2.21.468 Inventaris van het archief van R. van Gijzel [levensjaren 1954- ] met betrekking tot de Bijlmerramp, als Tweede Kamerlid voor de Partij van de Arbeid, (1981) 1992-2000 (2022)

Rob van Gijzel groeide op in Eindhoven en doorliep daar de mavo, havo en de pabo. In 1978 toog hij naar Amsterdam voor een studie andragologie aan de Universiteit van Amsterdam, die hij in 1981 voortijdig afbrak. Als student werd Van Gijzel politiek actief. In 1979 trad hij toe tot het landelijke partijbestuur van de Partij van de Arbeid en werd hij landelijk voorzitter van de Jonge Socialisten. Beide functies vervulde Van Gijzel tot 1982, terwijl hij van 1980 tot 1983 tevens werkte als persmedewerker van de PvdA-fractie in het Europees Parlement. Van 1984 tot 1987 was hij voorzitter van het gewest Amsterdam van de PvdA. Gedurende grofweg dezelfde periode (1983-1989) vervulde hij verschillende functies als ambtenaar bij de gemeente Amsterdam, waarna hij in 1989 lid werd van de Tweede Kamer voor de PvdA.

In zijn periode als Kamerlid was Van Gijzel onder meer woordvoerder Buitenland en Ruimtelijke Ordening (beide 1990-1994) en lid van het dagelijks bestuur van de Tweede Kamerfractie van de PvdA. Daarnaast was hij voorzitter van de fractiecommissie Verkeer en Waterstaat (1991-1994) en woordvoerder Verkeer en Waterstaat (1991-2001). Vooral in deze hoedanigheid raakte hij nauw betrokken bij de nasleep van de vliegramp in de Bijlmermeer op 4 oktober 1992, waarbij een vrachtvliegtuig van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al neerstortte op de flats Groeneveen en Klein-Kruitberg en (ten minste) 43 mensen om het leven kwamen.

De Bijlmerramp was van begin af aan omgeven met mysteries. Hoewel direct na de ramp een onderzoek werd ingesteld, bleven er veel zaken onopgehelderd, onder meer met betrekking tot de toedracht van het ongeluk, (het optreden van) de betrokken actoren, de vrachtdocumentatie en lading van de vlucht en de gevolgen van de ramp voor de gezondheid van omwonenden van de rampplek en hulpverleners. Velen van hen kregen te kampen met ernstige klachten. Het vermoeden rees dat het verarmd uranium, dat als balansgewicht in het vliegtuig zat, na verpulvering via de luchtwegen vergiftiging kon hebben veroorzaakt. Deze discussie spitste zich toe op de vraag bij welke temperatuur uranium verbrandt en uiteenvalt. Terwijl aanvankelijk sprake was van 1200 graden Celsius, bleek later dat de grens in werkelijkheid op een temperatuur ligt (900 graden Celsius) die tijdens de ramp van 4 oktober met zekerheid is bereikt. Onder andere de schimmigheid over de lading van het neergestorte vliegtuig en de aanwezigheid van mannen in witte pakken op de plaats des onheils voedden de achterdocht van velen. Van Gijzel zette zich jarenlang in om opheldering te krijgen over de openstaande vragen omtrent de ramp en maakte zich hard voor een betere behandeling van de slachtoffers. Hij deed zelf onderzoek en stond in contact met allerlei betrokkenen, waaronder vertegenwoordigers van belangenorganisaties en medewerkers van El Al. Zo werkte hij, bijvoorbeeld, samen met Jeroen Plettenberg, eindverantwoordelijke voor de belading van het neergestorte El Al-vliegtuig, die op verzoek van Van Gijzel onderzoek deed naar vermeend geknoei met de vrachtbrieven van de noodlottige vlucht. In 1996 werd Plettenberg pas na bemiddeling door Van Gijzel in staat gesteld om aangifte te doen van verduistering en valsheid in geschrifte vanwege de door hem geconstateerde onregelmatigheden in de vrachtdocumentatie.

