosch Rijkspolitie te Aalst / Waalre Rijkspolitie te Eindhoven Rijkspolitie te Groningen Rijkspolitie te Hardenberg Rijkspolitie te Leiderdorp Rijkspolitie te Maastricht Rijkspolitie te Nijmegen Rijkspolitie te 's-Gravenhage Rijkspolitie te 's-Hertogenbosch Rijkspolitie te Stadskanaal Rijkspolitie te Zwolle Rijkswerkinrichting Veenhuizen (Norgerhaven) Tribunaal te Alkmaar Tribunaal te Almelo Tribunaal te Amsterdam Tribunaal te Arnhem Tribunaal te Assen Tribunaal te Breda Tribunaal te Dordrecht Tribunaal te Groningen Tribunaal te Haarlem Tribunaal te Hilversum Tribunaal te Leeuwarden Tribunaal te Maastricht Tribunaal te Middelburg Tribunaal te Roermond Tribunaal te Rotterdam Tribunaal te 's-Gravenhage Tribunaal te 's-Hertogenbosch Tribunaal te Utrecht Tribunaal te Zutphen Tribunaal te Zwolle

Samenvatting van de inhoud van het archief

Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) is een verzameling van archieven van verschillende archiefvormers die werkzaam waren op het terrein van de bijzondere rechtspleging in de jaren 1944-1952, dat wil zeggen het onderzoek naar zogenoemde 'foute Nederlanders'. Het gaat om archieven van de Politieke Opsporingsdiensten (POD), de Politieke Recherche Afdelingen (PRA), de Gemeentepolitie, de Rijkspolitie, het Openbaar Ministerie, de Bijzondere Gerechtshoven, de Tribunalen en archiefmateriaal over de bewaring en internering van politieke delinquenten in onder meer Vught, Veenhuizen en Leeuwarden. Het archief bevat stukken m.b.t. opsporing en arrestatie, dossiers inzake het verzamelen van gegevens (per regio en op alfabet geordend, met nadere ontsluiting) voor de opsporing en eventuele berechting, processen-verbaal, sententies en vonnissen, uitspraken van de tribunalen en rolboeken, gratieregisters, seponering en verzoeken om schadevergoeding. Tevens is er zeer uiteenlopend materiaal dat de opsporingsinstanties hebben verzameld over nationaal-socialistische organisaties in bezet Nederland: het betreft hier vaak ledenlijsten van bijvoorbeeld de NSB, Waffen SS, WA, inzet voor arbeidsdienst in Duitsland etc. Ook zijn er stukken over de Stichting Winterhulp Nederland, distributie, rantsoenen, inlevering radiotoestellen e.d.

Archiefvorming

Geschiedenis van het archiefbeheer
In de eerste jaren van de Bijzondere Rechtspleging bewaarden de betrokken justitiële en politie-organen de door hen gevormde dossiers zelf. ( De gegevens voor dit hoofdstuk zijn ontleend aan materiaal, bewaard door de afdeling Documentatie en archieven van het Ministerie van Justitie, in het bijzonder de dozen C 006 II A0 (...) en A 54/1507 (...); Gegevens zijn afkomstig uit rapport van S. Faber van de Vrije Universiteit Amsterdam: Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging: Hoe verder met bewerking en onderzoek?', 31 maart 1998 ) . Toen het einde van de Bijzondere rechtspleging in zicht kwam, rees de vraag wat er met dit materiaal zou moeten gebeuren. Besloten werd over te gaan tot concentratie ervan in Den Haag. De belangrijkste reden om in dit geval af te stappen van de voor rechterlijke archieven gebruikelijke decentrale bewaring was gelegen in de vrees dat de dossiers op lokaal niveau op allerlei manieren misbruikt zouden worden. De concentratie van de archieven verliep niet vlot. Verschil van mening was er over de vraag of het noodzakelijk en gewenst was GNO- en schaduwdossiers te bewaren. Sommige rechtsopvolgers van functionarissen van de Bijzondere rechtspleging, zoals griffiers en rechtbanken en (hoofd)commissarissen van politie werkten niet, onvolledig of pas na lange tijd of onder dwang mee, met als gevolg dat het CABR lacunes vertoont.
De naar Den Haag getransporteerde archieven kwamen in het begin van de jaren vijftig op de Zwarteweg 63 a/b terecht. In de vergadering van de procureurs-generaal (PPGG), die zich in de jaren 1949 en 1950 enkele malen over het probleem van de bewaring en de concentratie van deze archieven hebben gebogen, werd over het pand opgemerkt dat voor de bewaking ervan "een inwonend persoon, die eventueel 's nachts een oogje in het zeil kan houden, voldoende is. Diefstal is praktisch uitgesloten, daar niemand uit de dossiers wijs kan'.
Echt tevreden was men echter niet met de huisvesting, want de verhuizing naar de Zoutkeetsingel werd betiteld als een overgang van de 'hel' naar de 'hemel'.
In 1981 werd het CABR wegens gebrek aan ruimte en beveiliging naar het Algemeen rijksarchief verplaatst, waar het om niet werd bewaard. Formele overdracht liet men achterwege; het beheer bleef bij het Ministerie van Justitie. Tien jaar later begonnen zich bij de Rijksarchiefdienst bezwaren tegen deze dienstverlening af te tekenen. Nog afgezien van de bewaarkosten, voorzag men ruimtegebrek als gevolg van de aanstaande verkorting van de overbrengingstermijn. Teruggegeven van een niet-overgedragen archief als het CABR leek dan ook onomtkoombaar. Voor onmiddelijke overdracht kwam het welliswaar in aanmerking, maar dit zou pas kunnen gebeuren nadat het onder verantwoordelijkheid van het ministerie in de door de wet geëiste 'goede en geordende staat' was gebracht.
Een nota van de Rijksarchiefdienst/PIVOT uit november 1991, wees niet alleen op de noodzaak van deze feitelijke terugkeer van het CABR naar Justitie, maar ook maakte men daarin een begin met het onderzoek nar de vraag hoe de bewerking eruit zou moeten zien. 'Selectie, aldus de nota, is 'vanuit het gezichtspunt van de Rijksarchiefdienst noodzakelijk. Vanuit de samenleving en vanuit het wetenschappelijk onderzoek zullen er echter - gezien het bijzondere karakter van het CABR - de nodige bezwaren tegen selectie worden ingebracht', hetgeen voor het ministerie en de Rijksarchiefdienst reden genoeg zou moeten zijn om eerst uitvoerig met het RIOD en met andere deskundigen te overleggen.
In 1992 kwam het CABR weer in het departementaal depot van het Ministerie van Justitie terecht, ditmaal in Rijswijk. Het aantal dossiers bedroeg volgens een schatting uit die tijd 452.000 (met een totale omvang van 3800 meter), het aantal daarbij betrokken personen [bedroeg] ongeveer 250.000, terwijl het aantal namen van personen en bedrijven in de cartotheek op ongeveer 760.000 werd geraaamd (1.200.000 kaarten).
In de zomer van 1994 kwam de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) in beeld om het CABR te bewerken en klaar te maken voor overdracht aan het Algemeen Rijksarchief.
