Nederlandse Beheersinstituut (NBI), 1945-1968

Het Nederlandse Beheersinstituut (NBI) werd direct na de Tweede Wereldoorlog opgericht. Het instituut beheerde de vermogens van tijdens de oorlog verdwenen personen, zoals gedeporteerde Joden, maar ook van (vermeende) collaborateurs en Duitsers die in Nederland woonden. In het NBI-archief zijn de dossiers van het vermogensbeheer te vinden. Ze staan op naam van de personen en bedrijven waarvan het vermogen werd beheerd.

Als u een persoon zoekt en hebt gevonden in het NBI-archief, dan is de kans groot dat deze persoon ook voorkomt in een van de andere oorlogsarchieven die het Nationaal Archief bewaart, zoals in het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) en het Oorlogsarchief van het Nederlandse Rode Kruis (NRK). In deze archieven kunt u vanwege de privacywetgeving niet altijd zelfstandig onderzoek doen. Bekijk de zoekhulp voor het CABR en de zoekhulp voor het NRK hoe u in deze archieven kunt zoeken, of onderzoek kunt laten uitvoeren.
U kunt ook een mail sturen naar info@nationaalarchief.nl om te informeren naar welke andere oorlogsarchieven uit het Nationaal Archief relevant kunnen zijn.

U kunt de inventaris van het NBI doorzoeken op achternaam of op bedrijfsnaam. Bij personen kunt u via de initialen van de gezochte persoon bij de juiste persoon uitkomen. Een zoekopdracht naar een Jan Jansen vergt veel werk omdat er veel dossiers op naam van een J. Jansen staan. Pas na bestudering van de dossiers zelf weet u of u de juiste persoon gevonden hebt, bijvoorbeeld aan de hand van het juiste adres of de geboortedatum die u in documenten aantreft.

In de inventaris staan ook de plaatsen waar NBI-kantoren gevestigd waren. Ieder vermogen werd door één kantoor beheerd. Dat kantoor stond meestal in de buurt van de woonplaats van de persoon waarvan het vermogen werd beheerd. Wanneer u deze woonplaats weet, kunt u dit gebruiken in uw zoektocht naar het juiste dossier.

Kies eerst het juiste archieftoegang op basis van de eerste letter van de achternaam van de persoon of van het gezochte bedrijf. Zoek vervolgens verder in dat archief naar de persoon of het bedrijf.

Alle namen staan in de inventaris op alfabetische volgorde. Als u de juiste persoon of het juiste bedrijf heeft gevonden, noteert u het inventarisnummer. Indien er tussen vierkante haken een dossiernummer staat vermeld, noteert u dit ook. Als er meerdere dossiers over de door u gezochte persoon gaan noteer deze dan allemaal.

Vraag vervolgens het gevonden inventarisnummer aan door op de naam van het dossier te klikken en vervolgens op 'Reserveren'. Als er een dossiernummer tussen haken in de inventaris wordt vermeld, betekent dit dat het inventarisnummer dossiers over verschillende mensen bevat. Met het dossiernummer kunt u bepalen welk dossier u binnen het inventarisnummer nodig heeft. Wanneer er geen dossiernummer staat vermeld, bevat het inventarisnummer slechts 1 dossier.

Het kan zijn dat u geen dossier aantreft onder het gevonden nummer. Vaak is dit dan samengevoegd met een ander dossier van dezelfde persoon.

De omvang van de dossiers varieert sterk. Voor bedrijven en vermogende personen kan het gaan om dossiers met grote hoeveelheden in beslag genomen stukken. Deze gaan over de (bedrijfs-)administratie en het vermogen en gedetailleerde accountsrapporten waarmee het NBI de vermogenspositie van bedrijven of vermogende particulieren zo goed mogelijk kon inschatten. Van personen met weinig of geen vermogen zijn de dossiers vaak een stuk dunner. Ze bevatten vaak wel gedetailleerde inventarisaties van de inboedel van huizen.

In NBI dossiers zit de correspondentie tussen de onder beheer gestelde of zijn of haar familieleden met de beheerder en het NBI. Onderlinge correspondentie tussen de beheerder en het NBI of tussen verschillende bureaus van het NBI kan ook onderdeel zijn van een dossier. Ook van mogelijke schuldeisers, zowel van de overheid als particulier, kunt u stukken vinden. In de regel bevatten NBI dossiers weinig persoonlijke correspondentie.

In de dossiers vindt u soms ook stukken van de Bijzondere Rechtspleging, zoals vonnissen van tribunalen en bijzondere gerechtshoven. Andere stukken van archiefvormers die vaak in NBI dossiers zitten, zijn van de Raad voor het Rechtsherstel, het Directoraat Generaal Bijzondere Rechtspleging, lokale overheden en lokale schade enquêtecommissies.

De afhandeling van het beheer was vaak een langdurige kwestie. In NBI dossiers treft u soms ook stukken aan uit de jaren vijftig en zestig. Het archief is in 1968 afgesloten.

Een bijzondere categorie personen in het NBI archief zijn mensen met de Duitse nationaliteit of met een Duitse echtgenoot of echtgenote. Met de Operatie Black Tulip werden deze personen opgeroepen om zich te melden voor uitzetting naar Duitsland. Een groot aantal van deze personen werd geïnterneerd in het Kamp Mariënbosch bij Nijmegen. In de NBI dossiers van deze mensen zit bijvoorbeeld een afschrift van de oproepbrief. Omdat andere archieven vaak weinig informatie bevatten over deze personen kan het NBI archief een interessante aanvulling zijn.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden door de Duitsers panden verkocht waarvan de eigenaren veelal Joods waren. In totaal gaat het om circa 7500 transacties. De administratie hiervan werd bijgehouden in de zogeheten Verkaufsbucher. De gegevens uit deze Verkaufsbücher zijn beschikbaar in het bestand Verkaufsbucher2022 Dit bestand bevat een .csv bestand met de data en een .txt bestand met een toelichting. Deze data is beschikbaar gesteld onder een CC0 verklaring.