Van Gijzel zat de verantwoordelijke bewindspersonen op de huid en verweet hen meermaals de Tweede Kamer onjuist en onvolledig te hebben geïnformeerd over de ramp. Hierbij gaven nieuwe onthullingen in de media steeds weer aanleiding tot nieuwe Kamervragen. Met het oog op de schimmige (politieke) nasleep en de gebrekkige nazorg, pleitte Van Gijzel herhaaldelijk voor nader onderzoek. De onderzoeken die er kwamen, hadden aanvankelijk betrekking op specifieke aspecten van de ramp. Zo focuste de rijksrecherche zich onder meer op de mannen in witte pakken en de betrokkenheid van Israël, in een onderzoek waarbij ook Van Gijzel als getuige werd verhoord. Begin 1998 gaf minister van Verkeer en Waterstaat A. Jorritsma de Commissie Informatiestroom Luchtvrachtdocumentatie (commissie-Hoekstra) opdracht om te achterhalen wat er was misgegaan bij de informatieverzameling over de vracht. Toen kort nadien weer nieuwe informatie boven tafel kwam, was de maat vol. Op aandringen van Van Gijzel stelde de Tweede Kamer in het voorjaar van 1998 een parlementaire werkgroep in die moest inventariseren welke informatie allemaal ontbrak omtrent de toedracht en afwikkeling van de ramp. Deze Werkgroep Vliegramp Bijlmermeer, waarvan Van Gijzel zelf deel uitmaakte, adviseerde in september 1998 een parlementair onderzoek in te stellen naar de ramp. Na weer een nieuwe onthulling (over uraniumresten in urinemonsters van getroffenen) besloot de Tweede Kamer in plaats hiervan het zwaardere middel van een parlementaire enquête in te zetten, teneinde nu eindelijk de onderste steen boven te krijgen.

De parlementaire enquêtecommissie Vliegramp Bijlmermeer, onder leiding van CDA’er Theo Meijer, had een halfjaar nodig om het onderzoek te voltooien. Op 22 april 1999 presenteerde de commissie haar eindrapport, waarin zij een hard oordeel velde over de nalatige afhandeling van de Bijlmerramp en de gebrekkige manier waarop de regering de Tweede Kamer hierover had geïnformeerd. Aangezien er ook veel kritiek kwam op het rapport en de handelswijze van de commissie, bleven de politieke consequenties uiteindelijk beperkt. De door de oppositie ingediende motie van afkeuring tegen minister Borst werd verworpen. Van Gijzel, die in het debat optrad als woordvoerder van zijn partij, en Rob Oudkerk (tevens lid van de enquêtecommissie) waren de enige PvdA’ers die vóór stemden. Een beladen vlucht

Hiermee was de behandeling van het enquêterapport ontaard in een politiek spel tussen machthebbers en tegenkrachten, met Van Gijzels eigen PvdA in de hoofdrol. Door zijn onafhankelijke opstelling botste Van Gijzel met de partij en vooral met fractievoorzitter Melkert, die de zittende regering niet in gevaar wilde brengen. Om die reden onderschreef hij weliswaar de aanbevelingen van de enquêtecommissie, maar verwierp hij de conclusies, die onvermijdelijk tot het aftreden van verantwoordelijke bewindslieden hadden moeten leiden.

In de periode van de parlementaire enquête ontving Van Gijzel veel brieven van burgers die hun steun betuigden voor zijn bemoeienis met de ramp, zijn inzet voor de slachtoffers en zijn onbuigzame houding, ook ten opzichte van zijn eigen partij. Vooral zijn optredens in televisieprogramma Barend en Witteman en het Kamerdebat over het rapport van de enquêtecommissie maakten grote indruk op veel toeschouwers.

Zijn grote betrokkenheid bij de Bijlmerramp leverde Van Gijzel onder collega-Kamerleden de (ietwat gekscherend bedoelde) bijnaam ‘Bijlmerboy’ op.

