Op donderdag 9 februari opent in het Nationaal Archief de nieuwe cartografie tentoonstelling Op de kaart – Kijk met kaarten naar de wereld van toen en nu. Voor het publiek is Op de kaart vanaf 10 februari te bezichtigen. In de tentoonstelling is een bijzondere selectie te zien uit de ruim 300.000 kaarten en tekeningen die het Nationaal Archief beheert. Een groot deel van deze kaarten is met de hand getekend en dus uniek.
Op de kaart
In deze cartografie tentoonstelling is origineel kaartmateriaal te bewonderen, deels nooit eerder vertoond. De tentoonstelling Op de kaart geeft inzicht in de ideeën en bedoelingen achter de kaarten. Op de kaart is rond drie thema’s opgebouwd: Op weg, Kaarten en kolonialisme en Maakbaar Nederland. De kaarten zijn gemaakt vanuit verschillende perspectieven en dateren uit verschillende tijden. In consoles kunnen bezoekers digitale kaarten met extra informatie bekijken. Dit alles wordt omlijst met interviews over de persoonlijke betekenis die historische kaarten voor mensen kunnen hebben. Ook wordt bezoekers gevraagd hun persoonlijke ervaringen en inzichten te delen voor een grote interactieve mindmap van deze tentoonstelling.
Duinkaart
Een groot deel van de kaarten in deze tentoonstelling is met de hand getekend en dus uniek. Een mooi voorbeeld hiervan is de Algemeene Kaart van de Duinen en Duingronden langs de Noordzee uit 1828. Van deze in totaal 18 meter lange kaart, van het duingebied vanaf de Maas tot aan Zandvoort wordt voor het eerst een gedeelte van 4,5 m geëxposeerd. Deze gedetailleerde manuscriptkaart geeft een prachtig tijdsbeeld van de kust van het Koninkrijk der Nederlanden (Nederland en België). De kaart wordt vergezeld door een doos zandmonsters die zijn genomen langs de lange kustlijn van de toenmalige Lage Landen. De duinkaart hoorde bij een onderzoek naar duinbebossing. Het idee was om de Nederlandse kuststrook op grote schaal te beplanten met zeedennen, zoals dat in Frankrijk al gebruikelijk was.
Thema: Op weg
Tegenwoordig wijst Google Maps je de weg. Het wegennet van Nederland voor de 19e eeuw laat nogal wat te wensen over. Te zien is de overzichtskaart van Jan Blanken uit 1822, Wegen, hoofdrivieren en kanalen in de provincies Holland, Utrecht en Gelderland. Op deze kaart zijn de Grote Wegen die koning Willem I laat aanleggen weergegeven. Willems uitbreidingsplan is ambitieus omdat hij niet alleen nieuwe wegen wil aanleggen, maar ook de kwaliteit van de bestaande wegen wil verbeteren. Deze wegen zijn de basis voor ons tegenwoordige snelwegnet.
Thema: Kaarten en kolonialisme
De koloniale geschiedenis van Nederland en de kaartencollectie van het Nationaal Archief zijn sterk met elkaar verbonden. Een groot deel van de collectie is gemaakt of verzameld door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC). Deze handelsmaatschappijen gebruiken de kaarten onder meer voor navigatie, oorlogvoering, administratie en grensafbakening. De kaarten in de collectie van het Nationaal Archief zijn bijna allemaal gemaakt door Europeanen. Een bijzondere uitzondering zijn 11 kaarten van Javaanse kaartmakers. Deze kaarten laten zien dat het Europese kaartbeeld niet de enige manier is om een gebied weer te geven. Wat opvalt, zijn de felle kleuren. De kaarten van Java zijn heel zeldzaam. Er is in Europa maar één vergelijkbare kaart bekend.
Thema: Maakbaar Nederland
De kaarten in de collectie laten zien hoe Nederland door de eeuwen heen is veranderd. De strijd tegen het water speelt hierbij een rol. Om het land tegen de zee te beschermen, moeten onder meer dijken worden aangelegd, verbeterd en onderhouden. Het land achter de dijken en duinen wordt in de loop van de tijd steeds verder uitgebreid door meren droog te malen en in te polderen. Dit is terug te zien op de iconische kaart van de bedijking van de Zijpe door van Jan van Scorel uit 1552. Ook de al genoemde Algemeene Kaart van de Duinen en Duingronden langs de Noordzee valt binnen dit thema. Vanaf de 20e eeuw krijgt de overheid steeds meer invloed op de inrichting van steden en het platteland. Op de kaart toont materiaal van deze veranderingen in het Nederlandse landschap, zoals bijvoorbeeld te zien is op een Uitbreidingsplan voor Hillegersberg uit 1934.
Het Grote Kaartenboek
Vorig jaar verscheen Het Grote Kaartenboek – Vijf eeuwen cartografie. Het boek toont circa 300 van de mooiste en meest iconische kaarten uit de collectie van het Nationaal Archief. Enkele daarvan zijn ook te zien in de tentoonstelling. Het boek is geschreven door Ron Guleij en een uitgave van WBooks. Het boek is verkrijgbaar bij de boekhandel en het Nationaal Archief voor € 49,95.
Informatie
De tentoonstelling Op de kaart – Kijk met kaarten naar de wereld van toen en nu is in het Nationaal Archief te zien vanaf 10 februari tot en met 22 oktober 2023, van dinsdag tot en met zondag.
Op zondag 12 en 26 februari, 12 en 26 maart, 9 en 23 april, 7 en 21 mei, 4 en 18 juni en 2 juli 2023 geven we instaprondleidingen waar u zich vooraf voor kunt aanmelden.
Ontwerp
De tentoonstelling en de campagne zijn ontworpen door Studio MAST. De technische realisatie is in handen van Heijmerink Wagemakers. De video’s en interactives zijn gemaakt door Shosho en Yipp. De tentoonstelling Op de kaart wordt mede mogelijk gemaakt door Acomo, Nationale Nederlanden, Marinus Plantema Foundation, OPEN.satisfaction en NLX Software, het NOT fonds en Het Genootschap voor het Nationaal Archief.
Noot voor de redactie:
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Martine Bartels - 06 15958281 Martine.Bartels@nationaalarchief.nl
Indien onbereikbaar kunt u contact opnemen met Mick de Wal – 06 53685354
Mick.de.Wal@nationaalarchief.nl
De opening van de tentoonstelling Op de kaart vindt plaats op donderdag 9 februari om 16.00 uur.
Tentoonstellingsperiode 10 februari tot en met 22 oktober 2023.
Nationaal Archief, Prins Willem-Alexanderhof 20, 2595 BE Den Haag
