2.09.87 Inventaris van het archief van Directie Kinderbescherming van het Ministerie van Justitie en taakvoorgangers- en opvolgers, (1904) 1948-1996 (2004)

In 1905 traden de zogenaamde Kinderwetten in werking. Deze wetten regelden op een duidelijke manier de wederzijdse rechten en verplichtingen tussen ouders en kinderen. Daarnaast voorzagen ze in een pakket civielrechtelijke en strafrechtelijke maatregelen en voorzieningen. Daardoor konden buitenstaanders, als dat in het belang van een kind noodzakelijk was, ingrijpen in de opvoeding van dat kind. Rond de Kinderwetten ontstond in de loop der jaren een heel complex van voorzieningen. Tot dit complex behoren bijvoorbeeld de kinderrechter, de kinderpolitie, de Raden voor de kinderbescherming, de officier van justitie, de (gezins)voogdij-instellingen en de particuliere en rijksinrichtingen voor kinderbescherming, en tenslotte een aantal centrale organen voor advies en onderzoek. Traditioneel wordt dit geheel wel aangeduid met de term de kinderbescherming.

Deze structuur, die dus bestond uit particuliere en overheidsorganisaties, hield zich onder meer bezig met de civielrechtelijke maatregelen van
kinderbescherming, de straffen en maatregelen op basis van het jeugdstrafrecht, en de uitvoering van deze maatregelen en straffen in inrichtingen en tehuizen. Ze viel onder de uitsluitende verantwoordelijkheid van de minister van Justitie.

Het vanaf 1905 door het ministerie gevoerde beleid op het terrein van de kinderbescherming betrof het subsidiëren van de particuliere organisaties, terwijl de overheid zelf een aantal tuchtscholen en rijksopvoedingsgestichten in het leven riep waar ernstig delinquente en onhandelbare
kinderen opgenomen konden worden. Wanneer een particuliere instelling aan
een aantal eisen voldeed, werd een aanvaarding afgegeven: een besluit van
de minister van Justitie waarin een particuliere instelling werd erkend als instelling voor voogdij of reclassering. Vanaf dan mochten ze minderjarigen behandelen.

Vanaf 1909 werd op de Rijksbegroting voor het ministerie van Justitie een post opgenomen waardoor de particuliere organisaties een bijdrage in de kosten konden krijgen ‘voor de bezoldiging van personen die bijzondere werkzaamheden verrichten in de grote steden’. Deze ambtenaren voor de kinderwetten konden werkzaamheden verrichten voor zowel particuliere organisaties als overheidsinstellingen. In 1922 werd het kinderbeschermingssysteem belangrijk aangepast door de invoering van de functie
van kinderrechter en de introductie van een nieuwe maatregel voor de kinderbescherming: de ondertoezichtstelling van minderjarigen, ook wel OTS genoemd. Deze kinderrechters konden, ‘indien een kind met de zedelijke of lichamelijke ondergang bedreigd werd’, dat kind onder hun toezicht stellen. Bij een OTS wees de kinderrechter een persoon als gezinsvoogd aan. De Pleegkinderenwet (Stb. 595 / 1951) regelde het wettelijk toezicht op de verzorging en opvoeding van pleegkinderen. De wet definieerde pleegkinderen als minderjarigen die door anderen dan hun natuurlijke verzorgers gedurende langere tijd werden opgevoed en verzorgd. Bijgevolg was de wet zowel van toepassing op kinderen die in internaten of tehuizen waren ondergebracht (de zgn. internaatsverpleging), als op kinderen die bij particulieren in gezinnen werden ondergebracht (de zgn. gezinsverpleging).

De eerste (onder)afdeling van het Ministerie van Justitie die zich – vanaf 1904 - bezighield met kinderbescherming was het Rijkstucht- en Opvoedingswezen, eerst als onderdeel van de 3e Afdeling van het ministerie, later als zelfstandige, 7e Afdeling. In 1956 werd deze afdeling omgedoopt tot de Directie Kinderbescherming. Deze directie bleef, in een of andere vorm, bestaan tot 1989.

In de jaren zeventig begon in de wetgeving de term “justitiële kinderbescherming” in zwang te komen. Hoewel die term tot aan het eind van de jaren tachtig in de wetgeving gehandhaafd bleef, werd in 1982 op het ministerie van Justitie de Directie Kinderbescherming ondergebracht in een nieuw Directoraat-Generaal Jeugdbescherming en Delinquentenzorg (waarmee de term jeugdbescherming geïntroduceerd werd). Dit Directoraat-Generaal was georganiseerd in drie directies: Gevangeniswezen
en T.B.R., Reclassering en Kinderbescherming.