Over de verdere lotgevallen van het archief zie de verantwoording van de bewerking
De verwerving van het archief
Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
Beschrijving van de afzonderlijke toegangen en bestanden:
De cartotheek:
De cartotheek is de hoofdtoegang tot de dossiers in de diverse bestanden. Het bevat niet alleen persoonsnamen, maar ook namen van bedrijven en instellingen, bijvoorbeeld Hulppolitie Leidschendam, Hulpdienst Getroffen Bedrijven, Hulp en Heil (interneringskamp) te Leidschendam, enz. In een aantal gevallen betreft het één kaart, het komt echter ook voor dat meerdere kaarten betreffende een persoons/zaaknaam zijn samengevoegd. De kaart van een bepaald bedrijf/instelling bevat de volgende gegevens:
De naam van het bedrijf / de instelling, de plaats van vestiging, Opsporingsorgaan en/of rechtsprekend orgaan dat ermee gemoeid was plaats, plaats van vestiging hiervan en het dossiernummer.
De persoonskaart bevat de volgende gegevens: Familienaam, voornamen, geboorteplaats, geboortedatum, plaats van vestiging van het opsporingsorgaan en/of de rechtsprekende instantie, eventuele bijzonderheden (beroep, combi-dossier, foto's) en dossiernummer(s) in een bepaald bestand. Zoals onder het kopje "Rechtspraak door organen van de bijzondere rechtspleging" al is aangegeven, komt het voor dat op een kaart verwijzingen staan naar meerdere dossiernummers in meerdere bestanden. Het komt ook voor dat meerdere kaarten van een bepaalde persoon, met verwijzingen naar zijn dossiers in meerdere bestanden, aan elkaar zijn geniet.
Omdat dit feitelijk de enige toegang is tot de dossiers, dienen de gegevens zo specifiek mogelijk te zijn omschreven. Dit mede gezien de omvang van de cartotheek en de samenstelling van het archief (op meerdere plaatsen in het archief kunnen dossiers over een persoon zijn opgeborgen). In een aantal gevallen zijn opsporingsdossiers niet toegankelijk via de centrale cartotheek. Dit wordt bij het betreffende inventarisnummer vermeld door middel van een N.B., bijvoorbeeld: POD Leeuwarden, processen verbaal van aanhouding, POD Roosendaal. Als een naam niet voorkomt in de centrale cartotheek, wil dat dus niet zonder meer zeggen dat een opsporingsdossier van een bepaalde persoon niet aanwezig is. In dit geval moet met de voorhanden zijnde gegevens de inventaris worden geraadpleegd.
De index:
Van de papieren cartotheek is een digitale database gemaakt die tot en met 2024 door het Nationaal Archief is gebruikt bij de dienstverlening op het CABR-archief. In 2024 is deze database omgezet in een index zodat de dossiers bij de vrijvallen van de openbaarheidsbeperking van het CABR via de website gevonden kunnen worden.
De index is bevat de volgende gegevens: Familienaam, voornamen, tussenvoegsels, geboortedatum, geboorteplaats, rechtsplegingsorgaan, dossiernummer, enz. Voor het hanteren van deze index, kan de zoekhulp bij de index worden geraadpleegd.
Wegens bescherming van de persoonlijke levenssfeer (privacy) bevat de index alleen gegevens van personen die langer dan 100 jaar geleden zijn geboren of waarbij een match gevonden is in het Nationaal Register Overledenen (NRO). Persoonsvermeldingen zonder geboortedatum zijn niet toetsbaar aan het NRO. Van deze personen wordt aangenomen dat ze vóór 01-01-1930 geboren zijn en deze namen zullen daarom per 01-01-2030 worden vrijgegeven.
De bestanden van de Tribunalen en de Bijzondere Gerechtshoven en de Bijzondere Raad van Cassatie zijn via de digitale index toegankelijk. In een aantal gevallen bij strafdossiers van de Tribunalen en de Bijzondere Gerechtshoven zijn de bescheiden van de opsporingsinstanties bijgevoegd. Aangezien dit echter niet bij alle zaken het geval is, moet voor het opzoeken van deze strafdossiers in alle gevallen ook de cartotheek worden geraadpleegd.
De opsporingsorganen:
Alle bestanden zijn in principe toegankelijk via de cartotheek.
Bij een aantal PRA's (oa Assen, Den Haag, Winschoten) komen aparte bestanden documentatie voor, die in de inventaris een uitgebreidere omschrijving hebben. Deze zijn ook via de cartotheek toegankelijk, tenzij in een N.B. vermeld staat dat dit niet het geval is. PRA den Haag kent naast de reguliere serie opsporingsdossiers ook nog een bestand met processen verbaal en documentatie. Dit moet even apart worden vermeld vanwege de dossiernummering. Dit bestand is toegankelijk via de cartotheek. Op de betreffende kaart wordt verwezen naar een bepaald dossiernummer. Dit dossiernummer bestaat uit 3 componenten: volgnummer / Romeins nummer voor het betreffende politiedistrict / jaartal, bijvoorbeeld 37/VII/1945. Dit bestand is primair ingedeeld op jaar en binnen een jaar op dossiervolgnummer (voor de ordening heeft de nummering der politiedistricten geen betekenis). In de inventaris is van dit dossiernummer bij het jaar 1945 en bij inventarisnummer 102 501 alleen nog het volgnummer, 37, vermeld. Per inventarisnummer zijn in een omslag ca. 10 dossiers opgeborgen.
Procureurs Fiscaal:
Toegankelijk via de cartotheek
De rechtsprekende organen:
  • Bijzondere Strafkamers: Toegankelijk via de cartotheek en de index
  • Bijzondere Gerechtshoven: Toegankelijk via de cartotheek en de index
  • Tribunalen: Toegankelijk via de cartotheek en de index
  • De Bijzondere Raad van Cassatie: Alleen toegankelijk via de index; alle bescheiden betreffende een persoon: van opsporingsinstanties en rechtsprekende instanties tot en met de behandeling van de beroepszaak door de Bijzondere Raad zelf zijn samengevoegd in één dossier, inclusief de cartotheekkaart.
  • Parket Den Haag: De beroepsdossiers zijn toegankelijk via de index
De sententiekaarten:
Dit kaartenbestand bevat zo'n 80.000 kaarten van personen die zijn veroordeeld. De kaarten bevatten gegevens zoals naam, vergrijp, straf, datum veroordeling, wijze van invrijheidstelling en verwijzen soms naar de dossiernummers der rechtsprekende instanties. Ordeningswijze: alfabetisch op familienaam. Bijzonderheden: Achterop de kaarten staat gegevens van personen en instanties die in de loop van de tijd om inzage hebben verzocht in het/de dossier(s) van de veroordeelde. Dit bestand is in de meeste gevallen niet van belang om een dossier van een bepaalde persoon op te sporen. Uitzondering: Niet in alle gevallen bevat een individueel strafdossier de afloop van de rechtzaak. De sententiekaarten kunnen daarbij aanvullende gegevens opleveren.
