Op 27 februari is het tachtig jaar geleden dat met de Slag in de Javazee de Nederlandse vloot ten onder ging. Een van de honderden slachtoffers was Jan Jacob Storm van ’s Gravensande, een Engelandvaarder. Zijn vriend Bram de Jong overleefde de Slag.
Erewoordverklaring
Jan Storm van ’s Gravensande is luitenant-ter-zee 3e klasse bij de Koninklijke Marine als de Duitsers Nederland binnenvallen. Na de capitulatie in mei 1940 moet hij zijn taak als marineofficier neerleggen. De Duitse bezetter legt hem, als beroepsofficier, in juli 1940 de erewoordverklaring voor. Door te tekenen verplicht hij zich op geen enkele wijze in verzet te komen tegen de Duitsers en ontkomt hij aan krijgsgevangenschap. Hij gaat vervolgens werktuigbouwkunde in Delft studeren.
Naar Engeland en Nederlands-Indië
Jan Storm van ‘s Gravensande besluit al snel zijn studentenbestaan op te geven, hij wil naar Engeland om van daaruit de strijd voort te zetten. In april 1941 vertrekt hij samen met Bram de Jong, ook een marineofficier, vanaf de Hondsbossche Zeewering bij Petten in een klein bootje richting Engeland. De zee is kalm, ze roeien zo ver mogelijk van de kust weg voor ze proberen de buitenboordmotor aan te zetten. De motor doet het niet, de wind neemt toe en de boot slaat door de hoge golven om. Door de zwemvesten blijven de twee boven water, ze klampen zich vast aan de net nog drijvende boot.
Gered
Een Engelse torpedojager merkt het tweetal op en neemt ze aan boord. Aangekomen in Engeland worden de mannen overgebracht naar de Patriotic School in Londen waar de Engelse geheime dienst MI5 hen ondervraagt en test op hun politieke betrouwbaarheid. In mei 1941 verlaten ze de Patriotic School en worden ze aan koningin Wilhelmina voorgesteld.
Naar Nederlands-Indië
De Engelandvaarders hebben de erewoordverklaring door hun vriend Wim Coolhaas vlak na hun vertrek naar Engeland aan de Duitse bezetter laten terugsturen. Ze voelen zich daardoor weer vrij de strijd tegen Duitsland aan te gaan. Maar de Nederlandse regering in Londen denkt daar anders over en wil hen niet inzetten voor de strijd in Europa. Onder protest en teleurgesteld gaan ze uiteindelijk naar Nederlands-Indië waar ze in augustus 1941 aankomen.
Oorlog met Japan
Op 7 december 1941 valt Japan de Amerikaanse marinebasis in Pearl Harbor aan. Hierna verklaart Nederland, in navolging van de Verenigde Staten, de oorlog aan Japan. Op 10 januari 1942 vallen de Japanners Nederlands-Indië binnen; over land (via Singapore), vanuit de lucht (met onder andere parachutisten op de vitale olieopslagplaatsen van Palembang op Sumatra) en vanaf zee.
Slag in de Javazee
Een geallieerd eskader onder commando van de Nederlandse schout-bij-nacht Karel Doorman moet de invasie van Java voorkomen. Op 27 februari 1942 vaart de kruiser Hr. Ms. De Ruijter als vlaggenschip uit op de Javazee, samen met andere kruisers en torpedobootjagers. Jan Storm van ‘s Gravensande is torencommandant op De Ruyter, zijn vriend Bram de Jong is op het marineschip de Kortenaer geplaatst.
De strijd die volgt tegen een Japans eskader verloopt rampzalig. De Kortenaer wordt getorpedeerd, ‘breekt in tweeën en zinkt binnen twee minuten’, aldus een Amerikaanse ooggetuige. De schepen raken ‘zo fel in brand dat aan blussen niet gedacht kon worden’. Bram de Jong overleeft de explosie en wordt gered door een Engels schip. Iets voor middernacht wordt De Ruyter getorpedeerd en zinkt. Jan Storm van ’s Gravensande sneuvelt in de Slag in de Javazee.
Geschonden zeemansgraf
In totaal kost de verdediging van Java ruim 900 Nederlandse manschappen het leven. Wat rest zijn de scheepswrakken van De Ruyter, de Java en een deel van de Kortenaer; het zeemansgraf van de gesneuvelden. Maar de wrakken blijken na inspectie in 2016 illegaal geborgen om het ijzer en staal te verkopen. De duikers vinden enkel sporen en wat resten zoals twee granaathulzen, een fles wijn en een zogeheten afsluiter. Indonesië heeft deze artefacten kortgeleden aan Nederland teruggegeven, ze gaan naar het Marinemuseum in Den Helder. De wraklocaties zijn nu beschermd om als herinneringsplaats bewaard te blijven.
Nationaal Archief
2.02.14 Kabinet van de Koningin, inv.nr. 9088E
2.13.71 Defensie Londen, inv.nr. 189
2.12.30 Ministerie van Marine, inv.nr. 109
2.03.01 Ministerie AOK en AZ, inv.nr. 2339
A. Dessing, Tulpen voor Wilhelmina (Amsterdam 2004) signatuur S 31 333
D.A. Thomas, De Slag in de Javazee (Den Haag 1970) signatuur 58A11
Lees meer over het project Engelandvaarders
J. Bruin en J. van der Werff, Vrijheid achter de horizon (Houten 1998)
W. Smit, Sportvisser op Noordzee vangt armband Engelandvaarder in tijdschrift Helderse Historische Vereniging
