Topstukken Nationaal Archief op reis naar New York

In 2024 viert de New York Historical Society de 400ste verjaardag van New York. De stad die ooit begon als Nieuw-Amsterdam. Het Nationaal Archief leent de Schaghenbrief en Johannes Vingboons’ aquarel Gezicht op Nieuw-Amsterdam uit voor de tentoonstelling The Castello Plan: New York Before New York. Wat is de achtergrond van deze topstukken? En wat gebeurt er als een topstuk op reis gaat?

Manhattan ‘gekocht’

In 1624 sticht de West-Indische Compagnie (WIC) op het zuidelijkste puntje van Manhattan de handelspost Nieuw-Amsterdam. Het zou de hoofdplaats worden van de kolonie Nieuw-Nederland en later uitgroeien tot New York.
Op 5 november 1626 schrijft Pieter Jansz. Schaghen aan de Staten-Generaal over nieuws dat hij van de bemanning van het schip Het wapen van Amsterdam hoorde. Het schip is dan net uit de kolonie teruggekeerd. Het gaat goed met de kolonisten. Er zijn kinderen geboren en er is geoogst. Schaghen meldt verder: ‘hebben t’eylant Manhattes van de wilde gekocht, voor de waerde van 60 gulden’.

Schaghenbrief

Gekocht hadden de Nederlanders Manhattan niet echt. Hooguit kregen ze het gebruiksrecht, in ruil voor goederen als ketels, messen, kralen en textiel. De oorspronkelijke bevolking van het eiland, de Lenni-Lenape, kende geen grondeigendom. Maar de Nederlanders zagen zichzelf na de overdracht van de goederen, wel als eigenaren van het gebied. De Schaghenbrief werd in de 19de eeuw in het archief van de Staten-Generaal ontdekt. De brief van Pieter Schaghen is geschreven in Amsterdam en gericht aan de Staten-Generaal. Het is een zeldzame bron over de veranderende verhouding tussen de Nederlanders en de Lenape. De kolonisatie van Manhattan had grote gevolgen voor de Lenape.

Vingboons Gezicht op Nieuw Amsterdam

In 1664 maakte Johannes Vingboons een aquarel van de nederzetting Nieuw-Amsterdam. De Engelsen namen de kolonie in dat jaar over. Ze doopten Nieuw-Amsterdam om tot New York. Vingboons gaf zijn aquarel de titel: Nieuw Amsterdam ofte Nieuw Iorx opt ’t Eylant Man[hattan]. We zien Hollandse huisjes en schepen met de Nederlandse vlag. Ook een molen en een galg ontbreken niet. De aquarel laat de situatie van rond 1650 zien.

Voorwaarden voor de uitlening

Voordat een bruikleen van het Nationaal Archief aan de andere kant van de wereld aan de muur hangt of in een vitrine ligt, is er heel wat gebeurd. Maanden van voorbereiding gaan hieraan vooraf. Nadat een museum een bruikleen heeft aangevraagd, onderzoekt een restaurator eerst of het verantwoord is dat een archiefstuk, foto of kaart het depot gaat verlaten. Zo nodig wordt het stuk eerst gerestaureerd. Het uitlenen van een stuk gaat gepaard met de nodige voorwaarden en eisen. Zo kunnen de Schaghenbrief en de Vingboons-aquarel vanwege de licht- en schadegevoeligheid alleen in een beveiligde geklimatiseerde ruimte worden getoond. De belichting moet minder dan 50 lux zijn, de relatieve vochtigheid moet tussen 40-55% zijn en de temperatuur tussen de 18-23˚C.

Stukken op reis

Maar dat is niet alles. Bijzondere bruiklenen worden niet zomaar alleen op reis gestuurd. Vanuit het Nationaal Archief gaat een restaurator als koerier mee. De restaurator houdt in de gaten of de stukken goed worden ingepakt door de kunsttransporteur in een schokvrije, dubbelwandige brandvrije transportkist. Voordat de restaurator zelf aan boord gaat, ziet deze erop toe dat de kist daadwerkelijk wordt ingeladen en in de vliegrichting van het vliegtuig wordt geplaatst. Ook is de restaurator erbij als de kist wordt uitgeladen en naar het museum doorreist. Net als bij het uitpakken en plaatsen van de stukken in het museum. De restaurator is ook de enige die de stukken mag hanteren.
Alles om ervoor te zorgen dat ook mensen in New York de Schaghenbrief en de Vingboons-aquarel met eigen ogen kunnen bekijken. En natuurlijk vooral om te waarborgen dat deze topstukken voor de eeuwigheid bewaard blijven. Ook als ze op reis zijn.

De Schaghenbrief en Vingboons’ zicht op Nieuw-Amsterdam zijn van 15 maart tot en met 14 juli 2024 te zien in de tentoonstelling The Castello Plan: New York Before New York.