Soorten dossiers:
In de bestanden van opsporings- en rechtsprekende organen en van de Procureur Fiscaal worden in regel drie soorten dossiers aangetroffen.
De alles-in-één dossiers:
Bij ongeveer een kwart van de strafdossiers zijn ook de voorstukken uit de opsporingsdossiers bijgevoegd. Dit is onder andere het geval bij de strafdossiers van de Bijzondere Raad van Cassatie. Alle bescheiden uit de gehele rechtsgang zijn hierin opgenomen (dus stukken over PRA, PF, strafzaak van een persoon zitten bij elkaar). Deze dossiers zijn alleen te vinden via de digitale index.
Individuele persoonsdossiers
  • Opsporingsdossiers: vindplaatsen: PRA/POD, PRAC/GP/RP
  • PF-dossiers: vindplaats PF bestanden
  • Strafdossiers: vindplaatsen: Tribunaalbestanden, bestanden Bijzondere Gerechtshoven en bestand van de Bijzondere Raad van Cassatie.
Van de individuele strafdossiers zijn de gegevens te vinden via de index. Indien een naam daarin niet voorkomt, moet worden gezocht in de cartotheek aangezien het mogelijk is dat er alleen een opsporingsdossier bestaat van de gezochte persoon. Een persoon kan meerdere dossiers hebben. Bij de meeste opsporingszaken is het nooit gekomen tot een rechtzaak. Vaak werden zaken geseponeerd wegens gebrek aan bewijs, of het betrof een te licht geval (gegevens hierover zijn o.a. te vinden bij de bestanden van de PF's).
De combinatiedossiers:
Dit zijn dossiers met gegevens van meerdere personen over een bepaalde zaak, bijvoorbeeld een Silbertanne moord. Ook kan bij collaboratie zaken materiaal van verschillende directeuren van één bedrijf in één dossier zitten. Deze dossiers hebben één dossiernummer maar de personen zijn afzonderlijk in de cartotheek opgenomen. Hun kaart verwijst naar dit dossiernummer. Naast persoons/zaakdossiers komen in de afzonderlijke bestanden ook registers voor. Voor bijvoorbeeld de weeklijstregisters van de Bijzondere Raad van Cassatie, zie Parket Den Haag
De praktijk van het zoeken van ( persoons)dossiers
Het zoeken van namen in de cartotheek
De systematiek van de cartotheek vereist enige nadere aandacht. De namenkaartenbak zijn voor een deel niet alfabetisch maar fonetisch, dus op klank, opgeborgen. Op de tabopschriften in de cartotheek is zoveel mogelijk geprobeerd de uitzonderingen op de normale alfabetiseringsregels aan te geven. Zo kunnen de indices van een bepaalde naam op meerdere plaatsen zijn opgeborgen.
Als vuistregel geldt: Zoek in eerste instantie volgens de alfabetische methode. Wordt het kaartje niet direct gevonden tracht dan de naam van de betreffende persoon fonetisch te spellen en zoek op de desbetreffende plaats in de cartotheek.
Een paar voorbeelden:
Bonekamp.
De dubbele oo klank. Bij elkaar staan Bonekamp, Boonekamp, Bonenkamp, Boonenkamp. Dit is als volgt beschreven in de inventaris: Boone(n)kamp. Bepalend voor de volgorde zijn de voorletters, dus:
  • Boone(n)kamp A - D
  • Boone(n)kamp E - K
  • Boone(n)kamp L - Z
Heiden.
Zoeken naar de lange IJ dus achteraan bij de H (na Heuvel). Heiden, Heijden, Heyden. Dit wordt als volgt in de inventaris beschreven: Hei(ij)(y)den. Uiteraard komt eerst Hei(ij)(y)den en dan van der : Hei(ij)(y)den. Bepalend voor de volgorde zijn ook hier de voorletters.
Hofman.
Hofman en Hoffmann. Als volgt beschreven: Hof(f)man(n).
Italiaander.
Uitgaan van de ie-klank. Dus Ietaliaander, Ietaljaander. De Y wordt ook als ie uitgesproken, dus die staat ook bij de ie. In het bestand is dit als volgt opgeborgen: I(e)(Y)tali(j)aander. Itterson staat weer achteraan.
Jansen.
Bij elkaar staan: Jansen, Jansens, Janssen, Janssens, Janschen en Janschens. Dit is als volgt in de inventaris beschreven: Jans(s)(ch)en(s). Bepalend voor de volgorde zijn ook hier de voorletters.
Kok.
Ook Kock en Koc. Dus als volgt beschreven: Ko(c)k
Kool.
Ook hier Kohl. Als volgt beschreven: Ko(o)(h)l
Venendaal.
Ook Ve(e)nendaal,
Vries.
Ook Vries(ch).
De fonetische rangschikking is niet in alle gevallen consequent doorgevoerd (in de inventaris staat onder de R, Ruiter en na Ruth, een eindje verderop pas Ruijter). Daarom is het zaak om op verschillende plaatsen in de kaartenbak te zoeken, als men een naam niet direct heeft gevonden.
LET OP!
Personen die jonger zijn dan 01-01-1932 komen in regel niet meer voor in de cartotheek. Toch zijn er kaarten aangetroffen over personen, geboren na 1932.
Het zoeken van namen in de index
Raadpleeg voor informatie over zoeken in de index de zoekhulp die bij de index wordt getoond.
Problemen bij het zoeken van gegevens en dossiers
Hieronder volgt een overzicht van zoekproblemen. Deels bestaat het uit incidentele problemen, waarbij het vermoeden bestaat dat een niet onbelangrijk deel daarvan weer structureel is.
Als in de toegangen een naam niet is te vinden:
Probleem: Een naam is in de elektronische index niet te vinden
Mogelijke oorzaak: Er is nooit een rechtzaak geweest (seponering, buiten vervolgingstelling)
Oplossing: Zoek in de cartotheek naar (een) mogelijke kaart(en). De kans bestaat dat bij opsporingsinstanties en de Procureurs Fiscaal wel dossiers te vinden zijn.
Mogelijke oorzaak: De naam is onjuist ingevoerd in de index (typefout).
Oplossing: Hanteer, wanneer alle bijvoorbeeld Jansens bij elkaar staan, de gegevens omtrent geboorteplaats en -datum en vergelijk die met de voorkomende gegevens, en/of zoek bij (spellings)variaties van namen
Probleem: Van een bepaalde naam is in de cartotheek de kaart niet te vinden
Mogelijke oorzaak: Verkeerd teruggeplaatst
Oplossing: Zoek eerst in de onmiddellijke omgeving van de plek waar de kaart normaliter moet zitten en daarna bij opbergplekken die bij verkeerd gebruik van de fonetische opbergmethodiek voor de hand liggen (vb toch abusievelijk de alfabetische volgorde toegepast).
Mogelijke oorzaak: Het betreft een zaak van de Bijzondere Raad van Cassatie
Oplossing: Zoek in de elektronische database de betreffende naam op en zoek bij het bijbehorende inventarisnummer, in dit geval zijn alle voorstukken, inclusief de cartotheekkaart bijeengevoegd.