In november 2001 stelde Van Gijzel zich, wederom onafhankelijk van zijn fractie, zeer kritisch op na onthullingen over grootschalige, jarenlange fraude door een kongsi van Nederlands grootste bouwbedrijven. In een debat over deze bouwfraude diende Van Gijzel namens de PvdA-fractie een motie in waarin hij minister van Justitie Korthals opriep een schikking tussen het OM en drie bouwbedrijven terug te draaien. Toen het kabinet via de minister van Binnenlandse Zaken, Klaas de Vries, aan Melkert liet weten dat het niet van zins was de schikking in te trekken, besloot fractievoorzitter Melkert om Van Gijzel het woordvoerderschap inzake de bouwfraude te ontnemen. Hierop stapte Van Gijzel op als Tweede Kamerlid, omdat hij naar eigen zeggen te weinig ruimte kreeg om zijn functie als volksvertegenwoordiger naar behoren te kunnen uitoefenen.

In april 2008 werd Van Gijzel benoemd tot burgemeester van zijn geboortestad Eindhoven, een ambt dat hij in 2003 nog nipt was misgelopen. In september 2016 legde hij deze functie neer. Bij deze gelegenheid werd Van Gijzel onderscheiden met het ereteken van de gemeente Eindhoven en benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.

Na zijn vertrek als burgemeester legde hij zich toe op het werk voor zijn eigen adviesbureau Politea, dat hij in 2002 samen met zijn vrouw had opgericht. Van Gijzel vervulde gedurende zijn loopbaan meerdere commissariaten en overige nevenfuncties, voor zowel bedrijven als maatschappelijke organisaties.

Tot aan de overdracht berustte het archief thuis bij Van Gijzel, die zelf zorg droeg voor de ordening en archivering.
Schenking van een particulier archief.

Het archief van Rob van Gijzel heeft uitsluitend betrekking op zijn bemoeienis met de nasleep van de vliegramp in de Bijlmermeer op 4 oktober 1992, als Tweede Kamerlid voor de Partij van de Arbeid (met de portefeuille Verkeer en Waterstaat). Van Gijzel deed zelf onderzoek naar de ramp, probeerde herhaaldelijk opheldering te krijgen over openstaande vragen, onder meer met betrekking tot gezondheidsklachten van Bijlmerbewoners, en pleitte in het parlement meermaals voor een gedegen onderzoek en betere behandeling van de slachtoffers. Het archief bevat, naast stukken betreffende de politieke afwikkeling en de officiële onderzoeken, ook ingekomen stukken van ooggetuigen, insiders, organisaties en burgers met betrekking tot (onderzoeken naar) de toedracht van de ramp en de nasleep. Van Gijzels archief geeft een inkijkje in het politieke spel naar aanleiding van de ramp en de manier waarop een volksvertegenwoordiger zijn taak probeert uit te oefenen in een situatie waarbij sommige verantwoordelijke bewindspersonen uit dezelfde partij afkomstig zijn. De archivalia omvatten correspondentie (voornamelijk ingekomen stukken), onderzoeksrapporten, Kamerstukken, vergaderstukken, krantenknipsels en ander gedrukt materiaal. Daarnaast zijn veel eigen aantekeningen aanwezig, onder meer van PvdA-fractievergaderingen en ten behoeve van Kamerdebatten over de ramp. Het archief bevat tevens stukken betreffende een boek dat Van Gijzel wilde publiceren over de Bijlmerramp, met als doel inzicht te geven in de politieke processen vanaf de ramp tot en met de behandeling van het enquêterapport. Van dit in dagboekvorm geschreven, uiteindelijk ongepubliceerd gebleven werk, is onder meer een (ogenschijnlijk) voldragen concept aanwezig.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Rob van Gijzel - Bijlmerramparchief R. van Gijzel, nummer toegang 2.21.468, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Van Gijzel, 2.21.468, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Een deel van Van Gijzels archief dat de periode vóór zijn Tweede Kamerlidmaatschap beslaat, berust bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). Het betreft onder andere zijn voorzitterschap van, respectievelijk, de Jonge Socialisten (1979-1982) en het gewest Amsterdam van de PvdA (1984-1987).

Bij het Nationaal Archief berust het archief van de Raad voor de Luchtvaart en het Bureau Vooronderzoek Ongevallen en Incidenten van de Rijksluchtvaartdienst, 1924-1998 (2000), toegangsnummer 2.16.107.

Deze opsomming is niet uitputtend.