Openbaarheidsdag 2021: agent Vuurtoren

Door corona kunnen we helaas geen bezoekers ontvangen in het Nationaal Archief, in ieder geval tot en met 2 maart. De uitgestelde Openbaarheidsdag van 20 januari is daarmee ook komen te vervallen. Dat neemt niet weg dat ook dit jaar weer veel archiefstukken openbaar zijn geworden, waar interessante verhalen in schuilen. Bijvoorbeeld het dossier van een geheim agent met de codenaam Vuurtoren. Wie was hij? En wat stond er in het briefje dat hij per postduif naar Engeland stuurde?

Geheim agent

Een van de openbaar gemaakte dossiers gaat over geheim agent Karel Mans die zich bedient van codenamen als Vuurtoren, Harry Burns, Downside en Oosterveen. Als Engelandvaarder wordt hij in Londen opgeleid tot geheim agent en radiotelegrafist. Hij krijgt de opdracht de betrouwbaarheid van een aantal geheim agenten in Nederland te onderzoeken en een nieuwe zendgroep op te richten. De archiefstukken geven een goed beeld van zijn opdracht, zijn landing en hoe het hem daarna is vergaan.

Postduifbriefjes

In de vroege ochtend van 5 augustus 1944 wordt agent Vuurtoren samen met agent Lichtschip boven Groot-Ammers in Zuid-Holland gedropt. Ze belanden allebei in een sloot. Vuurtoren, alias Karel Mans, laat Londen met postduifberichten weten dat ze veilig zijn aangekomen. Hij meldt een spannende landing. Vuurtoren kon pas vlak bij de grond bij het trektouwtje komen en had grote angst zijn benen te breken. Verder raadt hij aan alles waterproof te verpakken, dijlaarzen en een zwempak mee te geven bij een dropping in zo’n waterrijk gebied. Een van de vier meegenomen postduiven was helaas verdronken. De container die ook geland zou moeten zijn, is na twee nachten zoeken niet gevonden. Vuurtoren schrijft verder dat hij liever klontjes suiker en een flesje eau de vie in het noodrantsoen zou willen zien. En wat jodium en verbandmiddelen zijn ook niet overbodig. Hij is blij met de hulp van agenten AI en AIII door wie ze opgevangen worden. De agenten kunnen aan hun missies beginnen.

Gearresteerd, doorgeslagen en ontsnapt

Karel Mans gaat aan de slag en legt contact met verschillende agenten en zendgroepen. Hij richt in oktober 1944 zendgroep Vuurtoren op. Maar dan valt hij op 10 november in Groningen in handen van de SD. Hij wordt opgesloten in het Groningse hoofdkwartier van de SD, het Scholtenhuis. Naar eigen zeggen wordt hij zwaar mishandeld en verraadt hij vervolgens namen en adressen van zijn medewerkers, agenten en contactpersonen. Opmerkelijk genoeg weet hij twee dagen later uit het Scholtenhuis te ontsnappen. Zijn zendgroep Vuurtoren wordt opgerold. Verschillende contacten worden gearresteerd en enkelen moeten dit met de dood bekopen. Agent Vuurtoren duikt onder op de Veluwe.

Spijt

Karel Mans schrijft in november 1944 aan zijn moeder dat hij spijt heeft van zijn verraad. “Ik heb nadien geen enkelen nacht meer rustig geslapen.” Ook stuurt hij majoor Somers een brief waarin hij zegt het in hem gestelde vertrouwen niet waard te zijn geweest.
Na de bevrijding meldt Vuurtoren zich bij de staf van prins Bernhard en wordt overgebracht naar Eindhoven. Er wordt een onderzoek ingesteld. In het dossier Mans zitten verschillende getuigenverklaringen. Volgens geheim agent Frits moet Vuurtoren wel voor de SD hebben gewerkt. Tijdens de oorlog rees al wantrouwen tegen Vuurtoren, ook bij andere verzetsstrijders. Volgens een van hen was hij eigenlijk helemaal niet geschikt voor zijn taak.