Mogelijke oorzaak: De kaarten staan op een andere plaats dan verwacht
Oplossing: Gebruik de methodiek voor de fonetische rangschikking vb Franciscus van der Kelen staat niet tussen Kelders en Kelfkens, maar tussen Keele en Keleman
Probleem: Een naam is - ondanks alle zoekpogingen - absoluut niet te vinden in het kaartenbestand
Mogelijke oorzaak: Administratiefout destijds
Oplossing: Belangrijk is dat bij de aanvraag zoveel mogelijk gegevens zijn verzameld. Zo kan aan de hand hiervan e.e.a . misschien worden gereconstrueerd. Gegevens over woonplaats en/of plaats van berechting geven aanwijzing over de instantie (en plaats van vestiging), die ermee gemoeid was. In de registers van PRA's en PF's e.d. kan worden gekeken of gegevens van de bewuste persoon voorkomen en die geven dan weer aanwijzingen voor dossiernummers.
Oplossing: Indien bekend is welke instantie ermee gemoeid was, maar er is in de registers geen dossiernummer te vinden, kan ook in het alfabetische bestand van de betreffende instantie worden gekeken. Bijvoorbeeld bij het Provinciale Documentatie Bureau POD Assen, zit van bepaalde personen belastend bewijsmateriaal. Dit is niet in het kaartsysteem vermeld.
Oplossing: Ook kunnen de sententiekaarten worden geraadpleegd, zij geven eventueel verwijzingen naar de rechtsprekende instantie en plaats van vestiging
Als op een cartotheekkaart de aanwijzingen onduidelijk zijn:
Probleem: Op een kaart is geen dossiernummer te vinden
Mogelijke oorzaak: Het betreft een dossier uit een alfabetisch bestand
Oplossing: Gebruik de andere gegevens op de kaart om de instantie en vestigingsplaats op te sporen en kijk in de inventaris op deze plaats bij mogelijke alfabetische bestanden. Bijvoorbeeld op een kaart van PRA Den Haag staat naast een naam alleen een stempel met iets in de trant van "Doc. Mat. In archief, geseponeerd". PRA Den Haag kent een documentatiebestand waarvan een deel alfabetisch is gerangschikt hierin kan worden gezocht. Het betreft op naam verzameld belastend bewijsmateriaal, waar over het algemeen verder niets mee is gedaan. Bijvoorbeeld PRA Zutphen: idem.
Mogelijke oorzaak: De achterkant van het kaartje is gebruikt om een dossiernummer te vermelden
Oplossing: Zoek aan de achterkant, hier staat het stempel, bijvoorbeeld PRA Hilversum
Probleem: Op sommige kaartjes staan getypte dossiernummers doorgestreept en met blauw of rood potlood zijn nieuwe nummers opgeschreven, welke dossiernummer is nu het juiste?
Mogelijke oorzaak: Door de toenmalige organisatie zijn met blauw of rood potlood wijzigingen aangebracht op de kaart(en)
Oplossing: De blauwe nummers zijn de juiste dossiernummers. Bijvoorbeeld in de laatste 6 dozen van PRA Zutphen zitten dossiers met nummers die met blauw potlood op de kaarten worden aangeduid. Een deel van de dossiers van PRA Middelburg is in PRA Vlissingen terechtgekomen (omdat de verdachte in Vlissingen woonde?). Op de kaart(en) en de dossiers is met blauw potlood de nieuwe dossiernummering aangegeven die de oude vervangt. Zo wordt PRA Middelburg 5429, PRA Vlissingen 412 of Middelburg/Vlissingen 412, evt. met doorhalen.
LET OP! Niet alle betreffende dossiers hebben een nieuw nummer, dus als bij PRA Middelburg een dossier niet te vinden is zoek dan bij PRA Vlissingen.
Probleem: Wat betekenen de hoofdletters A,B,C op de kaartjes van PF Assen.
Mogelijke oorzaak: Administratieve organisatie van die tijd
Oplossing: A = Bijzonder Gerechtshof, B = Tribunaal, C = Voorwaardelijke Afdeling
Als de relatie tussen een dossiernummer op een kaart en het in de inventaris voorkomende bestand van een bepaalde instantie, waarin het betreffende dossier zich bevindt, niet te leggen is.
Probleem: Op een of meer kaarten staan één of meer dossiernummers
Mogelijke oorzaak: Administratieve handelwijze uit die tijd
Oplossing: Alle dossiernummers betreffen dossiers van dezelfde persoon die zijn opgenomen in de bestanden van de verschillende instanties (PRA, PF, Tribunaal enz.)
Probleem: Een dossiernummer op een kaart geeft niet aan in welk bestand van een bepaalde opsporingsinstantie het dossier zit.
Mogelijke oorzaak: Administratie van destijds veronderstelde veel als bekend
Oplossing: Aan het soort nummer en de plaats op de kaart (onder opmerkingen), kan men zien dat het om zgn. documentatiemateriaal gaat. Vaak staat daar overigens wel een stempel met "Doc. Mater." bij. Bijvoorbeeld: Bij de kaart PRA Den Haag staat onder opmerkingen: het dossiernummer en bovendien ook PRA Groningen. Het materiaal is dus kennelijk verzameld tbv een verdachte, die eerst in Den Haag heeft gewoond en later naar Groningen is gegaan, waarbij het bewijsmateriaal hem is "achternagestuurd".
Probleem: Op een PF kaart wordt niet de plaats van vestiging genoemd, er staat alleen een T op (naast uiteraard naam en dossiernummer).
Mogelijke oorzaak: Wijze van administreren destijds.
Oplossing: De T staat voor Tribunaal (serie) en hieruit valt op te maken dat het om PF Amsterdam gaat.
Probleem: De kaart geeft onduidelijke aanwijzingen over de vindplaats van een dossier in het bestand
Mogelijke oorzaak: Handelwijze administratie destijds: Er zijn drie series; de 1 serie en de series GNO en BOOM.
Oplossing: Bijvoorbeeld bij PRA Maastricht: Indien niet apart vermeld GNO of BOOM en er dus niets bijstaat is het serie 1
Probleem: De kaart geeft een onduidelijke verwijzing over de plaats van vestiging van het opsporingsorgaan.
Mogelijke oorzaak: Reorganisatie van de districten van de PRA's in het noorden, waarbij bijvoorbeeld bepaalde delen van Groningen oorspronkelijk binnen de regio vielen van opsporingsinstanties die een plaats van vestiging hadden in Drenthe.
Oplossing: Voorbeeld: op de kaart staat: "PRA Emmen dr Groningen". De kaart is met rood potlood doorgestreept. Dit dossier zit bij PRA Assen en niet bij PRA Groningen. Alle dossiers van het voormalige POD/PRA Emmen hebben dezelfde witte omslag. Voorbeeld: op de PRA kaart staat "GP Veendam Gron." Indien dit dossier niet bij GP Veendam is te vinden zit het bij PRA Assen. Voorbeeld: Op de PRA kaart staat PRA Meppel; zie bestand PRA Assen.
Probleem: De naam op een kaart klopt, maar het dossier zit in een ander bestand.
Mogelijke oorzaak: Bij vergissing zijn de kaarten van verschillende personen met dezelfde naam aan elkaar geniet.
