Op 27 december 1949 komt er officieel een einde aan het Nederlandse koloniale bewind in Nederlands-Indië. Na vier jaar diplomatieke, politieke en militaire strijd wordt het verdrag tot overdracht van de soevereiniteit getekend.
De Indonesische kwestie
De nationalisten Soekarno en Hatta roepen op 17 augustus 1945 de onafhankelijkheid van Indonesië uit. Nederland weigert de Indonesische onafhankelijkheid te erkennen. Wel beginnen langdurige en moeizame onderhandelingen tussen Nederland en de Republiek Indonesië.
Het wantrouwen tussen beide landen is groot. Daarnaast is er binnen de Nederlandse politiek veel verschil van mening over de aanpak van de Indonesische kwestie en kijkt de internationale gemeenschap kritisch toe.
Vaag akkoord
Op 15 november 1946 sluiten de onderhandelaars het akkoord van Linggadjati: Nederland erkent de feitelijke macht van Indonesië op Java. Indonesië wil meewerken aan de opbouw van een federale staat en aan een unie met Nederland. Met een ruime overgangsperiode. Maar de vage inhoud is aanleiding tot verschillende interpretaties en de spanningen lopen hoog op.
Militair ingrijpen
In juli-augustus 1947 besluit de Nederlandse regering militair in te grijpen, indertijd ‘politionele actie’ genoemd. Nederland wil met dit geweld de Republiek Indonesië tot meer samenwerking dwingen. Dat lukt niet en de internationale bemoeienis met het conflict neemt toe. In 1948 wordt de KVP-politicus Beel onderhandelaar met als gevolg: een verharding van het Nederlandse standpunt en een nieuw gewelddadige actie, de zogenoemde ‘tweede politionele actie’.
Definitieve scheiding
De internationale druk op Nederland om Indonesië los te laten wordt steeds groter. Uiteindelijk komt het tot een definitieve scheiding en wordt op 27 december 1949 het verdrag tot overdracht van de soevereiniteit getekend. Indonesië wordt officieel een federale staat maar binnen een jaar is het land omgevormd tot een eenheidsstaat. Alleen het zuidelijk deel van de provincie Molukken van de deelstaat Oost-Indonesië, gaat hier niet mee akkoord. Het verklaart zich op 25 april 1950 als Republiek der Zuid-Molukken onafhankelijk. De centrale Indonesische regering onderdrukt dit verzet op gewelddadige wijze. Het westelijk deel van Nieuw-Guinea blijft in eerste instantie nog onder Nederlands bestuur. Onder zware internationale druk geeft Nederland dit gebied in 1962 op.
Onderzoek naar de oorlog in Indonesië
Er is veel aandacht voor de oorlog die Nederland in de jaren 1945-1949 in en tegen Indonesië voerde. Daarom besloot de Nederlandse regering eind 2016 tot een diepgaand onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek naar de oorlog in Indonesië. Het onderzoeksprogramma Onafhankelijkheid, dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië 1945-1950, uitgevoerd door het NIOD, KITLV en NIMH, loopt tot 1 september 2021.
Verslag publieksbijeenkomst
Op 2 november jl. vond in het Nationaal Archief een drukbezochte publieksbijeenkomst van het onderzoeksprogramma plaats. Tijdens deze bijeenkomst stond het doen van (archief)onderzoek centraal: hoe ziet ‘onderzoek doen’ er in de praktijk uit? Welke bronnen worden gebruikt voor het Indonesië-onderzoek en wat vertellen ze ons? Hoe gaan de onderzoekers om met eenzijdigheid en tegenstrijdigheden in de bronnen? En hoe zorgen ze voor meerstemmigheid? Freelance journaliste Tessa Hofland maakte een uitgebreid verslag van deze publieksbijeenkomst.
