Van 1839 tot 1863 was het op Curaçao verplicht om slaafgemaakten te registreren in het zogeheten slavenregister. Na de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 zijn Registers der vrijgelatenen aangelegd. Deze registers heten ook wel emancipatieregisters, omdat emancipatie de term is waarmee het afschaffen van de slavernij werd aangeduid.
De gegevens uit het slavenregister en de twee overgeleverde emancipatieregisters zijn samen met informatie uit enkele andere bronnen te doorzoeken via de index in deze zoekhulp.
U kunt zoeken op jaartal en op voor- of achternaam van de slaafgemaakten, of de (voormalige) eigenaren. Bedenk dat slaafgemaakten alleen een voornaam hadden. Pas als ze vrijgelaten werden kregen ze een achternaam en soms andere voornamen.
Na u een zoekopdracht komt u in een resultaatscherm. U kunt dan nog verder filteren (links) op het type register, het geslacht van de slaafgemaakte, of de naam van de (voormalige) eigenaar. U kunt ook een naam in de lijst aanklikken om de gegevens van die persoon te bekijken. Hier wordt ook de scan getoond van de bron waar de informatie vandaan komt. Deze scan kunt u door in te zoomen in detail bekijken. U kunt de scan ook downloaden.
Zoektips
- U kunt meerdere namen opgeven in de zoekbalk (met een spatie tussen de namen); bijvoorbeeld de voornaam van de slaafgemaakte en de naam van zijn/haar moeder, of de naam van de eigenaar.
- Bij het zoeken kunt u 'wildcards' gebruiken: met een ? vervangt u één willekeurige letter, met een * geen tot meerdere willekeurige letters. Voor de zekerheid kunt u spellingsvarianten proberen. Let erop dat er soms een nummer of kenmerk aan de naam werd toegevoegd om meerdere mensen met dezelfde naam uit elkaar te houden.
- Met (…) is aangegeven dat informatie niet leesbaar is.
- Een ij of een y in een naam zijn als ‘ij’ geschreven.
In de slavenregisters vindt u naam, geslacht, geboortejaar, moedersnaam, de eigenaar en een link naar de scan van het folio (pagina) waarop de inschrijving staat. Daarnaast vindt u de datum waarop een wijziging (mutatie) werd genoteerd, het soort mutatie (geboorte, overlijden, inschrijving, uitschrijving en registratie) en soms aanvullende informatie. Als er als mutatie alleen het jaartal 1839 staat, dan betekent dit dat de persoon vanaf het begin van het slavenregister in 1839 ingeschreven is geweest. Personen die volgens de slavenregisters nog in leven waren bij de emancipatie hebben als uitschrijvingsdatum 1 juli 1863.
In de emancipatieregisters vindt u de achternaam, voornaam, moedersnaam en de leeftijd of het geboortejaar van de mensen die in 1863 vrijkwamen en de naam van de voormalige eigenaar. In enkele gevallen staat er ook extra informatie bij, bijvoorbeeld over naamswijzigingen na 1863.