Oplossing: Aan de kaart PRA Assen van Maria van Leeuwen, is een kaart PRA Utrecht van Maria van Leeuwen. Deze kaart van deze Maria (de Haan, getrouwd met) van Leeuwen is abusievelijk opgeborgen bij de kaart van een vrouwspersoon die dezelfde naam voert als de echtgenoot van Maria de Haan. De verdere aanwijzing op deze kaart brengt ons bij het betreffende dossier van Maria de Haan bij PRA Utrecht. Bij getrouwde vrouwen kan dus makkelijk naamsverwarring optreden, zie ook de paragraaf "als in de toegangen een naam niet is te vinden".
Als in de inventaris een dossiernummer niet of moeilijk te vinden is: zoekmogelijkheden
Probleem: Op de kaart staat een opsporingsinstantie vermeld, die niet in de inventaris voorkomt, derhalve is het dossiernummer niet in de inventaris terug te vinden.
Mogelijke oorzaak: Het betreft een opsporingsinstantie, die is opgegaan in een andere/grotere opsporingsinstantie.
Oplossing: Ga na in welke (grotere) opsporingsinstantie in de directe omgeving het betreffende dossiernummer kan worden teruggevonden. In de meeste gevallen staat in een NB een verwijzing in de trant van: "bevat ook dossiers van de opgeheven (...) afdeling (..)". In een aantal gevallen. Zo is PRA Maassluis opgegaan in PRA Vlaardingen.
Probleem: Van een bepaald dossier is geen PRA-kaart aangetroffen, alleen een PF-kaart
Mogelijke oorzaak: Het PRA dossier is overgeheveld naar het PF bestand
Oplossing: Zoek het PF dossiernummer op, alsmede het corresponderende inventarisnummer en licht het PF dossier. Men zal zien dat hierin ook de PRA voorstukken zitten.
Als in het archief een dossier niet te vinden is: zoekmogelijkheden
Probleem: Een dossier is niet te vinden
Mogelijke oorzaak: Soms kunnen dossiers op verkeerde plaats in de inventaris zijn opgenomen.
Oplossing: Bijvoorbeeld: PRA Haarlem K174, dit is een dossier dat na 46 jaar van de Haarlemse politie is teruggekeerd in het CABR. Hierdoor heeft het geen nieuw nummer gekregen en is het ten onrechte opgeborgen bij dossiers van oorlogsmisdadigers (die eveneens hun oude nummers hebben behouden). Gebruik in de digitale versie van de inventaris de zoekfunctie om te vinden onder welk CAS-inventarisnummer het dossiernummer voorkomt.
Probleem: Het dossiernummer correspondeert met dat op een kaart maar de naam klopt niet
Mogelijke oorzaak: Er zijn meerdere dossiers met hetzelfde dossiernummer
Oplossing: Controleer alle dossiers met hetzelfde dossiernummer tot de gewenste naam is gevonden. Dit komt vaak voor bij PRA Assen en andere PRA's in het noorden
Probleem: Er is wel een PF-kaart, maar geen PF-dossier
Mogelijke oorzaak: PF dossier is opgegaan in het Tribunaaldossier
Oplossing: Zoek in het Tribunaaldossier. Met name de PF's in het noorden (Assen, Leeuwarden) overhandigden hun originelen aan de Tribunalen zonder zelf kopieën achter te houden.
Probleem: Er is alleen een PF kaart en geen PRA kaart, maar wel een PRA dossier
Mogelijke oorzaak: Het PRA (schaduw)dossier is in het PF bestand als voorstuk opgenomen
Oplossing: Bijvoorbeeld op een kaart van PF Arnhem staat een PRA dossiernummer. Voor verzameling van alle dossiers betreffende een persoon moet dus zowel bij PF Arnhem als bij PRA Arnhem worden gekeken.
Embedded Image
Toelichting op het schema:
Personen kunnen dossiers hebben in verschillende bestanden. Eerst is een persoon opgespoord en aangehouden. Dit betekent dat zijn dossier voorkomt in één der opsporingsbestanden. Vervolgens kan door de Procureur Fiscaal zijn zaak zijn geseponeerd. Dit betekent dat er ook een dossier kan voorkomen in het bestand van de PF. Indien er toch aanleiding is voor een rechtzaak kan het dossier van de persoon ook in een der bestanden van de rechtsprekende organen voorkomen. Van één persoon kunnen derhalve meerdere dossiers voorkomen. In een aantal gevallen zijn echter ook dossiers samengevoegd (zie 3.4 en 3.5). De kaartjes van de verschillende dossiers zijn in de cartotheek bij elkaar gevoegd, zodat duidelijk is in welke bestanden naar de dossiers kan worden gezocht.
Het schema laat zien hoe het zoeken van één of meerdere dossiers van een bepaald persoon of bedrijf verloopt. De pijlen geven aan via welke toegangen welke bestanden raadpleegbaar zijn. Met een bepaalde naam kunnen zowel de cartotheek als de elektronische database worden bevraagd. Deze toegangen verwijzen vervolgens naar de relevante dossiers in de verschillende bestanden.
De elektronische database geeft toegang tot de bestanden van de rechtsprekende organen. De cartotheek geeft toegang tot zowel de bestanden van de opsporingsorganen, als de Procureur Fiscaal, als de rechtsprekende organen. De cartotheek geeft echter géén toegang tot het bestand van de Bijzondere Raad van Cassatie. Dit bestand is alleen toegankelijk via de elektronische database.
Het bestand sententiekaarten speelt in het zoeken naar bepaalde dossiers in de bestanden geen rol. Wel kan in bepaalde gevallen het bestand sententiekaarten aanvulling geven op eventuele in dossiers van bestanden van rechtsprekende organen ontbrekende gegevens.
Verantwoording van de bewerking
In 1994 zijn de eerste voorbereidingen gestart om het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) door de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) te laten bewerken.
Redenen hiervoor waren ten eerste het beter toegankelijk maken van het archief, ten tweede het verkrijgen van inzicht wat er nu precies aanwezig was en in de derde plaats het archief in een zodanige staat te brengen dat het op korte termijn overgedragen kon worden aan het Algemeen Rijksarchief, thans Nationaal Archief. Voor het beter toegankelijk maken van het archief zouden de dossiers ontsloten worden op persoonsnaam. Voordeel hiervan was dat de cartotheek (omvang ca. 350 meter) overbodig zou worden en ter zijne tijd vernietigd kon worden. Voor het invoeren van de persoonsgegevens werd door een automatiseringsbedrijf een programma ontwikkeld. Aangezien er van iedere persoon binnen het archief meerdere dossiers aanwezig konden zijn (wel tot 6 dossiers per persoon) en deze dossiers verspreid in het archief lagen opgeborgen was de opzet om alle dossiers betreffende één persoon inclusief de bijbehorende cartotheekkaarten samen te voegen tot verzameldossiers en dan per persoon de gegevens in te voeren in de database. Dit hield in dat, vooraf aan de bewerking, in Rijswijk de van één persoon door de verschillende organen gevormde dossiers bij elkaar moesten worden gezocht en samengevoegd tot één verzameldossier voordat ze op transport gingen naar de CAS te Winschoten. De jaren 1995 en een deel van 1996 is besteed aan de voorbereidingen voor het maken van afspraken betreffende de uitvoering van de werkzaamheden, de transporten, het tijdsbestek waarbinnen de bewerking gedaan moest worden, de applicatie en procedures voor de uitvoering.
