Vanaf vandaag kunnen geïnteresseerden persoonsdossiers opvragen uit het beperkt openbare archief van Stichting 1940-1945. Het gaat om dossiers van personen die na de Tweede Wereldoorlog materiële en immateriële steun hebben aangevraagd bij de stichting. Stichting 1940-1945 heeft deze persoonsdossiers op 22 december 2023 overgedragen aan het Nationaal Archief, zodat ze beschikbaar blijven voor het nageslacht. De ruim 83.000 persoonsdossiers bevatten waardevolle informatie voor historisch of wetenschappelijk onderzoek.
Naoorlogse steun voor verzetsdeelnemers en andere oorlogsgetroffenen
Stichting 1940-1945 werd in 1944 opgericht door vertegenwoordigers van het verzet. Het doel van de stichting was om na de oorlog materiële en immateriële ondersteuning te bieden aan de nabestaanden van omgekomen verzetsdeelnemers. Ook verzetsdeelnemers die door hun verzetsactiviteiten fysiek of mentaal beschadigd zijn geraakt en hun gezinnen konden bij de stichting terecht voor ondersteuning. Hier bleef het echter niet bij. Al in de jaren vijftig werd de doelgroep van de stichting uitgebreid met onder andere Engelandvaarders, nabestaanden van represailleslachtoffers en gijzelaars. Ook konden kinderen van verzetsdeelnemers, die psychische schade hadden opgelopen vanwege de verzetsdaden van hun ouders, vanaf 1978 aanspraak maken op een buitengewoon pensioen.
Geboden ondersteuning door Stichting 1940-1945
Stichting 1940-1945 verleende op verschillende manieren ondersteuning. Deze ondersteuning kon bestaan uit een eenmalig bedrag om bijvoorbeeld een fiets aan te schaffen, of uit meerdere uitkeringen om een studie te bekostigen. Daarnaast hield de stichting zich bezig met sociaal werk. Zo onderhielden vrijwilligers van de stichting, die zelf afkomstig waren uit het verzet, contact met de gezinnen van omgekomen verzetsmensen. Er werden vakantieweken en contactdagen georganiseerd voor de weduwen van omgekomen verzetslieden en hun kinderen. Daarnaast had de stichting eigen maatschappelijk werkers in dienst, die konden ondersteunen bij hulpvragen.
Uitvoering Wet buitengewoon pensioen
Vanaf 1947 kreeg Stichting 1940-1945 er een belangrijke taak bij toen de Wet buitengewoon pensioen (Wbp) 1940-1945 werd ingesteld. Via de Wbp konden invalide verzetsdeelnemers of nabestaanden van omgekomen verzetsmensen aanspraak maken op een buitengewoon pensioen. Stichting 1940-1945 behandelde de aanvragen. Als er een aanvraag binnenkwam stelde de stichting een onderzoek in naar de verzetsactiviteiten van de betrokken verzetsdeelnemer. De resultaten van dit onderzoek werden vastgelegd in een rapport. Daarnaast verzamelde de stichting gegevens over de financiële en medische situatie van de aanvrager. Op basis van het rapport van de stichting bepaalde de Buitengewone Pensioenraad of een pensioen kon worden toegekend. De stichting was vervolgens weer verantwoordelijk voor het uitbetalen van het pensioen. Regelmatig vulde ze dit pensioen uit eigen middelen aan.
Persoonsdossiers beperkt openbaar
De rapporten die Stichting 1940-1945 opstelde in het kader van de Wbp, maar ook de aanvragen voor andere vormen van (financiële) steun, zijn terug te vinden in de persoonsdossiers uit het archief van de stichting. Omdat er bewijs moest zijn dat de problemen waarvoor iemand ondersteuning vroeg het gevolg waren van verzetsdaden, bevatten de dossiers hier veel informatie over. De dossiers staan meestal op naam van degene die de ondersteuning aanvroeg. Dit kan een verzetsdeelnemer of een oorlogsgetroffene zelf zijn, maar ook een gezinslid (weduwe, weduwnaar, kind) of een andere nabestaande (bijvoorbeeld een ouder). Ook is het mogelijk dat een dossier op meerdere namen staat of dat een dossier, na het overlijden van de oorspronkelijke aanvrager, op naam van de erfgenaam is gezet. Om de privacy van al deze mensen te bewaken, zijn de persoonsdossiers in het archief van Stichting 1940-1945 beperkt openbaar. Dit betekent dat de dossiers niet gefotografeerd of gescand mogen worden. Mensen die een persoonsdossier willen bekijken moeten hiervoor een aanvraag indienen bij het Nationaal Archief. Een medewerker van het Nationaal Archief onderzoekt vervolgens of de aanvraag voldoet aan de inzagevoorwaarden én of er een dossier is. Als dit het geval is, kan de aanvrager het dossier op afspraak in de studiezaal van het Nationaal Archief komen bekijken. Zo wordt zorgvuldige inzage verzekerd in dit bijzondere oorlogsarchief, waarvoor het Nationaal Archief nu zorg draagt.
Bekijk voor meer informatie de zoekhulp Stichting 1940-1945.