In 1989 werd het Directoraat-Generaal Jeugdbescherming en Delinquentenzorg opnieuw gereorganiseerd. Er kwamen twee directies: de Directie Delinquentenzorg en Jeugdinrichtingen en de Directie Jeugdbescherming en Reclassering. Daarmee hield de Directie Kinderbescherming op te bestaan. In de
jaren negentig ten slotte werd het Directoraat-Generaal Jeugdbescherming en Delinquentenzorg gereorganiseerd tot het Directoraat-Generaal Preventie, Jeugd en Sancties (DGPJS). De directie Delinquentenzorg en Jeugdinrichtingen werd verzelfstandigd tot een agentschap van Justitie: de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI). De Directie Jeugbescherming en Reclassering ging over in de Directie Preventie-, Jeugd- en Sanctiebeleid. In 2002 ten slotte ging laatstgenoemde directie over in de Directie Jeugd en Criminaliteitspreventie.

Bijna een eeuw lang (1905-1990) bleef de structuur van de kinderbescherming grotendeels intact. Maar in de jaren 1986-1989 werd een groot aantal uitvoerende instanties er als het ware uitgelicht en overgeheveld naar een ander (deel)beleidsterrein. Dit was het beleidsterrein jeugdhulpverlening waarvoor de minister voor welzijn (destijds de minister van Welzijn,
Volksgezondheid en Cultuur, tegenwoordig de minister van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport) primair verantwoordelijk is.

Deze overheveling verliep in twee fasen. In 1986 werd de ministeriële verantwoordelijkheid voor een groot aantal particuliere inrichtingen overgedragen van Justitie naar WVC. In 1989 werden de (gezins)voogdij-instellingen en de (overgebleven) particuliere en rijksinrichtingen voor kinderbescherming opgenomen in een nieuwe wet, de Wet op de jeugdhulpverlening (Stb. 358/1989). Voor deze wet is de minister voor welzijn primair verantwoordelijk.

Met deze overheveling van instanties en bijbehorende verschuiving in ministeriële verantwoordelijkheid hield de kinderbescherming, in de betekenis van structuur onder de uitsluitende verantwoordelijkheid van de minister van Justitie, in feite op te bestaan. Dit betekende echter niet dat de minister van Justitie geen taken meer had op het gebied van de kinderbescherming. De minister van Justitie bleef namelijk politiek verantwoordelijk voor wat overbleef van de oude kinderbeschermingsstructuur en de
wettelijke taken die door die structuur werden uitgevoerd.

Daarnaast bleef de minister van Justitie, binnen de Wet op de jeugdhulpverlening (Wjhv), politiek (mede)verantwoordelijk voor een aantal uitvoerende instanties die nu vallen onder het beleidsterrein jeugdhulpverlening.

De taken van de opeenvolgende afdelingen en directies waren:

• 3e Afdeling, bureau en onderafdeling Rijkstucht- en Opvoedingswezen (1904- 1940): o.a. beheer van Rijksopvoedingsgestichten
• 7e Afdeling, Rijkstucht- en Opvoedingswezen (1942-1955): controle over stimulering van en advies aan de buitendiensten en particuliere instellingen;
• Directie Kinderbescherming (1956-1988): reguleren van het gezag
  over minderjarigen, de maatregelen voor kinderbescherming, adoptie, het jeugdstrafrecht en de tenuitvoerlegging daarvan, en de jeugdreclassering. Zorgdragen voor de rijks- en particuliere instellingen op dit terrein.
• Directie Jeugdbescherming en Reclassering (1989-1995): taken zoals de Directie Kinderbescherming. Sinds 1989 heeft de minister van Justitie een gedeelde verantwoordelijkheid voor het beleidsterrein jeugdhulpverlening.
• Directie Preventie-, Jeugd- en Sanctiebeleid (1996-2002): verzorgen van de verbindingen tussen het bestuursdepartement en een aantal uitvoerende organisaties, zoals de Raad voor de Kinderbescherming, de instellingen voor voogdij en gezinsbescherming. De Directie houdt zich bezig met de versterking van de rechtshandhaving door de totstandbrenging van een
  samenhangende beleidsontwikkeling, gericht op o.a. bescherming van jeugdigen.
• Directie Jeugd en Criminaliteitspreventie (2002–2004): advisering van de departementsleiding over en de coördinatie, ontwikkeling en evaluatie van beleid dat gericht is op het leveren van een bijdrage aan een veilige en rechtvaardige samenleving vanuit een oogpunt van o.a. bescherming van minderjarigen en bevordering van een samenhangende strafrechtelijke en pedagogische aanpak van de jeugdige nadat deze zich schuldig heeft gemaakt aan strafwaardig gedrag.

Het was de taak van de Minister van Justitie om toezicht te houden op het beleid en de toestand in de rijksinrichtingen en de instellingen voor
justitiële jeugdzorg. In het kader van deze taak ontving de minister
o.a. jaarlijks een verslag van de directeur en verder mededelingen over bijzondere omstandigheden. In de praktijk betekende dit dat de minister een lijvige correspondentie voerde met de instellingen waarin tal van zich voordoende zaken werden besproken en afgedaan. Tevens ontving de minister
van de instellingen hun begrotingen, jaarverslagen en ter controle (delen
van) de financiële administratie. Daarnaast oefende de minister controle uit over de toestand in de instellingen. Hiertoe werden per instelling aanvaardingen vastgesteld.