Totaal zijn 87 meter archief samengevoegd tot verzameldossiers en ingevoerd in de database. Dit betreffen de inventarisnummers 1-799. Van deze personen zijn dus geen cartotheek-kaarten meer aanwezig in de cartotheek. Bij het invoeren van de gegevens van vrouwen is steeds de meisjesnaam ingevoerd.
Door voortschrijdende inzichten m.b.t. de applicatie, de hoge kosten voor de bewerking en de tijd die nodig zou zijn voor de bewerking (6,5 jaar) is in mei 1996 besloten de bewerking aan te passen. In plaats van het samenvoegen en invoeren van verzameldossiers werd besloten het samenvoegen achterwege te laten en eerst verder te gaan met de dossiers die gevormd waren bij de Politieke Recherche Afdelingen (PRA). Tijdens deze bewerking werd regelmatig geconstateerd dat dossiers van de diverse PRA's geheel of gedeeltelijk werden doorgezonden aan Tribunalen of andere rechtbanken. Dit zou betekenen dat deze dossiers, geheel of gedeeltelijk, dubbel in het archief aanwezig waren. Bij een kleine steekproef werd geconstateerd dat dit inderdaad het geval was. Aangezien de afspraak was dat de gegevens van alle dossiers die werden aangetroffen ingevoerd zouden worden in de database en dat er niets vernietigd mocht worden (met uitzondering van dubbelen) werd besloten een onderzoek in te stellen naar de aanwezigheid van dubbele stukken/dossiers binnen het archief. Was dit inderdaad in redelijke mate het geval dan hoefde een deel van het PRA-archief niet bewerkt te worden en worden vernietigd wat weer een forse besparing op het budget zou betekenen. Het onderzoek zou worden uitgevoerd door de heer S. Faber van de Vrije Universiteit Amsterdam en moest binnen een jaar afgerond zijn. Om toch verder te kunnen met de bewerking is besloten de opsporingsdossiers van de PRA's en PF's, in afwachting van het resultaat van het onderzoek, niet verder te bewerken maar over te gaan tot de bewerking van de berechtingsdossiers van de Tribunalen en Gerechtshoven.
December 1997 was de bewerking van de archieven van de Tribunalen, de Bijzondere Gerechtshoven en Strafkamers, het Parket en de Raad van Cassatie klaar. Totaal was nu ca. 1100 meter archief bewerkt, waarvan 87 meter bestond uit samengevoegde dossiers en een deel van PRA Alkmaar, PRA Almelo en PRA Amsterdam. Al deze dossiers waren per persoon op naam ingevoerd in de database.
Het onderzoek o.l.v. de heer S. Faber bracht aan het licht dat in het archief dossiers inderdaad geheel of delen van het dossier dubbel aanwezig waren. Uit het onderzoek bleek echter ook dat soms op de omslagen van de dossiers of op de stukken zelf aanvullende informatie stond geschreven. Reden waarom besloten is om niet alleen alle dossiers te bewaren en in te voeren in de database maar ook om de omslagen, die tot dan toe werden verwijderd, eveneens te bewaren.
Begin 1999 werd gestart met de bewerking van de archieven van de PRA's, de Politieke Opsporings Diensten (POD), de Procureurs-Fiscaal (PF) en het Bureau Opsporing Oorlogs Misdadigers (BOOM). Deze archieven hebben een andere bewerking ondergaan. Van ieder dossier werden niet meer de gegevens van de persoon ingevoerd maar alleen de archiefvormer en het reeds bestaande dossiernummer of alleen de eerste letters van de achternaam. Hiervoor zou een nieuw bestand worden opgezet. Dit betekende wel dat een deel van het CABR-archief digitaal via de database op naam toegankelijk zou zijn en dat de cartotheek als eerste zoekingang bewaard moest worden voor de dossiers die op dossiernummer in het andere bestand in Word werden opgenomen. Eveneens is afgesproken dat de dossiers van PRA Alkmaar, PRA Almelo en PRA Amsterdam, die reeds op naam waren ingevoerd in de database, uit de database moesten worden gehaald en op dossiernummer overgebracht moesten worden naar het nieuwe bestand. Dit om een duidelijk onderscheid te hebben tussen de database waarin alleen dossiers waren opgenomen van personen die berecht waren en de opsporingsdossiers in het nieuwe bestand.
In het bestand werden de gegevens van de dossiers per doos ingevoerd. Dit kon zijn in oplopende numerieke volgorde of in alfabetische volgorde. Per archiefvormer is middels een NB. aangegeven hoe de rangschikking van het blok is. Daarbij kreeg iedere doos een uniek inventarisnummer.
De aangetroffen dossiers van BOOM Assen, BOOM Enschede en BOOM Maastricht zijn wel bewerkt en in eerste instantie ook ingevoerd in het nieuwe bestand. Aangezien bij het Algemeen Rijksarchief te Den Haag de overige BOOM archieven lagen die ook op korte termijn geïnventariseerd zouden worden, is besloten om van alle BOOM archieven een aparte inventaris te maken, waarin ook zouden worden opgenomen de archieven van BOOM Assen, Enschede en Maastricht. De dossiers zijn derhalve uit het bestand gehaald.
Ordening van het archief
Inleiding De inventaris van de archieven van de bijzondere rechtspleging bestaat uit twee delen: Deel I (2.09.08) bevat de archieven van het Directoraat-Generaal voor de Bijzondere Rechtspleging (DGBR), van de organen die rechtstreeks ressorteerden onder dit Directoraat-Generaal, alsmede van de rechtsopvolgers. Deel II van de inventaris op de Bijzondere Rechtspleging geeft een beschrijving van het Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR). Het CABR bestaat uit archieven van de lokale en regionale opsporings- en strafrechtorganen. In het begin van de jaren '50 werd door de toenmalige minister van Justitie besloten dat al deze archieven centraal in Den Haag zouden worden samengevoegd en beheerd. Het CABR bestaat voornamelijk uit persoons- en zaakdossiers. Nadat de archieven in de jaren vijftig bij elkaar waren gezet, achtte men het handig de indices op deze dossiers in een centrale cartoheek bijeen te brengen. Tot 2025 zijn aan de openbaarheid van de archieven van de opsporings- en strafrechtorganen Bijzondere Rechtspleging beperkingen gesteld. Daarom is deze werkinstructie in eerste instantie bedoeld voor de studiezaalbeambte, de baliemedewerker en de depotmedewerker van het Nationaal Archief. In de praktijk zullen bezoekers op de studiezaal hoofdzakelijk om inzage verzoeken in persoonsdossiers (hebt u het/de dossier (s) van Jansen?). Het verzoek moet worden beoordeeld en na toestemming worden opgezocht in het archief. Aangezien het archief tamelijk ingewikkeld in elkaar zit en zowel het behandelen van de aanvraagprocedures als het opzoeken van de dossiers een complexe zaak is, is door het ministerie van Justitie als steun voor de NA-medewerker deze instructie samengesteld. Na het volledig openbaar worden van de archieven in 2025, kan deze tekst als wegwijzer en als hulpmiddel worden gebruikt door de bezoeker op de studiezaal. Deze instructie zal bestaan uit een nadere toelichting over:
  • De verschillende invalshoeken van onderzoek
  • De structuur van het tweede deel van de inventaris
  • Algemene informatie over de relatie tussen de toegangen op de bestanden en de bestanden
  • De praktijk van het zoeken van dossiers, waarbij wordt ingegaan op de systematiek rondom de alfabetische indeling op naam en problemen bij het zoeken
  • De beperkende bepalingen op het cabr
De verschillende invalshoeken van onderzoek Er zijn drie invalshoeken van onderzoek en dus drie categorieën onderzoekers te onder-scheiden die archieven van het CABR willen raadplegen.
