Onderscheidingen, 1815-1993

Ridderorden worden toegekend aan personen die een bijzondere verdienste hebben geleverd aan het land of aan de koning(in). Nederland kent twee civiele ridderorden: de Orde van de Nederlandse Leeuw en de Orde van Oranje-Nassau. Er is één militaire ridderorde: de Militaire Willems-Orde.

De Orde van de Nederlandse Leeuw

Een onderscheiding in de Orde van de Nederlandse Leeuw wordt toegekend aan personen die een buitengewone prestatie hebben geleverd voor de samenleving. De Orde van de Nederlandse Leeuw is de oudste en hoogste civiele ridderorde van Nederland. Koning Willem I heeft de Orde ingesteld op 29 september 1815. 

De Orde van Oranje-Nassau

De Orde van Oranje-Nassau wordt gegeven aan personen die zich lange tijd verdienstelijk hebben gemaakt voor de maatschappij, de Staat of het Koninklijk Huis. De Orde van Oranje-Nassau werd op 4 april 1892 ingesteld, naast de exclusieve Orde van de Nederlandse Leeuw, om ook minder belangrijke verdiensten te kunnen onderscheiden. 

De Militaire Willems-Orde

De Militaire Willems-Orde is een dapperheidsonderscheiding. Deze orde werd ingesteld op 30 april 1815. Tot 1946 was de Militaire Willems-Orde voorbehouden aan militairen. Sinds 1946 is het ook mogelijk om de orde uit te reiken aan verzetsstrijders. In de praktijk is de Militaire Willems-Orde echter grotendeels een militaire onderscheiding gebleven.

Huisorden zijn orden die de koning(in) persoonlijk kan toekennen aan personen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor het Koninklijk Huis. Omdat de koning(in) volgens de wet ‘zelf zijn (of haar) huis mag inrichten’ is er geen handtekening van een minister nodig om een huisorde toe te kennen. Nederland kent twee (civiele) huisorden: de Huisorde van Oranje en de Huisorde van den Gouden Leeuw van Nassau. 

In de index van de Kanselarij der Nederlandse Orden kunt u nazoeken óf een persoon een huisorde heeft gekregen. Op de registratiekaart van de Kanselarij staat in dit geval ook een KB-nummer. Dit nummer verwijst echter niet naar een Koninklijk Besluit, maar naar een Koninklijke Beschikking (hofbesluit). Huisorden worden namelijk toegekend bij Koninklijke Beschikking (hofbesluit) en dus niet bij Koninklijk Besluit. Meer informatie over de toekenning van een huisorde is te vinden in het archief van de Kanselarij der Huisorden (1905 tot 1996), dat zich bevindt zich bij het Koninklijk Huisarchief onder inventarisnummer E06. 

Tussen 1815 en 1940 bestonden er in Nederland de volgende dapperheidsonderscheidingen (allen voor militairen). Van deze dapperheidsonderscheidingen bestaat nu alleen de Militaire Willems-Orde nog.

Sinds 1940 bestaan in Nederland, naast de Militaire Willemsorde, ook nog de volgende dapperheidsonderscheidingen:

Campagnemedailles worden toegekend aan alle militairen die hebben meegedaan aan een specifieke militaire campagne. Het zijn dus geen medailles voor bijzondere daden, maar een algemene blijk van waardering voor alle personen die hebben deelgenomen aan een specifieke militaire campagne. 

Nederland kent verschillende soorten vredesonderscheidingen die worden toegekend voor bijzondere daden in vredestijd. Voorbeelden zijn de Erepenning voor Menslievend Hulpbetoon (voor edelmoedige en menslievende daden), de watersnoodmedaille (voor ijver, moed, beleid, en zelfopoffering bij watersnoodrampen), de Museummedaille (officieel ‘de erepenning voor verdiensten jegens openbare verzamelingen’), De Ruyter medaille (voor verdiensten in de scheepvaart), en de Rode Kruis medaille (voor belangrijke verdiensten voor het Rode Kruis). 

Er zijn ook verschillende medailles en eretekens die door particuliere organisaties worden uitgereikt, zoals veel onderscheidingen van het Rode Kruis en de Zilveren Anjer van het Prins Bernhard Fonds.

Herinneringsmedailles worden uitgereikt bij bijzondere gebeurtenissen, zoals huwelijken van de koninklijke familie, inhuldigingen en staatsbezoeken. 

Op de scan van de registratiekaart van de Kanselarij der Nederlandse Orden staat de datum en het nummer van het Koninklijk Besluit (KB) waarbij de onderscheiding is toegekend. Met behulp van deze datum en dit nummer kunt u het Koninklijk Besluit opzoeken.  Het Nationaal Archief bewaart de Koninklijke Besluiten tot en met 1988. 

Het opzoeken van een Koninklijk Besluit bij het Nationaal Archief gaat als volgt:.

Stap 1: Koninklijk Besluiten vindt u in een van de archieven in onderstaande tabel. Klik op de link naar het archief uit de periode waarin het Koninklijk Besluit is toegekend. 

