Ministerie van Financiën, 1831-1935

Op de indices (opsommingen van stukken per rubriek en onderwerp) op de resoluties (besluiten) van het Generaal Secretariaat van het ministerie van Financiën is een digitale index gemaakt. Specifiek verwijst de index Financiën: rubrieken Generaal Secretariaat naar stukken van het Generaal Secretariaat 1831-1913, de Afdeling Kabinet en Secretarie 1913-1935, de generale Thesaurie 1831-1923 en de Administratie van ’s-Rijks Uitgaven 1831-1869.

In de index zijn de volgende gegevens opgenomen:

• onderwerp
• rubriek
• jaar
• bronverwijzingen

De bronverwijzingen geven aan in welke indices, aangeduid per inventarisnummer, u informatie over het gevonden onderwerp kunt aantreffen. Daarbij is aangegeven om welk jaar het gaat. In de indices vindt u vervolgens alle correspondentie die er in dit jaar, over het betreffende onderwerp, door het ministerie is gevoerd.

Op de indices betreffende de rubriek posterijen van het ministerie van Financiën 1831-1935 is een digitale index gemaakt. De index Financiën: rubrieken Posterijen verwijst naar de inventaris van de verbaalarchieven (chronologisch geordende archieven) van het ministerie van Financiën, rubrieken posterijen. De verbaalarchieven van het ministerie zijn raadpleegbaar met behulp van agenda's, indices (opsomming van stukken) en klappers (alfabetische trefwoorden).

De afdeling Domeinen van het Ministerie van Financiën is verantwoordelijk voor het beheer van staatseigendommen. Op de archiefstukken in het archief van het ministerie van Financiën betreffende de domeinen zijn twee digitale indexen gemaakt.

Op een aantal rubrieken betreffende belastingen en onroerende zaken zijn indexen gemaakt.

Hypotheken, kadaster en indirecte belastingen

Op de rubrieken registratie hypotheken, kadaster en indirecte belastingen is een digitale index gemaakt die verwijst naar de inventaris van de verbaalarchieven van het ministerie van Financiën 1831-1935 en om precies te zijn naar de agenda’s en toegangen op dit verbaal. Naast het onderwerp zijn de bronverwijzingen opgenomen. De bronverwijzingen geven aan in welke indices, aangeduid per inventarisnummer, u informatie over het gevonden onderwerp kunt aantreffen. Daarbij is aangegeven om welk jaar het gaat. In de indices vindt u vervolgens alle correspondentie die er in dit jaar, over het betreffende onderwerp, door het ministerie is gevoerd.

Generaal Secretariaat

Het archief van het ministerie van Financiën is geordend volgens het verbaalstelsel. Een verbaal is een serie van de op één dag (of in één zitting) vastgestelde minuten (vastgestelde concepten) van besluiten, al dan niet met bijlagen en voor kennis aangenomen ingekomen stukken. Dit betekent in de praktijk dat alle stukken zijn opgeborgen op de datum van afdoening. Om iets terug te kunnen vinden, gebruikt men indices en klappers. De klappers bevatten alfabetische trefwoorden op de verbalen. Hierin kan, per jaar, naar stukken worden gezocht op trefwoorden. De indices geven een opsomming van de stukken per hoofdrubriek, subrubriek en onderwerp.

De kabinetszaken van de minister vielen onder de secretarie. Deze was verantwoordelijk voor de redactie van stukken en het beheer van het kabinetsarchief van de minister. Daarnaast voerde de secretarie het algemene en huishoudelijke beheer van het ministerie: personeelszaken van het eigen ministerie, beheer van het archief en de legeskas, expeditie van poststukken etc. Specifieke uitvoerende taken, waarmee de secretarie belast was, werden rond 1900 geleidelijk aan de beleidsafdelingen overgedragen. Voorbeelden hiervan zijn de redactionele werkzaamheden voor de correspondentie met de Hoge Colleges van Staat, het munt- en bankwezen, de nationale schuld (per 1897) en het beheer van de weeskamerstichtingen (vanaf 1904).