  • Onderzoek vanuit particulier belang
  • Historisch onderzoek
  • Onderzoek in het kader van ambtshalve verzoeken om inlichtingen
Onderzoek vanuit particulier belang
Deze categorie onderzoekers is niet te vergelijken met een genealogisch geïnteresseerde studiezaalbezoeker. Het betreft vaak mensen, die met een bepaalde mate van emotionele geladenheid de dossiers komen inzien. Deze dossiers bevatten minstens stukken over de verdenking dat een naast familielid in de oorlog heeft gecollaboreerd met de Duitse bezetter, in het ergste geval bevatten de dossiers stukken over het strafproces van de betreffende persoon. Het komt voor dat de onderzoekers pas recentelijk te weten zijn gekomen dat hun ouders, grootouders of andere naaste familieleden "fout" waren geweest, of dat ze een hiaat in de periode 1940-1945 willen opvullen. Deze studiezaalbezoekers weten dus niet wat ze kunnen aantreffen in de dossiers. Deze mensen hebben vaak meer aandacht nodig in de vorm van extra begeleiding, begrip en geruststelling.
Hierbij komt het voor dat bezoekers in dossiers persoonlijke zaken als foto's of fotoalbums, brieven, dagboeken en andere persoonlijke documenten aantreffen. Bezoekers zullen vragen of ze deze persoonlijke bezittingen mee mogen nemen. Deze zijn echter destijds in beslag genomen, dienend als bewijsmateriaal in strafzaken en zijn derhalve aangewezen als archiefbescheiden. Het is dus verboden om dit materiaal mee te geven. Wel is het mogelijk om onder bepaalde voorwaarden reproducties voor de bezoekers te maken (zie de beperkende bepalingen).
Het historisch onderzoek
Deze categorie onderzoekers betreft de historicus, de journalist en ook wel de amateur historicus die bezig is met een gedenkboek over de bezetting en bevrijding van zijn woonplaats. Deze personen zijn over het algemeen op zoek naar gegevens over meerdere personen. Bij publicaties zullen ongetwijfeld een aantal namen uit persoonsdossiers een rol spelen. Het is bij deze categorie daarom van belang dat het schriftelijke verzoek om inzage nauwkeurig wordt behandeld en dat goed wordt toegezien op naleving van de aan het CABR gestelde beperkingen aan de openbaarheid en dat de publicaties vooraf worden gecontroleerd. Met name geldt dit voor de categorie "historici" waarvan het vermoeden bestaat dat zij de resultaten van hun onderzoek willen gebruiken voor rechts extremistische doeleinden. Let ook hier op het risico van diefstal van foto's, dagboeken, enz..
Het onderzoek in het kader van ambtshalve verzoeken om inlichtingen Er hierbij zijn twee soorten onderzoeken te onderscheiden:
  1. Onderzoek waarbij Justitie een wettelijke informatieplicht had en na overbrenging van het CABR behoudt.
  2. Ambtshalve onderzoek door andere (overheids)instanties waarbij door Justitie, toen het CABR daar nog berustte, inlichtingen werden verschaft of dossiers voor raadpleging ter beschikking werden gesteld.
Ad 1: Ambtenaren van het ministerie van Justitie hebben de wettelijke plicht om Burgemeesters en Commissarissen der Koningin op verzoek inlichtingen te geven in het kader van de voordracht van personen voor een koninklijke onderscheiding. Dit geldt ook met betrekking tot de Pensioen Uitkeringsraad. Uit het CABR moet op grond van de Wet Uitkering Vervolgingsslachtoffers en de Wet Uitkering Burger Oorlogsslachtoffers door Justitie informatie worden gegeven aan deze instantie. Dit soort onderzoeken bestaat voor ca. 95 % uit het controleren of een bepaalde naam voorkomt in de cartotheek van het CABR. Mocht dit onderzoek daartoe aanleiding geven dan vindt nader dossieronderzoek plaats. Ad 2: Het CABR wordt regelmatig geraadpleegd door ambtenaren van het BRIOP en de sectie Eretekenen en onderscheidingen van het ministerie van Defensie in het kader van pensioenuitkeringen en toekenning van militaire onderscheidingstekens. Ook functionarissen van het Rode Kruis Nederland en de Stichting 40-45 raadplegen de dossiers van het CABR. Zij voeren vaak onderzoeken uit in opdracht van de Pensioen Uitkeringsraad. Deze instanties wenden zich na overbrenging van het CABR tot het Nationaal Archief. Ook dit soort onderzoeken valt onder de categorie verzoeken om ambtshalve inlichtingen.
De structuur van deze inventaris
Deze inventaris bevat de bestanden van het CABR. Het CABR bestaat hoofdzakelijk uit persoons- of zaakdossiers, registers en kaartenbestanden, waaronder de centrale cartotheek. Voor een uitgebreidere toelichting op de taken van de verschillende opsporings- en rechtsprekende organen uit het CABR wordt verwezen naar het institutioneel onderzoek naar de bijzondere rechtspleging, uitgebracht in de reeks PIVOT-publicaties (rapport nr. .. " Waar voor verraders geen plaats zal zijn", een institutioneel onderzoek naar de bijzondere rechtspleging, 1945-1952.
Enige bijzonderheden:
De inventaris geeft een opsomming van de aanwezige dossiernummers. Impliciet is hiermee aangegeven welke dossiernummers ontbreken. Bij een groot aantal inventarisnummers staan toelichtende stukjes tekst. Deze vermelden bijzonderheden zoals:
  • nadere gegevens over de dossiers,
  • de wijze waarop de, onder de betreffende inventarisnummers, nadere toegankelijkheid is geregeld,
  • de wijze van ordening,
  • verwijzing naar andere inventarisnummers of naar specificaties in de bijlagen,
  • de vermelding dat in de centrale cartotheek geen verwijzing naar deze dossiers voorkomt.
