2.21.059 Inventaris van het archief van Cornelis Theodorus Elout en enkele familieleden, (1653) 1745-1946 (1959)

Bij de bestuurscentralisatie in 1796 deed zich al spoedig de behoefte gevoelen aan een algemeen burgerlijk en lijfstraffelijk wetboek en een algemeene manier van procedeeren. Een poging van de Eerste Nationale vergadering om aan die behoefte te voldoen mislukte, omdat bijna alle leden van twee door haar benoemde commissies, één voor het ontwerpen van een burgerlijk, de andere voor het vervaardigen van een lijfstraffelijk wetboek, bedankten.

De Staatsregeling van 1798 bepaalde in art. XXVIII: "Er zal een wetboek gemaakt worden, zoowel van burgerlijke, als van lijfstraffelijke wetten, tegelijk met de wijze van regtsvordering op gronden door de Staatsregeling verzekerd, en algemeen voor de gantsche republiek". Op grond hiervan gelastte het Vertegenwoordigend lichaam bij decreet van 5 september 1798 het Uitvoerend bewind ten spoedigste te benoemen en aan te stellen twaalf "deskundige en ervaarene rechtsgeleerden", belast met de uitvoering van genoemd artikel. Zeven leden zouden werkzaam zijn aan het ontwerpen van een burgerlijk en vijf aan het vervaardigen van een lijfstraffelijk wetboek, terwijl drie van de commissie van zeven, en twee uit de commissie van vijf leden een sub-commissie zouden vormen om de algemeene manier van rechtsvordering in civiele en crimineele zaken te ontwerpen. Dit ontwerp moest binnen bepaalden tijd na de aanstelling der commissie worden vervaardigd en ingeleverd, waarna die vijf gecommitteerden zich weer met de overige leden zouden vereenigen om de wetboeken te helpen voltooien.

De algemeene manier van procedeeren met de daarbij behoorende instructiën en formulieren kwam gereed, en werd aan het Vertegenwoordigend lichaam overgegeven, dat het ontwerp met eenige weinige veranderingen bij decreet van 22 augustus 1799 goedkeurde en vaststelde. Het Uitvoerend bewind gaf er bij publicatie van 24 october daaraanvolgende algemeene bekendheid aan, onder bepaling evenwel, dat de wet niet in werking zou treden, voordat de departementale gerechtshoven, burgerlijke rechtbanken en vrederechters hun werkzaamheden aanvingen. Dit door de Staatsregeling van 1798 bevolen nieuwe justitiewezen kwam niet tot stand, en de invoering van de Staatsregeling van 1801 maakte de ontworpen manier van procedeeren geheel ongeschikt.

De commissie was intusschen met haren arbeid aan de wetboeken voortgegaan, en 25 april 1801 vond zij het raadzaam aan het Uitvoerend bewind een verslag van het tot dusver door haar verrichte in te zenden.

De Staatsregeling van 1801 droeg in art. 84 het Staatsbewind opnieuw op te zorgen voor de totstandkoming van civiele en crimineele wetboeken, welke, nadat op de daarvan gemaakte ontwerpen de consideratiën van het Nationaal gerechtshof zouden zijn ingewonnen, ten spoedigste aan het Wetgevend lichaam ter bekrachtiging moesten worden aangeboden.

Een door het Staatsbewind bij besluit van 26 april 1803 no. 46 aan de commissie te kennen gegeven verlangen om een afzonderlijk crimineel wetboek in te leveren was oorzaak, dat zij haar werkwijze veranderde. Zij besloot nu allereerst vast te stellen de ontwerpen voor een lijfstraffelijk wetboek, en het ontwerp der wetten omtrent het bewijs, en deze tegelijk met het reeds vazstgestelde ontwerp van een inleiding van recht in het algemeen aan het Staatsbewind in te zenden. Dit geschiedde bij schrijven van 3 october 1804.

Bij een ander besluit van 25 november 1803 no. 24 sprak het Staatsbewind zijn verlangen uit om zoo spoedig mogelijk van de commissie te ontvangen een afzonderlijk ontwerp-echt-ordening. De commissie voldeed daaraan door bij schrijven van 15 mei 1804 zulk een ontwerp toe te zenden.

Van een verdere werkzaamheid der commissie, zij ging op 3 october 1804 tot nadere bijeenroeping uiteen, wordt nu niets meer gevonden, en met verloop van tijd zien we haar leden staatsambten innemen, welke hun werkzaamheid in de commissie onmogelijk maakten.

Na de komst van koning Lodewijk Napoleon werden wederom maatregelen genomen om tot een algemeene civiele en crimineele wetgeving te geraken. Bij decreet van 18 november 1807 no. 3 werd, nadat verschillende adviezen waren ingewonnen en mr. J. van der Linden te Amsterdam een door hem saamgesteld burgerlijk wetboek reeds voor het grootste gedeelte had ingeleverd, de zaak opnieuw aan commissies opgedragen. Art. 1 van dat decreet bepaalde:"Il est créé trois commissions spéciales, chargées de reviser et d’arrêter les objets suivants, savoir: la première, le code criminal; la seconde, le code Napoléon (apdopté à la Hollande); la troisième, l’organisation de l’ordre judiciaire et le code général de procédure". Art. 9 bevatte o.m. de benoeming van de heeren Reuvens, Elout en Van Musschenbroek tot leden van de commissie voor het crimineele wetboek.

