Op 10 oktober 1974, 50 jaar geleden, werd voor het eerst de Dag der Marrons gevierd. Op deze dag herdenken nazaten van de Marrons de strijd die hun voorouders voerden tegen onderdrukking en voor vrijheid. Marron Boni leidde vanuit de versterkte Surinaamse nederzetting Boekoe in de 18e eeuw het verzet tegen het Nederlandse koloniale bewind. Maar waar lag Fort Boekoe precies? Geoloog/cartograaf Hans Erren ging op zoek naar de exacte locatie.
Marrons
Sommige slaafgemaakten wisten in de 17e en 18e eeuw aan slavernij te ontsnappen door weg te vluchten van de Surinaamse plantages. Deze zogenoemde Marrons bouwden in de diepe binnenlanden nederzettingen die ‘wegloopersdorpen’ of marronages werden genoemd. Vanuit deze nederzettingen hielden de Marrons strooptochten naar plantages. Daarbij werden wapens, voedsel, gebruiksvoorwerpen, vrouwen en medestrijders meegenomen. Het koloniale gezag was hier op zijn zachtst gezegd niet blij mee. Vanaf 1765 probeerde het koloniale leger de nederzettingen van opstandige slaafgemaakten op te sporen, te veroveren en te vernietigen. Met de grootste Marronstammen sloot de koloniale overheerser tussen 1760 en 1767 vredesverdragen. Maar niet met de kleinere Marronstam onder leiding van Boni. Dit resulteerde in de Boni-oorlogen.
Fort Boekoe
Het koloniale leger ontdekte in maart 1771 de nederzetting Libia van de Boni-Marrons. De Boni-Marrons zelf waren toen al vertrokken naar een nieuwe versterkte vesting in dieper gelegen moerassen: Fort Boekoe. Na de ontdekking van Boekoe wisten de Boni-Marrons met vrijheidsstrijder Boni een jaar lang stand te houden tegen de Nederlanders. In 1772 werd Fort Boekoe alsnog ingenomen en met de grond gelijkgemaakt. Sindsdien heeft Fort Boekoe een iconische status in Suriname. Zo werd de Prins Bernhardkazerne in Paramaribo na de onafhankelijkheid omgedoopt tot ‘Memre Boekoe-kazerne’ (Gedenk Boekoe). Maar waar Fort Boekoe nu exact lag, is in nevelen gehuld. Niemand weet het meer precies.
Analyse van oude Surinaamse kaarten
Luitenant Jurriaan de Friderici was in 1772 met een legereenheid van kapitein Oorsinga tegenover fort Boekoe gelegerd. Friderici maakte in juni 1773 een kaart als onderdeel van zijn verslag van de verovering. Het Nationaal Archief bewaart deze kaart. Op de kaart is het belegerde Fort Boekoe en het Nederlandse legerkamp tot in detail getekend. Cartograaf Johan Christoph Heneman maakte in 1784 een overzichtskaart van Suriname. Hij situeerde Fort Boekoe weer op een andere plaats.
Fort Boekoe gevonden?
Sinds 2018 organiseren het Wikimedia Nederland en het Nationaal Archief Caraïbische schrijfdagen. Dit leidde tot nieuwe artikelen over Suriname op Wikipedia, aangevuld met nieuwe scans van achttiende-eeuwse Surinaamse kaarten. Hans Erren analyseerde deze kaarten met MapAnalyst, een programma om oude kaarten te vergelijken met nieuwe kaarten. Hierdoor kon Erren de locatie van Fort Boekoe tot op een kilometer nauwkeurig bepalen; het fort ligt op een andere plek dan tot nu toe werd aangenomen!
Stichting Boekoe helpt Marrons aan de oevers van de Cotticarivier zich verder te ontwikkelen en zet zich in voor het behoud van cultureel erfgoed. De stichting ondernam verschillende expedities om Fort Boekoe terug te vinden. Een nederzetting die in 2004 werd gevonden, bleek na archeologisch onderzoek niet Fort Boekoe te zijn. In 2021 en 2022 zijn door stichting Fort Boekoe opnieuw veldverkenningen uitgevoerd aan de hand van de kaartanalyse van Hans Erren. Bij de laatste verkenning zijn een voorraadpot en wat andere overblijfselen gevonden. Zou Fort Boekoe nu toch gevonden zijn? Om dat te kunnen bewijzen, is nog verder archeologisch onderzoek nodig. Met de kaartanalyse van Hans Erren zijn we in ieder geval een stuk dichter in de buurt gekomen.
Meer informatie
- Bekijk de gedigitaliseerde kaart van Jurriaan François Friderici met fort Boekoe, 1773 (Nationaal Archief, 4.VEL, inv.nr. 2127,) de kaart van het ‘Wegloopersdorp” Mi sa Lasi waar fort Boekoe deel van uitmaakte met het daarvoor opgeslagen kamp van kapitein Oorsinga, juni 1772 (Nationaal Archief, 4.VEL, inv.nr. 2128) en de overzichtskaart van Suriname van Heneman uit 1784 (4.VEL, inv. 1677, scan 6)
- Hans Erren, Zoeken naar Fort Boekoe Een nieuwe analyse van achttiende-eeuwse Surinaamse kaarten van De Frederici en Heneman, in: Caert Thresoor, (nr. 3 september 2024)
- Kijk hoe Fort Boekoe er mogelijk heeft uitgezien en luister naar de verhalen op de onlangs gelanceerde Virtual Reality website van stichting Fort Boekoe.
