In de tweede helft van de 18 eeuw zijn steeds meer mensen ontevreden over hoe het er aan toe gaat in de Republiek. Het land is in verval geraakt. Veranderingen op politiek, economisch en sociaal gebied zijn noodzakelijk.
De kritiek groeit, er is vooral steeds meer verzet tegen de positie van de stadhouder. Oorspronkelijk is de stadhouder een soort hoogste ambtenaar. In de praktijk is het een erfelijke functie geworden, die uitsluitend wordt vervuld door leden uit de familie van Oranje. Dat is voor veel mensen onacceptabel: op die manier lijkt de Republiek wel een monarchie. De tegenstanders van de prins van Oranje noemen zich ‘patriotten’.
De patriotten richten zich in de eerste plaats tegen de positie van stadhouder Willem V; in hun ogen heeft hij veel te veel macht gekregen. Maar daarnaast willen de patriotten ook het hele politieke bestel van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden veranderen. Het bestuur moet democratischer worden waarbij het volk meer invloed krijgt.
Als afgevaardigde in de Staten van Overijssel adviseert hij voor versterking van de vloot. Dat is strijdig met de plannen van de stadhouder en het beleid van de provincies die niet aan de kust liggen. Hij wordt tijdelijk geschorst om zijn tegendraadse standpunten. Bij de ontevredenen in het land verwerft hij een heldenstatus.
In 1781 verschijnt het pamflet ‘Aan het Volk van Nederland’. Hoewel het anoniem verschijnt, weten we nu dat Joan Derk van der Capellen tot den Pol de schrijver is. Hij vindt dat de stadhouder onterecht de hoogste macht in de Republiek vertegenwoordigt. In zijn pamflet schrijft hij op waarom de positie van de stadhouder onrechtmatig is. Daarnaast roept hij de inwoners van Nederland op om hun aandeel in het landsbestuur op te eisen.
Het pamflet wordt binnen een nacht door het land verspreid, en bij daglicht vrijwel meteen verboden. Maar het heeft zijn werk al gedaan: de Republiek is wakker geschud. Het pamflet is zo belangrijk dat het bijna het manifest van de patriottenbeweging in de achttiende eeuw genoemd kan worden.
Afbeelding uit onze Bibliotheek