Dadelijk na haar benoeming heeft de commissie haar werkzaamheden aangevangen. Den 30sten november 1807 hield zij haar eerste vergadering ten huize van den Staatsraad Reuvens en onafgebroken heeft zij haren arbeid voortgezet, tot zij op 29 maart 1808 het resultaat daarvan aan den Koning inzond.

Tenslotte heeft de commissie voor het crimineele wetboek den 25sten januari 1808 aan den Koning gezonden een plan van organisatie van de rechterlijke macht in het Koninkrijk Holland.

Cornelis Theodorus Elout, geboren te Haarlem 22 maart 1767, overleden te 's-Gravenhage 3 mei 1841, was een zoon van Cornelis Pieter Elout en Sara Salome van Orsoy. Hij was in 1794 te Haarlem gehuwd met Henriëtta Josina van Eybergen (1768-1853).

Na in 1788 zijn rechtenstudie in Leiden voltooid te hebben, vestigde hij zich vestigde als advocaat in Amsterdam. Hij werd in 1795 schout en strandvoogd van Texel, in 1796 raad in het Hof van Holland, in 1799 lid in het departementaal gerechtshof van Texel, waarna hij op 12 maart 1802 tot procureur-generaal bij het Nationaal Gerechtshof werd aangesteld.

In april 1799 werd hij aangewezen om in plaats van mr. J.E. Reuvens, die als Agent van Justitie was aangesteld, deel uit te maken van een commissie, welke in september 1798 was benoemd “om een Wetboek te vervaardigen, zowel van burgerlijke als lijfstraffelijke wetten, tegelijk met de wijze van rechtsvordering op gronden door de Staatsregeling verzekerd, en algemeen “voor de gantsche republiek”. Van deze commissie, in de werkzaamheden waarvan hij een aanzienlijk aandeel voor zijn rekening heeft genomen, bleef hij lid tot aan de indiening van de ontwerpen bij het Staatsbewind in oktober 1804.

Bij besluit van 11 november 1805 werd hij met Van Grasveld benoemd tot commissaris-generaal van Oost-Indië, ten einde daar de vastgestelde verbeteringen in het bestuur in te voeren. Tijdens hun reis naar Batavia werden zij, te New York zijnde, teruggeroepen.

In oktober 1807 werd hem, met Reuvens en van Musschenbroek, de vervaardiging opgedragen van een crimineel wetboek. Van juli 1808 tot juli 1810 was hij lid van de Staatsraad. Na de troonsafstand van koning Lodewijk Napoleon verbleef hij te Parijs als lid van de ‘Conseil pour les affaires de la Hollande’, een adviescommissie voor de Franse regering, ter voorbereiding van de inlijving van het Koninkrijk Holland bij Frankrijk. In 1814 en 1815 was hij lid van de beide commissies voor de samenstelling der grondwetten. Kort nadat hij op 6 april 1814 tot lid van de Raad van State was benoemd, werd hij op 22 september 1814 benoemd tot commissaris-generaal, om, met Van der Capellen en Buijskes, Nederlands-Indië van de Engelsen over te nemen.

Pas in april 1816 kwamen de commissarissen-generaal te Batavia aan. De overgave van het bestuur door de Engelsen liep vrij stroef, en de opbouw van het Nederlandse bestuur was moeizaam, omdat nagenoeg overal nieuw personeel moest worden benoemd. De overname van de buitenbezittingen zou eerst geleidelijk plaats hebben: de overgave tenslotte van Sumatra's westkust had pas in mei 1819 plaats. Toen de taak der commissarissen-generaal eind 1818 was afgeloopen, werd op 16 januari 1819 het bestuur over Nederlands-Indië door hen overgegeven aan gouverneur-generaal Van der Capellen en de Raad van Indië.

Na de overgang van het bestuur van Indië krachtens het verdrag van 13 augustus 1814 ontstonden er problemen tussen de Nederlandse en Engelse autoriteiten. Besloten werd te onderhandelen over een regeling terzake. Tot onderhandelaars van Nederlandse zijde werden de gewezen commissaris-generaal Elout en de gezant te Londen Fagel benoemd, die in juni 1820 naar Londen vertrokken. Al spoedig werden de onderhandelingen geschorst. Deze zijn eerst in 1823 heropend.

Op 30 maart 1824 verruilde hij deze functie met die voor Nationale Nijverheid en Koloniën. In april 1825 kwam de marine onder zijn hoede, en ging de ‘nationale nijverheid’ over naar het Ministerie van Binnenlandse Zaken. Tijdens zijn ministerschap werden de eerste contracten gesloten met de in 1824 opgerichte Nederlandse Handelmaatschappij over het vervoer van personen, gelden en goederen van en naar Indië. Tevens werden geldleningen ten behoeve der Oost-Indische bezittingen uitgeschreven. Elout was een groot voorstander van het uitgeven van woeste gronden aan Europese ondernemers en van kolonisatie van Indié door Europeanen. Omdat hij zich niet kon verenigen met het door de Koning goedgekeurde stelsel van de toen benoemden gouverneur-generaal Van den Bosch, verzocht hij in 1829 ontslag. Hij verkreeg daarbij de titel van Minister van Staat.