| Veldnaam | Opmerking |
|---|---|
| (Slaven-)Naam | Naam van de persoon. In het slavenregister is dit altijd de voornaam of voornamen. Mensen in slavernij mochten geen achternaam hebben. In de emancipatieregisters staat de voor- en achternaam die mensen kregen bij de afschaffing van de slavernij in 1863. Als personen ook een andere naam dan hun formele naam hadden, staat deze naam er extra bijgeschreven. |
| Geslacht | In dit veld staat of iemand mannelijk of vrouwelijk was. |
| Geboortedatum | In de slavenregisters en de meeste emancipatieregisters staat hier het geboortejaar. Soms ook de geboortedatum. |
| Leeftijd | In de emancipatieregisters staat vaak niet het geboortejaar maar de leeftijd. |
| Naam moeder | Dit is de naam van de moeder van de persoon. Soms staat er achter de naam dat de moeder overleden is, soms staat er geen naam, maar alleen de vermelding ‘overleden’. Bij oudere mensen staat bij moeder vaak ‘onbekend’. |
| Eigenaar | Dit is de naam van de (voormalige) eigenaar van de persoon. De namen zijn overgenomen zoals ze in de registers staan vermeld. Wel zijn afkortingen als ‘wed.’ en ‘bl.’ vervangen door ‘weduwe’ en ‘boedel’. Als de naam van een eigenaar is doorgehaald en vervangen door diens weduwe of een ander familielid zonder dat de mensen naar een nieuw folio overgeschreven zijn, dan zijn beide namen in de kolom Eigenaar vermeld. |
| Inschrijfdatum | Dit is de datum waarop iemand bij een eigenaar werd ingeschreven. Mensen die al vóór het begin van het slavenregister in 1839 eigendom waren van dezelfde eigenaar hebben als inschrijfdatum 1839 gekregen. Bij geboorten is de inschrijfdatum meestal de geboortedatum. Bij verkoop of invoer van mensen van buiten Curaçao is dat meestal de datum waarop die koop of invoer werd geregistreerd. Dat hoeft niet de datum van de koop zelf te zijn. Een bijzondere groep mensen zijn personen die in- of uitgeschreven zijn op basis van een gouvernementsbesluit, een beslissing van de koloniale overheid. In dat geval is de datum van de gouvernementsresolutie als de mutatiedatum beschouwd. |
| Extra informatie inschrijving | Hier staat extra informatie over de inschrijving. Dit kan de geboortedatum zijn of de naam van de vorige eigenaar. Ook staat hier informatie over gouvernementsresoluties. Als er aanvullende informatie in de database staat, maar op de scan staat niets achter de naam, dan betekent dit dat er op een eerdere pagina een mededeling is gedaan die voor een hele groep mensen geldt. Als iemand gekocht is, dan staat hier ook de naam van de vorige eigenaar en het folionummer (pagina) waar de persoon eerder ingeschreven heeft gestaan. |
| Uitschrijfdatum | Hier staat de datum vermeld waarop een persoon verkocht of vrijgelaten werd. In de slavenregisters is de vrijlating in 1863 niet aangetekend. Dit is opgelost door als mutatiedatum 1 juli 1863 te geven. |
| Extra informatie uitschrijving | Hier staat extra informatie over de uitschrijving. Als iemand naar een andere eigenaar is overgeschreven dan staat hier ook de naam van die nieuwe eigenaar en het folionummer (pagina). |
| Opmerking | Hier staat soms informatie die niet in het slavenregister of de emancipatieregisters staat, maar een aanvulling is uit de index Curaçao: Vrij van Slavernij (manumissies) of uit de borderellen in het Archief van de Algemene Rekenkamer, 1814-1953: Comptabel Beheer (2.02.09.08) inventarisnummers 238-245. |
| Verwijzing | Dit is een verwijzing naar de bron waarop de informatie uit de Opmerking gebaseerd is. |
| Inventarisnummer | Het inventarisnummer is het nummer dat het archiefstuk heeft in de archiefinventaris van het Nationaal Archief Curaçao. De acht slavenregisters hebben de inventarisnummers 53 tot en met 60. De twee emancipatieregisters hebben de inventarisnummers 116 (Register der vrijgelatenen in het 3e district) en 117 (Register der vrijgelatenen in het stadsdistrict). |
| Folionummer | Dit is het folionummer (pagina) waarop de persoon staat ingeschreven. Het folionummer staat bij het slavenregister links bovenaan de pagina. Bij de emancipatieregisters midden- of rechtsboven de pagina. Het slavenregisters bestaat uit acht boeken, maar de folio’s zijn doorlopend genummerd van 1 tot en met 1070. De beide emancipatieregisters zijn afzonderlijk genummerd en beginnen elk vanaf folio 1. |
| Serie register | Omdat het slavenregister voor de hele periode 1839-1863 in gebruik is gebleven, staan in deze kolom slechts twee series vermeld: 1839-1863 voor het Slavenregister en 1863 voor de Emancipatieregisters. |
| Type register |
Dit geeft aan welk van de drie typen registers gebruikt is:
|
| Scan | Hier kunt u een link aanklikken naar de scan van de originele pagina in het slavenregister of in de emancipatieregisters. |
Via de index Curaçao: slavenregister en emancipatieregisters 1839-1863 zijn het slavenregister van Curaçao en de twee bewaard gebleven emancipatieregisters van Curaçao te doorzoeken. Deze worden bewaard in het Nationaal Archief Curaçao. Het gaat om de volgende archiefstukken:
- Slavenregister: Archief Koloniale Overheid, inventaris 3 Hoofdambtenaar Arbeidszaken, inventarisnummers 53-60;
- Emancipatieregisters: officiële naam: Registers der Vrijgelatenen: Archief Koloniale Overheid, inventaris 16.6 Burgerlijke Stand/Bevolking/Registratie, inventarisnummers 116-117.
