Met ruim 300.000 kaarten en tekeningen en 400 atlassen en kaartenboeken beheert het Nationaal Archief de grootste kaartencollectie van Nederland. Op 10 februari 2023 opent de tentoonstelling Op de kaart waarin een grote hoeveelheid origineel kaartmateriaal te bewonderen is.
Kaarten met een doel
Een groot deel van de kaarten is met de hand getekend en dus uniek. De kaarten zijn allemaal gemaakt vanuit een bepaald perspectief en met een specifiek doel. Zoals bijvoorbeeld het beheren van het duingebied of het aanleggen van een nieuw wegennet. Sommige kaarten zijn ook ingezet als propagandamiddel en om land in te nemen en te controleren. Aan de hand van de thema’s Op weg, Kaarten en kolonialisme en Maakbaar Nederland toont het Nationaal Archief in de tentoonstelling Op de kaart de ideeën en bedoelingen van opdrachtgevers en makers van kaarten.
Op weg
Tegenwoordig hoef je de weg nooit meer kwijt te raken. Je geeft je bestemming op in je mobiele telefoon en Google Maps wijst je de weg. Maar reizen met behulp van een kaart was vroeger niet vanzelfsprekend. Het wegennet van Nederland in de 17e eeuw laat nogal wat te wensen over. En maar weinig mensen hebben toegang tot een kaart. Voor zeereizen zijn kaarten in die tijd essentieel. Zonder kaart is het vrijwel onmogelijk om op zee te weten waar je bent. In de expositie zijn daarom veel oude kaarten te zien die gebruikt zijn om mee te navigeren.
Kaarten en kolonialisme
De koloniale geschiedenis van Nederland en de kaartencollectie van het Nationaal Archief zijn sterk met elkaar verbonden. Een groot deel van de collectie is gemaakt of verzameld door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC). Deze handelsmaatschappijen gebruiken de kaarten voor navigatie, oorlogvoering, administratie en grensafbakening. Daardoor zijn ze een belangrijk middel bij het innemen, controleren en exploiteren van kolonies en bij de handel in mensen. In de 19e en 20e eeuw vallen de kolonies direct onder de Nederlandse staat. De kaarten uit deze periode zitten daarom ook in de collectie van het Nationaal Archief.
Maakbaar Nederland
Verschillende kaarten in de collectie laten zien hoe met name de toenmalige provincie Holland door de eeuwen heen is veranderd. De strijd tegen het water speelt hierbij een grote rol. Om het land tegen de zee te beschermen, moeten duinen worden aangelegd, verbeterd en onderhouden. Het land achter de duinen wordt in de loop van de tijd steeds verder uitgebreid door meren droog te malen en in te polderen. Vanaf de 20e eeuw krijgt de overheid steeds meer invloed op de inrichting van steden en het platteland. Op de kaart toont materiaal van al deze veranderingen in het Nederlandse landschap.
Interactieve tentoonstelling
In de tentoonstelling is een grote hoeveelheid origineel kaartmateriaal te bewonderen. Daarnaast kunnen bezoekers digitale kaarten met extra informatie bekijken. Tot slot vertellen geïnterviewden welke persoonlijke betekenis de historische kaarten voor hen hebben. Als bezoeker kun je jouw indrukken en ervaringen vastleggen in een reisjournaal en op basis daarvan aan het einde van de expositie jouw persoonlijke kaart samenstellen.
Het Grote Kaartenboek
Eerder dit jaar verscheen Het Grote Kaartenboek – Vijf eeuwen cartografie. Het boek toont circa 300 van de mooiste en meest iconische kaarten uit de collectie van het Nationaal Archief. Enkele daarvan zijn ook te zien in de tentoonstelling. Het Grote Kaartenboek is geschreven door Ron Guleij en een uitgave van WBooks. Het boek is verkrijgbaar bij de boekhandel en het Nationaal Archief voor € 49,95.
Tentoonstelling Op de kaart
De tentoonstelling Op de kaart is te bekijken vanaf 10 februari tot en met 22 oktober 2023.
Plaats: Nationaal Archief
Prins Willem Alexanderhof 20 Den Haag, direct naast Den Haag Centraal
