Waterschapsverkiezingen

Op 15 maart mogen we naar de stembus voor de verkiezingen voor de waterschappen en de Provinciale Staten. Waterschappen beschermen ons tegen te veel water en zorgen voor schoon en genoeg water in Nederland. In 1995 zijn de eerste directe waterschapsverkiezingen gehouden. Daarvoor hadden burgers weinig invloed op de waterschappen.

Ontstaan van de waterschappen

Bewoners van het waterrijke Nederland werken al eeuwen samen om zich te beschermen tegen hoogwater. Lokale gemeenschappen leggen dijken, sluizen en afwateringskanalen aan en onderhouden deze. In de dertiende en veertiende eeuw ontstaan de eerste waterschappen na het ontginnen van laaggelegen stukken land.

Het oudste waterschap van Nederland, het hoogheemraadschap van Rijnland wordt voor het eerst in 1255 vermeld in een charter van graaf Willem II. Zijn zoon Floris V sticht in 1273 het hoogheemraadschap van Schieland en Krimpenerwaard dat in mei zijn 750e verjaardag viert. Het hoogheemraadschap van Delfland dateert van 1289.
In de 19e eeuw telt Nederland ongeveer 3500 waterschappen. Door fusies neemt het aantal af. In 1950 zijn er nog 2500 en nu hebben we 21 waterschappen.

Oudste democratische instelling?

Waterschappen worden wel de oudste democratische instellingen van ons land genoemd. Maar er is in het begin meer sprake van zelfbestuur en overleg, dan van democratie. Hoewel goed samenwerken in het belang van iedereen is, komen slepende conflicten ook vaak voor. Er is door tegengestelde belangen vaak onenigheid. Niet alleen tussen verschillende waterschappen zelf, maar ook met de steden.

Oorspronkelijk bepalen alleen de landeigenaren wie er in het bestuur van een waterschap komt. Wie geen land bezit mag niet stemmen. Vrouwen hebben ook geen stemrecht en kleine boeren of pachters evenmin. Bestuursfuncties blijven vaak binnen een klein aantal aanzienlijke families. Bovendien is er in vroeger tijden geregeld sprake van corruptie. De dijkgraaf, de afgevaardigde van de heer in een waterschap, krijgt inkomsten uit boetes en vraagt daarnaast ook nog geld voor allerlei diensten en gunsten. Later zijn controle en toezicht ingevoerd om dit soort praktijken te voorkomen.

Direct stemrecht

In de loop der eeuwen krijgen burgers meer invloed op de waterschappen. Maar pas in 1992 is de Waterschapswet ingevoerd waardoor de ingezetenen, burgers van elk waterschap, voor het eerst direct stemrecht krijgen. Daarvoor is er een systeem van indirecte verkiezingen waarbij alleen eigenaren van onbebouwd onroerend goed, huiseigenaren, gemeenteraden en het bedrijfsleven algemeen bestuurders van een waterschap kunnen kiezen. In 1995 zijn voor het eerst directe waterschapsverkiezingen gehouden. Sinds 2015 worden de waterschapsverkiezingen op dezelfde dag als de Provinciale Statenverkiezingen gehouden.

Weer wat democratischer

Een waterschap kent een dagelijks bestuur onder voorzitterschap van de dijkgraaf en een algemeen bestuur. De dijkgraaf wordt per Koninklijk Besluit voor een periode van zes jaar benoemd. Het algemeen bestuur wordt elke vier jaar gekozen en bestaat uit 18 tot 30 zetels. Het grootste aantal zetels in het algemeen bestuur is bestemd voor ingezetenen, inwoners van een waterschap. Boeren en natuurorganisaties krijgen ieder twee vaste (geborgde) zetels. Op 29 november 2022 stemde de Eerste Kamer voor de afschaffing van de vaste zetels voor bedrijven. Nu meer zetels door directe verkiezingen ingevuld worden zijn de waterschappen weer wat democratischer geworden.