De Administratie van ’s-Rijks Uitgaven hield zich bezig met het bestuur wat ging over alle uitgaven uit de schatkist. Daarnaast was de afdeling belast met de samenstelling van de begrotingshoofdstukken I (Koninklijk Huis), II (Hoge Colleges van Staat), VII (Financiën en nationale schuld) en X (Onvoorziene uitgaven) met voordracht over de middelen tot dekking van die uitgaven. Verder hield men zich bezig met de administratie van de grootboeken van de pensioenen ten laste van de staat en het pensioenfonds van burgerlijke ambtenaren. De administratie ging eind 1869 op in de Generale Thesaurie. 

Vooral na de opheffing van de Administratie van 's-Rijksuitgaven nam de Generale Thesaurie de centrale administratie waar. Naast het voeren van de boekhouding van de overheidsfinanciën in de ruimste zin, werd ook regulerend en wetgevend opgetreden wat het geld- en betalingsverkeer betreft. In grote lijn waren de volgende taken bij de Generale Thesaurie ondergebracht:

• behandeling van de gehele staatsbegroting in overleg met de departementen van algemeen bestuur en samenstelling met name van de hoofdstukken I, II, VII en XII (onvoorziene uitgaven), opmaak van de middelenwetten
• toezicht op het financieel beheer in alle takken van staatsdienst, controle op de boekhouding van departementen, diensten en bedrijven, openstellen van krediet voor rijksorganen, provincies en gemeenten
• opmaak van rekeningen van rijksontvangsten en -uitgaven
• regelingen van het binnenlands geldverkeer, toezicht op het geld-, bank- en kredietwezen, internationaal betalingsverkeer; uitgifte en beheer van staatsleningen, regulering van de nationale schuld
• toezicht op en uitvoering van wettelijke bepalingen door onder het departement gestelde diensten: Administratie van de Grootboeken der Nationale Schuld en van de Rentebetaling, Agentschap van het Ministerie van Financiën, Administratie der Publieke Schatkist, de Rijksmunt, het Rijksinkoopbureau, toezicht op en overleg met de Nederlandse Bank, veelal via de koninklijke commissaris
• uitvoering van bijzondere wetten (Beurswet 1914, Tiendwet 1907)
• uitvoering geven in financiële zin aan wetten waarbij tevens andere departementen zijn betrokken (op het gebied van: bijzondere fondsen, spoorwegen, middenstandskrediet, staatsgaranties, sociale woningbouw, werkverruiming, exportkredietverzekering, crisiszaken etc.)
• beheer van weeskamerstichtingen (vanaf 1904)
• erediensten: uitvoering en toepassing van art. 172 van de grondwet, beheer van de bij rijksbegroting voor de kerkgenootschappen toegestane gelden (vanaf 1933)
• pensioenen ten laste van de staat (in de periode 1870-1904)

Domeinen

Het beheer over de domeinen van de Staat der Nederlanden werd in 1841 opgedragen aan het ministerie van Financiën. De desbetreffende afdeling werd in 1956 omgevormd tot de Directie Domeinen. De afdeling was belast met het privaatrechtelijk of financieel beheer van alle onroerende goederen van de Staat. De feitelijke financiële beheerswerkzaamheden werden uitgevoerd door ontvangers der domeinen, ontvangers der registratie en domeinen en later door de inspecteurs der domeinen, die ieder de verantwoordelijkheid hadden over goederen in een bepaald gedeelte. De Afdeling Domeinen heeft altijd haar archief zelf beheerd, buiten het Generaal Secretariaat om.

In 1955 heeft het ministerie van Financiën het archief uit de periode 1869-1913 aan het Nationaal Archief overgedragen. In 1983 volgde het gedeelte uit de periode 1914-1944. De 'landbouwdossiers' zijn in 1969 door het ministerie van Landbouw en Visserij naar het Nationaal Archief overgebracht, als onderdeel van het archief van de Directie van de Landbouw.

Belastingen en onroerende zaken

Omdat bij het samenstellen van de indices in de loop der jaren een sterk wisselend aantal rubrieken is gebruikt, soms met verschillende trefwoorden voor hetzelfde onderwerp, zijn achteraf per serie over de gehele periode 1831-1935 alfabetische rubriekenlijsten met klappers vervaardigd. Daarin worden alle jaren vermeld waarin een rubriek voorkomt in de zoekhulp. Omdat bij veel onderwerpen wordt verwezen naar ruimere trefwoorden als 'accijnzen', 'directe belastingen', 'kadaster', steeds gevolgd door een aantal specifiekere trefwoorden, krijgt de onderzoeker een beter overzicht van het takenpakket.