Dit is aangevuld met informatie uit andere bronnen:
- manumissies (overzichten van vrijgelaten slaafgemaakten uit de periode 1839-1863). Zie hiervoor ook de Zoekhulp Curaçao: Vrij van Slavernij (manumissies) 1722 - 1863);
- borderellen (overzichten van slaafgemaakten voor wie de voormalige eigenaren in 1863 een vergoeding kregen). Deze zijn bewaard in het Archief van de Algemene Rekenkamer, 1814-1953: Comptabel Beheer (2.02.09.08), inventarisnummers 238-245.
Compleetheid slavenregister
Het slavenregister van Curaçao is compleet voor de periode 1839-1863. Toch staan niet alle mensen die op Curaçao in slavernij leefden hierin vermeld. Alleen de mensen die eigendom waren van privépersonen of van organisaties zijn opgenomen. Mensen die eigendom waren van de overheid, de zogeheten gouvernementsslaven, staan er niet in. Vermoedelijk gaat het om enkele honderden personen die niet in de slavenregisters staan.
Daarnaast staan in de slavenregisters alleen gegevens van mensen van het eiland Curaçao en niet uit de kolonie Curaçao, dat ook Aruba, Bonaire, St. Maarten, St. Eustatius en Saba omvatte. Die eilanden hielden eigen registraties bij, die niet zijn opgenomen in deze index.
Compleetheid emancipatieregisters
De emancipatieregisters (Registers der vrijgelatenen) uit 1863 zijn niet meer compleet. Curaçao werd in 1863 ingedeeld in vijf districten. In het Nationaal Archief Curaçao zijn alleen de emancipatieregisters voor het stadsdistrict (1e district) en het 3e district van Curaçao (het gebied ten noordwesten van Willemstad) aanwezig. De registers van de andere drie districten ontbreken. In de twee emancipatieregisters staan 4.208 mensen ingeschreven. Na vergelijking van de emancipatieregisters met het slavenregister en de borderellen (overzichten van eigenaars en hun slaafgemaakten uit 1862) blijken er ongeveer 2.750 mensen te ontbreken in de emancipatieregisters.
Het Slavenregister van Curaçao 1839-1863
Begin 1839 startte de koloniale overheid van Curaçao met het registreren van mensen die in slavernij leefden. Dit zogeheten slavenregister is is bijgehouden tot de afschaffing van de slavernij in 1863. Alle eigenaren werden verplicht om van de mensen in hun eigendom de naam, het geslacht, het geboortejaar en de naam van de moeder te registeren. Verder moesten alle wijzigingen worden geregistreerd: geboorte, overlijden, verkoop, vrijlating en de invoer en uitvoer van mensen in Curaçao. Door mensen te registreren en over te schrijven ontstond er een gesloten registratie: zolang iemand in leven en in slavernij was, was deze persoon te volgen in de slavenregisters. De wijzigingen worden mutaties genoemd.