De instelling leverde daartoe een schriftelijke verklaring in, waarin ze zich bereid verklaarde tot het uitvoeren van rechterlijke opdrachten tot het verlenen van hulp aan, en toezicht op voorwaardelijk veroordeelde jeugdigen, en/of ze zich bereid verklaarde tot het uitvoeren van ministeriële opdrachten van bijzonder toezicht op tot een tuchtschool veroordeelde, maar voorwaardelijk in vrijheid gestelde jeugdigen. De instelling
moest zich daarbij onderwerpen aan de bepalingen van het Besluit van 13 december 1947 (Stb. H 424 /1947). De instelling kon overigens haar arbeid beperken tot een of meer bepaalde groepen van personen. Voor de aanvaarding moest de Minister van Justitie het Algemeen College van Toezicht, Bijstand en Advies horen. Bij het niet naleven van de gestelde voorwaarden kon de aanvaarding ingetrokken worden.

Het archief is gevormd door de Directie Kinderbescherming en haar taakvoorgangers en -opvolgers, en is niet compleet. De stukken die behoren tot de Rijksinrichtingen werden voorheen wel gearchiveerd onder de kinderbeschermingsdossiers, maar zijn, na een organisatiewijziging bij het ministerie van Justitie, geplaatst bij de archieven van de Dienst Jeugdinrichtingen omdat deze dienst over de Rijksinrichtingen gaat. Deze stukken worden in een apart archiefblok opgenomen. Daarnaast ontbreken alle beleidsmatige stukken in dit archief. Deze stukken zijn door Justitie gearchiveerd bij de zogenaamde A-dossiers (dit zijn dossiers die betrekking hebben op één zaak). Justitie heeft te kennen gegeven de serie A-dossiers
als een geheel eigen bestand te beschouwen waar een aparte toegang voor gemaakt dient te worden.

Bij een eerdere bewerking van het archief door de Centrale Archief Selectiedienst (CAS) in 1993 zijn op basis van bestaande vernietigingslijsten dossiers vernietigd. De CAS had toen nog niet de beschikking over goedgekeurde BSD’s waardoor stukken (bijv. beschikkingen en het personeel van de inrichting) in het archief zijn achtergebleven. Deze stukken komen op basis van de huidige selectielijsten voor blijvende bewaring in aanmerking. Het archief bestaat uit twee archiefblokken: goedkeuringen en jaarverslagen, daterend van 1904 tot en met 2004, en de aanvaardingen, daterend van 1906 tot en met 2003. Het archief bevat hiaten, vooral binnen de dossiers van voor de Tweede Wereldoorlog. De twee archiefblokken zijn tijdens de bewerking opnieuw alfabetisch op instellingsnaam geordend.

Het Ministerie van Justitie is wettelijk de zorgdrager van dit archief. De dossiers zijn op het kerndepartement van het ministerie in Den Haag gevormd. Op een gegeven moment is het archief overgedragen aan het Semistatisch archief van Justitie in Rijswijk.

Het archief is in twee fasen bewerkt, in 2009 door het Project Wegwerken Archiefachterstanden (PWAA) in Rotterdam en in 2010 door de Haagse Vestiging Archiefbewerking (HVA) in Den Haag. Het eerste deel is daartoe opgeslagen in het depot van het Gemeentearchief Rotterdam en het tweede deel
in het depot van het Ministerie van Financiën aan het Korte Voorhout.

Het archief is in 2021 door Ministerie van Justitie overgebracht naar het Nationaal Archief,
krachtens artikel 12 van de Archiefwet 1995

Het archief bestaat uit de neerslag die voortvloeide uit bovengenoemde
taak van de minister van Justitie. Dit betreft onder meer begrotingen, jaarverslagen, financiële en subsidie gerelateerde stukken betreffende
verbouwingen en de personeelsformatie. Daarnaast bevat het archief dossiers inzake fusies en statutenwijzigingen van de instellingen en aanwijzingsbeschikkingen. De meeste stukken zijn beschikkingen of goedkeuringen over de verplichtingen waaraan een instelling moet voldoen. Het betreft hier
zowel kladversies als de definitieve stukken. De dossiers bevatten naast voornoemde stukken de achterliggende correspondentie tussen de minister en de instelling.

Tevens bevat dit archief agenda's en notulen van de directievergaderingen van directie Kinderbescherming en door de directie (mede) beantwoorde
Kamervragen. De stukken betreffende de Werkgroep Organisatie en Formatie van de Raden van de Kinderbescherming bevat de neerslag van de onderzoeken naar en de voorbereiding van de (re)organisatie van de Raden. Deze werkgroep bestond vanaf ongeveer 1950 tot 1965 en ressorteerde onder de Directie Kinderbescherming.

Er is naast A4-formaat ook folioformaat aangetroffen. Ook zijn enkele bouwtekeningen aangetroffen.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.

Voor dit archief is geen andere toegang beschikbaar.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Justitie: Directie Kinderbescherming en taakvoorgangers- en opvolgers, nummer toegang 2.09.87, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Justitie / Dir. Kinderbescherming, 2.09.87, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Er zijn geen verwante archieven.

Er zijn geen bijlagen.