Kamp Mariënbosch bij Nijmegen

Black Tulip

Na de Tweede Wereldoorlog stelt de Nederlandse regering een plan op om alle op dat moment in Nederland wonende personen met een Duitse nationaliteit het land uit te zetten: Operatie Black Tulip. In totaal zou het gaan om ongeveer 20.000 personen. Om de uitzetting te organiseren, en de Duitsers bij elkaar te verzamelen voordat ze de grens over werden gezet, worden een aantal zogeheten ‘doorgangskampen’ speciaal voor dit doel ingericht. Een van de omvangrijkste kampen is Mariënbosch bij Nijmegen. Het blijkt een lastige logistieke opdracht. De geallieerden geven namelijk geen toestemming om de Duitsers die verzameld zijn naar Duitsland te sturen. Hierdoor beginnen de kampen vol te raken en de leefomstandigheden verslechteren. 

Kamp Mariënbosch

De geallieerden nemen al in 1944 kamp Mariënbosch in gebruik als legerkamp. Hier verzamelen Britse en Canadese militairen zich voordat zij naar hun moederland terugkeren.  Vanaf begin 1945 trekken de geallieerden weg en daarna laat de Nederlandse regering haar oog vallen op het kamp als doorgangskamp voor Operatie Black Tulip. De Rijksvreemdelingendienst krijgt de verantwoordelijkheid om het kamp in te richten. Daarvoor gebruikt de dienst meubels die door het Nederlandse Beheersinstituut in beslag zijn genomen van personen die zich aan de Bijzondere Rechtspleging moesten onderwerpen. Verder bestaat de huisvesting uit een groot aantal zogeheten ‘nissenhutten’ en een aantal houten barakken.

Wie zaten er in het kamp?

Het archiefmateriaal laat zien dat er veel Duitse gezinnen in het kamp zijn ondergebracht. Sommige van hen wonen al ruim voor de oorlog in Nederland. Vanuit hun huizen mogen ze maar een beperkte hoeveelheid spullen meenemen. Gezinnen met twee ouders mogen maximaal 50 kilo bagage en 100 gulden aan geld meenemen, een kind mag 5 kilo bagage en 50 gulden mee en alleenstaanden 30 kg bagage en 50 gulden. Daarbij komt dat alleen noodzakelijke kledingstukken en persoonlijke eigendommen van weinig waarde meegenomen mogen worden. Het contact vanuit het kamp met de buitenwereld verloopt stroef. In brieven wordt geklaagd over pakketten die niet aankomen, en ook mensen die in het kamp verblijven, beklagen zich over hoe moeilijk het is om contact te krijgen met dierbaren. In een brief vertelt een vrouw bijvoorbeeld hoe ze haastig een paar regels aan haar geliefde schrijft, omdat ze niet weet hoe lang ze heeft voor de commandant weer terug zal zijn.

Kritiek en einde van het kamp

Al vrij snel wordt duidelijk dat Mariënbosch niet berekend is op de opvang van zo’n grote groep mensen. De hutten beschermen bovendien niet tegen de winterse temperaturen en er zijn ratten en muizen aanwezig in het kamp. In verschillende Nederlandse kranten verschijnen kritische stukken over hoe slecht het leven is in kamp Mariënbosch en hoe Nederland met deze groep Duitsers omgaat. En die kritische geluiden komen ook uit het kamp zelf. Op 8 mei 1948 schrijft een Contact Commissie namens de bijna 500 Duitse mannen, vrouwen en kinderen die op dat moment in het kamp verblijven een brief. Die brief sturen ze aan Eleanor Roosevelt, de vrouw van de Amerikaanse president, maar onder andere ook aan minister-president Beel en prinses Juliana, als voorzitster van het Nederlandse Rode Kruis.

De kritiek leidt er uiteindelijk toe dat kamp Mariënbosch aan het einde van 1948 de poorten sluit. Alle Duitsers die op dat moment nog in het kamp aanwezig zijn, worden vrijgelaten voor zover zij niet als gevaarlijk worden gezien. Uiteindelijk zijn 3600 Duitsers via Operatie Black Tulip het land uitgezet.

Nationaal Archief

• Archief ministerie van Justitie, Beleidsarchief IND, 2.09.5026, inv.nr. 1154

• Archief Rijksvreemdelingendienst, 2.09.45, inv.nrs. 1995 en 1996

• Archief ministerie van Justitie, Beleidsarchief IND, 2.09.5026, inv.nrs. 2248-2249, 2251, 2253, 2255-2258

• Archief Kabinet der Koningin, 2.02.20, inv.nr. 9661

Literatuur

Jan Sintmaartensdijk & Yfke Nijland, Operatie Black Tulip: de uitzetting van Duitse burgers na de oorlog (Amsterdam 2009).