In totaal bestaan de slavenregisters van Curaçao uit acht boeken, met in totaal 1.070 folio’s (pagina's). Ter vergelijking: Van Suriname zijn 43 slavenregisters overgeleverd met bijna 15.000 folio’s. In Suriname zijn slavenregisters bijgehouden sinds 1826 en heeft elke eigenaar zijn/haar eigen pagina. Op Curaçao werkt men tussen 1839 en 1863 in dezelfde serie boeken. Op pagina’s in deze serie staan vaak meerdere eigenaren.
Het Curaçaose slavenregister bevat informatie die tot 1848 ontbreekt in de Surinaamse slavenregisters. Zo staat bij elk persoon het geboortejaar en de naam van de moeder vermeld. Ook wordt bij aankoop of verkoop vrijwel altijd vermeld op welk folionummer (pagina) iemand is af- of bijgeschreven. Dit maakt het uitzoeken van families in vrouwelijke lijn in de Curaçaose slavenregisters makkelijker. In totaal staan er 21.500 inschrijvingen in de slavenregisters van Curaçao. Omdat mensen die verkocht werden meerdere keren terugkomen in dit register, gaat het om ongeveer 13.000 individuele personen die tussen 1839 en 1863 in Curaçao in slavernij leefden.
Wel ontbreekt de naam van de vader in de slavenregisters, omdat mensen in slavernij niet mochten trouwen en volgens de wet geen vader hadden. Ook ontbreken in de registers de gouvernementsslaven. Dat zijn mensen die eigendom waren van de overheid. Het gaat in Curaçao over waarschijnlijk enkele tientallen tot honderden mensen.
De Emancipatieregisters van Curaçao 1863
Met emancipatie wordt de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 bedoeld. Bij die gelegenheid kregen alle mensen die vrijkwamen een achternaam. Die hadden ze vóór 1863 niet, omdat mensen in slavernij geen achternaam mochten hebben. In sommige gevallen werd in 1863 ook de voornaam veranderd, maar anders dan in Suriname is dit laatste in Curaçao niet op grote schaal gebeurd.
Om een overzicht te hebben van de nieuwe namen zijn op Curaçao emancipatieregisters aangelegd, die officieel ‘Registers der vrijgelatenen’ heten. Vermoedelijk had elk van de vijf Curaçaose districten een emancipatieregister. Alleen van de emancipatieregisters van het 1e (stadsdistrict) en 3e district zijn bewaard en opgenomen in deze index. Het stadsdistrict omvatte Willemstad en omgeving, het 3e district het midden van het eiland, ten noordwesten van Willemstad.
Hoewel de emancipatieregisters hetzelfde doel hadden, is de opbouw van de twee overgeleverde emancipatieregisters verschillend.
Het register voor het stadsdistrict is een echt boek, waarin op volgorde van aangifte de achternaam, voornaam en geboortejaar van elke vrijgelatene is vermeld. Daarachter staat in de kolom Aanmerkingen de naam van de voormalige slaveneigenaar.
Het register voor het 3e district is een bundeling van de aangiften die zijn gedaan door de voormalige eigenaren in dat district. Zij kregen in mei 1863 een formulier toegestuurd waarop ze de mensen in hun bezit moesten opgeven en de achternamen die deze mensen na 1 juli 1863 zouden dragen.
Zoals gezegd zijn de emancipatieregisters niet compleet. Wel zijn in het stadsdistrict veel mensen ingeschreven. In totaal staan er in beide emancipatieregisters 4.208 personen vermeld, dat is ongeveer 60 procent van de mensen die op 1 juli 1863 vrijkwamen.