De volgorde van de inventarisnummers is niet numeriek. Zo beginnen de Stukken van Algemene aard met inventarisnummer 79051 en PRA Alkmaar met inventarisnummer 800. In de bijlagen zijn hierom tevens opgenomen een lijst van gebruikte inventaris-nummers en een concordantie van inventarisnummer en paginanummer. Het archief zelf staat wel op numerieke volgorde (met inachtneming van hiaten vanwege niet toegekende inventarisnummers). Uitzondering hierop vormt het cartotheekbestand, dat vanwege de hoge raadpleegfrequentie op een makkelijk bereikbare plaats in het depot staat.
Het tweede deel van de inventaris is als volgt onderverdeeld: 1. Stukken van algemene aard: Hieronder staan onder andere de centrale cartotheek en de sententiekaarten. 2. Opsporing en arrestatie van politieke delinquenten: Dit is onderverdeeld in Politieke Opsporingsdiensten (POD), de Politieke Recherche Afdelingen (PRA), Politieke Recherche Afdelingen Collaboratie (PRAC), Gemeentepolitie (GP) en Rijkspolitie (RP). De POD's, PRA's en PRAC's hielden zich vlak na de bevrijding bezig met de opsporing van politieke delinquenten. De POD's waren voorlopers van de PRA's. De taken van de PRA's werden vanaf 1948 overgenomen door de gemeentepolitie en de rijkspolitie voor de kleinere gemeenten. De PRAC's hielden zich bezig met de opsporing van economische delicten. Na 1 juli 1948 werden de taken overgenomen door de gemeentepolitie en de rijkspolitie voor de kleinere gemeenten. In een aantal gevallen is er sprake van dat binnen een bepaalde regio opsporingsinstanties zijn samengevoegd. Indien dit het geval is vindt in de inventaris een verwijzing plaats. De POD-bestanden bevatten alleen de registers van de POD's, in de meeste gevallen zijn de bescheiden van personen die zijn opgespoord in de POD-periode opgenomen in de PRA's waarnaar in deze registers wordt verwezen (dossiernummer en plaats van vestiging PRA). Ordening:
  • primair op soort opsporende instantie, secundair op plaats van vestiging.
  • de hieronder vallende persoons -en zaakdossiers zijn geordend naar dossiernummer, op alfabetische volgorde, of volgens een combinatie van beide.
  • andere hieronder vallende bestanden kennen per inventarisnummer een nadere omschrijving.
Onder één inventarisnummer kunnen meerdere dossiers zijn samengebracht. 3. Rechtspraak door organen van de bijzondere rechtspleging Dit zijn de Bijzondere gerechtshoven, de bijzondere strafkamers, de Procureurs-Fiscaal, Bijzondere Raad van Cassatie, Parket Den Haag en de Tribunalen. Na opheffing van de bijzondere gerechtshoven in 1952 werden de werkzaamheden voor berechting van politieke delinquenten voortgezet door de bijzondere strafkamers van de gerechtshoven. De Tribunalen behandelden de "lichtere" zaken. De Procureur Fiscaal (PF): Dit was een functie die voorkwam bij elk van de Bijzondere Gerechtshoven. De PF trad op als openbaar aanklager en was verder onder andere bevoegd tot:
  • beslissingen inzake invrijheidstelling en buitenvervolgingstelling
  • beslissingen inzake het seponeren van zaken
Bijzondere Raad van Cassatie: Deze behandelde zaken van de bijzondere gerechtshoven in hoger beroep, evenals het Parket Den Haag: Ordening:
  • primair op soort rechtsprekende instantie, secundair op plaats van vestiging;
  • de hieronder vallende persoons -en zaakdossiers zijn geordend naar dossiernummer, op alfabetische volgorde, of volgens een combinatie van beide;
  • andere hieronder vallende bestanden kennen per inventarisnummer een nadere omschrijving.
Onder één inventarisnummer kunnen meerdere dossiers zijn samengebracht. 4. Bewaring en internering van politieke delinquenten. 5. Bijlagen: Deze geven specificaties van bepaalde inventarisnummers.
Algemene informatie over de relatie tussen de toegangen op de bestanden en de bestanden zelf
Aangezien op het CABR, inclusief de inventaris tot 2025 beperkende bepalingen rusten, zal voorlopig het meeste zoekwerk moeten worden verricht door de medewerkers van het Nationaal Archief. Bij historisch onderzoek zal meestal in eerste instantie kunnen worden volstaan met het na doorlopen van de aanvraagprocedure, verstrekken van de inventaris. Naar aanleiding hiervan zullen in de meeste gevallen naamsdossiers worden aangevraagd. Bij persoonlijk onderzoek wordt meestal gevraagd naar informatie over een bepaald persoon (of bedrijf) en de dossier(s) hiervan. Het zoeken naar naamsdossiers wordt als uitgangspunt genomen.

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
De bestelmogelijkheden van reproducties zijn beperkt. De stukken bevatten vaak namen van personen die (mogelijk) nog in leven zijn. Denk bijvoorbeeld aan getuigenverklaringen. De privacy van nog levende personen wordt door het Nationaal Archief zo goed mogelijk beschermd. Vandaar dat reproductie van documenten die namen van derden bevatten die (mogelijk) nog in leven zijn, niet toegestaan is. Dat geldt ook voor overige gegevens die herleidbaar zijn tot derden, zoals huisadressen. Van deze regel wordt slechts afgeweken als deze derden aantoonbaar overleden zijn ofwel aantoonbaar honderd jaar of langer geleden geboren.
Materiële beperkingen
Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Justitie: Centraal Archief van de Bijzondere Rechtspleging (CABR), nummer toegang 2.09.09, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Justitie / CA Bijzondere Rechtspleging Justitie, 2.09.09, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Bij overdracht van het CABR werd een database (MS-Access) meegeleverd op de dossiers van de rechtssprekende organen (i.e. de Tribunalen, de Bijzondere Gerechtshoven en de Bijzondere Raad van Cassatie); voor toegang op de overige dossiers diende de cartotheek geraadpleegd te worden. In het project Digitalisering Cartotheek CABR (2008-2010), dat gefinancierd werd in het kader van het programma 'Erfgoed van de Oorlog' van het ministerie van VWS, werd de volledige cartotheek gedigitaliseerd, waardoor één centrale database op het volledige bestand aan recherche-, vervolgings- en berechtingsdossiers ontstond. Deze 'digitale kaartenbak' vormt de ingang op namen op de in het CABR aanwezige persoonsdossiers.
Raadpleging van deze database is wegens de privacywetgeving vooralsnog voorbehouden aan medewerkers van het Nationaal Archief.
Verwante archieven
Toegang 2.09.08: Inventaris van het archief van het Ministerie van Justitie: Directoraat-Generaal voor de Bijzondere Rechtspleging (DGBR), 1945-1958 (1983)
Toegang 2.09.74: Inventaris van het archief van de Bijzondere Raad van Cassatie van het Ministerie van Justitie, 1945-1951 (1986)
Toegang 2.19.289: Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, B Persoonsdossiers Duitse Militairen en Nederlanders in Duitse Dienst
Toegang 2.19.299: Inventaris van het archief van het Nederlandse Rode Kruis, Informatiebureau: Nederlanders in Sovjet-zone of Krijgsgevangenkamp

Archiefbestanddelen