Stap 2: Nadat u een archiefnaam uit de tabel heeft aangeklikt opent er een nieuw venster met de archiefinventaris. In de archiefinventaris vindt u korte beschrijvingen van de stukken (inventarisnummers) in het archief. De inventarisnummers waarin de Koninklijke Besluiten zich bevinden staan ook in bovenstaande tabel. Zoek het inventarisnummer met de datum van het Koninklijk Besluit, waarbij de onderscheiding is toegekend.

Stap 3: Koninklijke Besluiten tot 1948 zijn openbaar. U kunt deze Koninklijke Besluiten zelf online reserveren en in de studiezaal komen bekijken. Het is ook mogelijk om scans van deze Koninklijke Besluiten te bestellen. Om een reservering te maken of scans te bestellen klikt u op het gewenste inventarisnummer. Er verschijnt nu eerst een pagina om in te loggen in uw account bij het Nationaal Archief. Heeft u nog geen account, dan kunt u dat direct aanmaken. Vervolgens kiest u voor de optie 'Reserveer' of de optie 'Scans bestellen'. Koninklijke Besluiten vanaf 1948 zijn beperkt openbaar (a-beperking). Dit betekent dat u deze Koninklijke Besluiten niet zelf kunt reserveren. U kunt hiervoor naar de studiezaal van het Nationaal Archief komen. Een medewerker van de informatiebalie kan het Koninklijk Besluit dan ter plekke voor u aanvragen. Van beperkt openbare stukken mogen geen kopieën worden gemaakt. Heeft u toch kopieën van een beperkt openbaar Koninklijk Besluit nodig? Neem dan contact met ons op via info@nationaalarchief.nl.

Stap 4: Nadat een inventarisnummer is gereserveerd, ligt het binnen een half uur voor u klaar in de studiezaal van het Nationaal Archief. In een inventarisnummer zitten meestal Koninklijke Besluiten van meerdere dagen. Zoek de Koninklijke Besluiten van de dag dat de onderscheiding is toegekend. Blader vervolgens naar het nummer van het juiste besluit. 

Op de registratiekaart van de Kanselarij der Nederlandse Orden staat in veel gevallen het ministerie dat de persoon heeft voorgedragen voor een onderscheiding. De reden voor het toekennen van de onderscheiding vindt u vaak in het archief van dat ministerie. 

Als het betrokken ministerie niet op de registratiekaart staat kunt u het volgende doen:

• Zoek het Koninklijk Besluit op, waarbij de onderscheiding is toegekend. In het Koninklijk Besluit, of in de bijlage bij dit besluit, wordt vaak het ministerie vermeld dat betrokken was bij de toekenning van de onderscheiding. 

• Bekijk voor de reden van toekenning van een rang van Commandeur of hoger in een van de orden het archief van de Decoratiecommissie van de Raad van Ministers, 1946-1995 (archiefnummer 2.05.324). Om deze rangen te kunnen toekennen is namelijk goedkeuring nodig van de ministerraad. De rangorde van onderscheidingen vindt u in het Besluit draagvolgorde onderscheidingen dat gepubliceerd is in de Staatscourant. 

• Zoek naar informatie over toegekende onderscheidingen in de archieven van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Omdat het algemene decoratiebeleid valt onder de minister van Binnenlandse Zaken, is in de archieven van het ministerie van Binnenlandse Zaken mogelijk meer informatie te vinden over de reden dat een onderscheiding is toegekend. In het overzicht hieronder vindt u onder andere de archieven van het ministerie van Binnenlandse Zaken.

Overzicht van ministeriële archieven met informatie over onderscheiden personen

In de tabel hieronder vindt u per ministerie een overzicht van de archieven die informatie bevatten over onderscheiden personen. Ook ziet u waar u binnen een archief informatie over onderscheidingen vindt. Er zijn diverse mogelijkheden:

• ‘Hele archief’ betekent dat het hele archief over het toekennen van onderscheidingen gaat.
• 'Inventarisnummers...’ betekent dat de informatie te vinden is in een aantal specifieke inventarisnummers.
• ‘Zie het onderdeel…’ betekent dat de informatie in een specifiek onderdeel van het archief te vinden is. 
• 'In het verbaalarchief' betekent dat er informatie over onderscheidingen in het verbaalarchief te vinden is. Verbaalarchieven zijn archieven die ontsloten zijn op verbaaldatum. Dat is de datum waarop een zaak is afgesloten. Om die datum te vinden moet u zoeken in de klappers en de indexen. In de klappers kunt u zoeken op persoonsnaam of op geografische naam en in de indexen op onderwerp. Klappers verwijzen naar onderwerpen in de index. In de index vindt u vervolgens een verbaaldatum, die u op kunt zoeken in de lijst met data in het verbaal. 

Op de website van het ministerie van Defensie kunt u zoeken in de Database Dapperheidsonderscheidingen. In deze database vindt u alle militairen en burgers die tussen 1815 en 1963 een dapperheidsonderscheiding kregen.