Manumissies 1722-1863
Vóór 1 juli 1863 werd de term manumissie gebruikt voor het vrijlaten van mensen uit slavernij. Sommige mensen werden vrijgelaten vanwege goede verdiensten, of omdat ze voldoende geld hadden verdiend om zichzelf vrij te kopen, of omdat ze de partner of familie waren van de eigenaar. Bij de vrijlating kreeg de persoon een vrijbrief. Ook moest met een advertentie in De Curaçaose Courant bekend worden gemaakt dat iemand was vrijgelaten. Afschriften van en gegevens uit de vrijbrieven bevinden zich in verschillende archieven in het Nationaal Archief in Den Haag:
- Archieven van Curaçao, Bonaire en Aruba, 1707-1828 (1859) (1.05.12.01)
- Archieven van Curaçao, Bonaire en Aruba, (1771) 1828-1845 (1914) (1.05.12.02)
- Archief van het Ministerie van Koloniën, 1814-1849 (2.10.01).
Van de gegevens uit deze vrijbrieven is een index gemaakt die te doorzoeken is (zie de Zoekhulp Curaçao: Vrij van Slavernij (manumissies) 1722 – 1863).
Het slavenregister van Curaçao vermeldt alleen dat iemand is gemanumitteerd (vrijgelaten), maar niet welke achternaam deze persoon bij de vrijlating kreeg. Omdat deze informatie van belang is, zijn voor de index Curaçao: Slaven- en emancipatieregisters 1839-1863 gegevens opgenomen uit de index Curaçao: Vrij van Slavernij (manumissies).
Borderellen 1862
Borderellen zijn aangiften van eigenaren uit 1862 met lijsten van de mensen die ze in bezit hadden. Voor het bezit van de mensen op deze lijst konden ze een vergoeding van de Nederlandse overheid claimen bij de afschaffing van de slavernij. Omdat het om 200 gulden per persoon ging, werden deze lijsten zorgvuldig gecontroleerd door speciale commissies. In sommige gevallen bleek dat mensen op de lijst in de tussentijd waren overleden of gevlucht, of op het laatste moment alsnog verkocht. Als informatie uit de borderellen niet in het slavenregister zelf is opgenomen, is dit als opmerking toegevoegd aan de database. De informatie van de borderellen is afkomstig uit het Archief van de Algemene Rekenkamer, 1814-1953: Comptabel Beheer (2.02.09.08) inventarisnummers 238-245.
Licentie
De index Curaçao: slavenregister en emancipatieregisters 1839-1863 is beschikbaar gesteld onder licentievoorwaarden overeengekomen tussen het Nationaal Archief Curaçao, de Radboud Universiteit/Stichting HDS en de University of Curaçao via de CC BY-SA 3.0 licentie. De index is vrij beschikbaar, mits in verwijzingen en eventuele heruitgave altijd aan naamsvermelding wordt gedaan en de index niet commercieel wordt uitgebaat door de gebruiker.
Colofon
De index is ontstaan uit een samenwerking tussen directeur Max Scriwanek van het Nationaal Archief Curaçao en Coen van Galen van de Radboud Universiteit Nijmegen (namens de Stichting HDS), met steun van de University of Curaçao.
De index is gebaseerd op de transcripties die Els Langenfeld maakte van het slavenregister en de emancipatieregisters van Curaçao. De uiteindelijke database is samengesteld door Coen van Galen, Björn Quanjer en Matthijs Paul van de Radboud Universiteit.
Het project is uitgevoerd in samenwerking met de Radboud Universiteit Nijmegen, het Nationaal Archief Curaçao en het Nationaal Archief Nederland. Financiële steun kwam van de Stichting Democratie en Media, de Radboud Universiteit, de Radboud Groep voor Historische Demografie en Familiegeschiedenis en de Stichting Historische Database Suriname.
De rechten op de database liggen bij de drie samenwerkende partijen: Radboud Universiteit Nijmegen/Stichting Historische Database Suriname, het Nationaal Archief Curaçao en de University of Curaçao.
