Den Bosch is tijdens de Nederlandse Opstand een vestigingsstad van aanzien. De stad is rijk, strategisch gelegen en moeilijk in te nemen. In 1579 wijst het Bossche bestuur de nieuwe Unie van Utrecht af en kiest het de zijde van de Spaanse koning. Vele protestanten ontvluchten de stad. Prins Maurits probeert Den Bosch vervolgens meerdere keren zonder succes in te nemen. In 1629 probeert de nieuwe stadhouder, prins Frederik Hendrik, het opnieuw.
De Moerasdraak
Het beleg van Den Bosch vereist een enorme inspanning en voorbereiding. Tijdens het Twaalfjarig bestand is de stad voorzien van nieuwe muren. Het voornaamste verdedigingswerk is echter een natuurlijke barrière; de stad is omringd door een moeras. Dit maakt een traditioneel beleg tijdens een groot deel van het jaar bijna onmogelijk. Den Bosch staat daarom ook bekend als ‘de Moerasdraak’.
Een technisch hoogstandje
Toch weet Frederik Hendrik de stad te veroveren. Eerst laat hij door duizenden soldaten en boeren een circumvallatielinie en contravallatielinie (omsingelingsmuren) aanleggen rondom de stad en zijn legerkampen. De circumvallatielinie sluit Den Bosch af van de buitenwereld. De contravallatielinie beschermt de troepen van de prins tegen aanvallen van buitenaf. Vervolgens laat Frederik Hendrik de nabijgelegen rivieren indammen, zodat hij het moeras met molens kan droogleggen. Hiervoor gebruikt hij dezelfde techniek als bij het inpolderen van een stuk land. Nadat het moeras is verdwenen, leggen de soldaten approches (aanvalsloopgraven) aan richting de stad. De approches beschermen de soldaten tegen de Bossche kanonnen. Wanneer de eerste approche de stadsmuren bereikt, geeft Den Bosch zich over. Vele katholieken ontvluchten vervolgens de stad. Het beleg van Den Bosch heeft in totaal nog geen 5 maanden geduurd.
Kort na de inname van de stad publiceert Claes Janszoon Visser een nieuwskaart van het beleg. Nieuwskaarten zijn afbeeldingen van belangrijke gebeurtenissen, vaak met een begeleidende tekst. Ze komen rond 1600 in gebruik. In tegenstelling tot kranten, die rond dezelfde tijd in omloop komen, hoef je niet goed te kunnen lezen om een nieuwskaart te begrijpen. Nieuwskaarten worden naast nieuwsvoorziening ook gebruikt voor het verspreiden van propaganda.
De kaart in detail
De nieuwskaart van Den Bosch is uitzonderlijk gedetailleerd. De kaart is vrij groot: 75cm bij 77 cm. Het beleg staat van dag tot dag beschreven. Een plattegrond toont de stad, de legerkampen, de omsingelingsmuren, de molens, de approches en nog vele andere details. Kleine notities op de plattegrond geven belangrijke gebeurtenissen aan, zoals de inname van een schans (defensief bouwwerk). Gedetailleerde illustraties, zoals van de molens en de vluchtelingenstroom, maken het geheel af.
Het beleg van Den Bosch maakt onderdeel uit van een lange serie van succesvolle veroveringen door stadhouder Frederik Hendrik. Zo neemt hij verder onder andere Groenlo, Maastricht en Breda in. Zijn zegenreeks levert hem een bijnaam op: de Stedendwinger.
Een weddenschap
Dankzij nieuwe media zoals nieuwskaarten en kranten kunnen de inwoners van de Verenigde Republiek goed op de hoogte blijven van Frederik Hendriks veroveringen. Zijn successen houden de gemoederen flink bezig. Zo sluiten twee mannen één maand na de val van Den Bosch een weddenschap af met een flinke beloning. Als de stad Lingen voor het einde van de oorlog in handen van Frederik Hendrik of de Staten-Generaal valt, dan zal Cornelis Franszoon Rottevall de waarde van twee roze diamanten betalen aan Hendrik Willemszoon van Tongeren. In 1633 weet Frederik Hendrik de stad inderdaad te veroveren. Hendrik van Tongeren wint de weddenschap!
LessonUp: In het nieuws: het Beleg van Den Bosch, 1629
Groep 6-8
Een interactieve les met primaire bronnen over Frederik Hendrik, het Beleg van Den Bosch en oorlogsnieuws in de 17e eeuw.
Onderstaande gegevens zijn nodig om de archiefstukken op te vragen in het Nationaal Archief. Gedigitaliseerde stukken kunnen in hoge kwaliteit gedownload worden.
Onkosten mislukte aanval op Den Bosch (1601)
Inventaris van het archief van Johan van Oldenbarnevelt, 1586-1619.
3.01.14, inventarisnummer 3050.
Kaart van Den Bosch (1693)
Inventaris van de verzameling binnenlandse kaarten Hingman, ca. 1500-1813 (ca. 1870).
4.VTH, inventarisnummer 3184.
Nieuwskaart van Den Bosch (1629)
Inventaris van de verzameling binnenlandse kaarten Hingman, eerste en tweede supplement, 1529-1813 (1951).
4.VTHR, inventarisnummer 54.
Weddenschap (1629)
Inventaris van het archief van het Hof van Holland, 1428-1811.
3.03.01.01, inventarisnummer 11738 pagina 10.
Verder lezen
Tranen van bloed: het beleg van 's-Hertogenbosch en de oorlog in de Nederlanden, 1629 – P.L.R. de Cauwer
