Watersnoodramp 1953

Hulpverlening

Op zondagochtend 1 februari 1953 bereiken de eerste telefoontjes uit het Zuid-Hollandse rampgebied het Provinciehuis in Den Haag. Er wordt meteen een crisiscentrum ingericht. Ambtenaar Swier Broekema (1920-2009) redt de notities van de telefoongesprekken en telegrammen uit de prullenbak. De stukken, die het Nationaal archief bewaart, geven een indringend beeld van de nood en hulpverlening in Zuid-Holland direct na de watersnoodramp. De verzoeken om boten, voedsel, medicijnen, stroomaggregaten, lantaarns, laarzen en hulp bij evacuatie en de berging van overledenen en omgekomen dieren stromen binnen. De ontreddering is groot. 

Johan van Veen alias Dr. Cassandra

Voor sommigen is de ramp geen volledige verrassing. Iemand die de ramp al jaren eerder voorziet is waterstaatsingenieur Johan van Veen. Al voor de Tweede Wereldoorlog waarschuwt hij dat de dijken in Zuidwest-Nederland te laag zijn. Soms gebruikt hij hiervoor het pseudoniem ‘Dr. Cassandra’, naar de Griekse zieneres die nooit werd geloofd. 
In 1939 wordt de Stormvloedcommissie opgericht om uit te zoeken welke veiligheidsmaatregelen nodig zijn. Deze commissie concludeert in 1946 dat waterstanden van meer dan vier meter boven NAP (een 'supervloed') bij Hoek van Holland mogelijk zijn. Dat betekent dat er dringend maatregelen nodig zijn. Maar vlak na de Tweede Wereldoorlog krijgt de wederopbouw prioriteit. Op 29 januari 1953 verschijnt een rapport over de afsluiting van de zeearmen tussen Walcheren en Voorne. Te laat; drie dagen later is de watersnoodramp een feit. Dr. Cassandra heeft gelijk gekregen.

Door het oog van de naald

De watersnoodramp is al onvoorstelbaar maar het had nog veel erger kunnen zijn. Niet alleen Zeeland is kwetsbaar bij hoogwater. Midden-Holland loopt ook gevaar door de slechte staat van de dijken en is daarbij vele malen dichter bevolkt. Ook hiervoor heeft Johan van Veen gewaarschuwd. 
Het wassende water slaat op 1 februari een groot gat in de dijk bij Nieuwerkerk aan de Hollandsche IJssel en stroomt met een enorme kracht de polder in. Schipper Arie Evegroen heeft zijn graanschip De Twee Gebroeders net aan de andere kant van de IJssel afgemeerd. De burgemeester vordert het schip ’in naam van de Koningin’ en Arie dicht met zijn schip het gat. Schippers Cor Heuvelman en Hannes van Vliet helpen daarbij. Was dit niet gelukt dan zou het gebied tussen Rotterdam, Den Haag, Gouda en Leiden met zo’n drie miljoen inwoners zijn overstroomd. Van Veen schreef in juni 1953 aan een vriend: [..] ik weet hoe dicht Holland bij zijn totale ondergang was. Niet een kameel, maar een hele kudde olifanten ging door het oog van de naald.’ 

Deltawerken

Direct na de ramp wordt begonnen met het herstel van dijken, huizen, land en wegen. Op 18 februari 1953 stelt minister Algra van Waterstaat de Deltacommissie in om ‘zulk een grote ramp in de toekomst te voorkomen’. Waterstaatsingenieur Johan van Veen wordt secretaris. De Deltawerken, met dammen, sluizen en stormvloedkeringen, zijn het antwoord op de watersnoodramp van 1953. Van Veen geldt als de geestelijk vader van het Deltaplan. De Hollandsche IJsselkering in Zuid-Holland is als eerste van de dertien Deltawerken in 1958 klaar. Johan van Veen maakt de bouw van de overige Deltawerken niet mee meer mee, hij overlijdt in 1959. Het laatste Deltawerk is in 1997 voltooid.

Nationaal Archief

2.21.341 Archief Swier Broekema, stukken betreffende Watersnoodramp 1953, inv.nrs. 1-24
2.13.136 Commandant der Zeemacht in Nederland: collectie bescheiden Watersnoodramp 1953, inv.nr. 2, 30
2.16.45 Archief Deltacommissie, inv.nr. 70
2.16.102 Collectie Van Veen Stroband, Publicaties van en verzameld door Dr. Ir. Johan van
Veen (1893-1959) en Ing. H.J. Stroband (ca. 1920-1978), 1851 – 1978

• Willem van der Ham, Meester van de Zee Johan van Veen waterstaatsingenieur 1893-1959 (Amsterdam 2003) 167 A40
• Kees Slager, De ramp een reconstructie (Goes 1992) 174 F50