Het Nationaal Archief heeft duizenden kaarten en tekeningen in zijn collectie. Een onderdeel daarvan zijn de kaarten en tekeningen van het voormalige ministerie van Koloniën. Ruim 60 procent van gescande kaarten en tekeningen staan ondertussen online en zijn door iedere geïnteresseerde waar ook ter wereld te bekijken. Maar wat gebeurt er voor het zover is?
Voorwerk
Voordat scans worden gemaakt worden archieven eerst gecontroleerd of alle stukken aanwezig zijn en of de nummering overeenkomt met het collectiebeheersysteem. In sommige gevallen is het nodig dat het archief wordt bewerkt. Bij de bewerking maken we het materiaal beter vindbaar door beschrijvingen te verrijken. We geven bijvoorbeeld meer inzicht door aan te geven bij welk gebied een kaart hoort. En we voegen zoveel mogelijk aan iedere kaart of tekening een eigen beschrijving toe. Het restauratieteam voert daarna de nodige herstelacties uit zoals het herstellen van scheuren, vlakken van opgerolde kaarten en het verwijderen van vuil. Na dit alles kan het archief daadwerkelijk worden gescand.
Soms stuiten we in de voorbereiding van de digitalisering op bijzondere vondsten zoals een prachtige afbeelding van de Grot van Boea, een druipsteengrot op West-Sumatra, die verkend is bij het in kaart brengen van de gehele westkust en binnenlanden van Sumatra, rond 1844.
Verschillende soorten kaarten en tekeningen
Het archief van Koloniën kent een grote verscheidenheid aan kaarten en tekeningen. Van grote delen van bijvoorbeeld Indonesië en Suriname, maar ook van kleinere gebiedsdelen als Curaçao zijn plattegronden, hydrografische (zee) kaarten, topografische kaarten en tekeningen terug te vinden.
De meest verbluffende kaart is toch wel een kaart van Java. Het gaat hier om de uitermate gedetailleerde topografische residentiekaarten van Java die op wereldtentoonstellingen ook prijzen wonnen. Deze kaarten kenmerken zich door de mooie kleurendruk en alle informatie die erop terug te vinden is over gewassen, hoogtes, maar ook de (driehoeks) metingen die nodig waren voor een waarheidsgetrouwe weergave van het gebied. Een dergelijke kaart was er dus ook niet zomaar en vergde veel voorbereiding, omdat er dus ter plekke metingen verricht moesten worden met (zware) meetinstrumenten en te bouwen torens of hooggelegen punten om vanaf te kunnen meten. Het resultaat van deze metingen en berekeningen levert een precieze kartering op zoals op deze kaarten is te zien.
Bewustwording van perspectieven
De bewerking van dit archief maakt medewerkers meer bewust van de rol die kaarten hebben gespeeld. Kaarten laten niet alleen iets zien over het bestuur en de ontwikkeling van kennis, maar geven ook inzicht in de onderdrukking van de oorspronkelijke bevolking of tot slaafgemaakten.
Onderstaande kaart van Suriname uit 1737 laat dit duidelijk zien. Op de kaart zijn naast de in gebruik zijnde plantages zogenaamde ‘militaire togten’ te zien tegen de weggelopen tot slaafgemaakten. Dit zijn vrij heftige scènes, waarbij mannen, vrouwen maar ook kinderen op de vlucht zijn voor de troepen van de gouverneur.
Niet onbelangrijk om te benoemen is dat het doel van deze kaart vooral informatief was als we de bestaande bronnen er op naslaan. De Sociëteit van Suriname , de juridisch eigenaar van de Nederlandse kolonie Suriname, vond namelijk in 1731 dat de bestaande kaarten niet goed genoeg waren om een ‘overzicht te geven van den staat van het grondbezit en de ligging der plantages’. Daarbij speelde een belangrijke rol dat het bestuur zonder een goede kaart zich geen goed beeld kon vormen van de situatie overzee. Het gebied moest namelijk zoveel mogelijk geld opleveren en gronden die niet gebruikt werden moesten herverdeeld worden voor nieuwe investeerders. De Sociëteit ging daarom op zoek naar een geschikte landmeter en vond deze uiteindelijk in Alexander de Lavaux die ‘toevallig’ zelf al een kaart had ontwikkeld en aanbood aan de Sociëteit. Dit neemt niet weg dat er ook andere perspectieven mogelijk zijn bij deze kaart. Dat is wat naast de techniek, ook hetgeen kaarten zo interessant maakt.
Zelf zoeken door de archieven?
Mocht u geïnteresseerd zijn in kaarten en tekeningen van het Nationaal Archief bekijk dan eens de themapagina Kaarten en Tekeningen om tips te krijgen hoe u kan zoeken.
Nationaal Archief
4. MIKO Kaarten en tekeningenministerie van Koloniën en rechtsopvolgers, (1702) 1814-1963
1.05.03 Archief Sociëteit van Suriname (1650) 1682-1795 (1796)
R. Bijlsma, Alexander de Lavaux en zijne generale kaart van Suriname 1737, in: New West Indian Guide / Nieuwe West-Indische Gids, 1921
Bezoek de tentoonstelling Op de kaart in het Nationaal Archief
