Op de kaart

Met ruim 300.000 kaarten en tekeningen en 400 atlassen en kaartenboeken beheert het Nationaal Archief de grootste kaartencollectie van Nederland. Een aanzienlijk deel van deze kaarten is met de hand getekend en dus uniek. De kaarten zijn allemaal gemaakt vanuit een bepaald perspectief en met een specifiek doel. Zoals het beheren van het duingebied en aanleggen van een nieuw wegennet. Sommige kaarten zijn ook ingezet als propagandamiddel en om land in te nemen en te controleren.

Aan de hand van de thema’s Op weg, Kaarten en kolonialisme en Maakbaar Nederland toont het Nationaal Archief in de tentoonstelling Op de kaart de ideeën en bedoelingen van opdrachtgevers en makers van kaarten. Geïnterviewden vertellen over historische kaarten die een persoonlijke betekenis voor hen hebben. Als bezoeker kun je ook jouw persoonlijke betekenis geven aan onze kaarten door het samenstellen van jouw eigen reisjournaal.

Op de kaart wordt mede mogelijk gemaakt door Acomo, Nationale Nederlanden, Marinus Plantema Foundation, OPEN.satisfaction en NLX Software, het NOT fonds en Het Genootschap voor het Nationaal Archief.

Plan je bezoek

Te zien van 10 februari tot en met 22 oktober 2023
Maandag: gesloten

Dinsdag: 10.00 - 21.00 uur
Woensdag t/m vrijdag: 10.00 - 17.00 uur
Zaterdag en zondag: 11.00 - 17.00 uur

Op weg

Tegenwoordig hoef je de weg nooit meer kwijt te raken. Je geeft je bestemming op in je mobiele telefoon en Google Maps wijst je de weg. Maar reizen met behulp van een kaart was vroeger niet vanzelfsprekend. Binnen Nederland is er in de 17e eeuw nog geen netwerk van wegen. En hebben maar weinig mensen toegang tot een kaart. Ook op zee zijn kaarten in die tijd essentieel. Zonder kaart is het vrijwel onmogelijk om op zee te weten waar je bent. De kaartencollectie bevat dan ook veel oude kaarten die gebruikt zijn om te navigeren.

Kaarten en kolonialisme

De koloniale geschiedenis van Nederland en de kaartencollectie zijn sterk met elkaar verbonden. Een groot deel van de collectie is gemaakt of verzameld door de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC). Deze handelsmaatschappijen gebruiken de kaarten voor navigatie, oorlogvoering, administratie en grensafbakening. Daardoor zijn ze een belangrijk middel bij het innemen, controleren en exploiteren van kolonies en bij de handel in mensen. In de 19e en 20e eeuw vallen de kolonies direct onder de Nederlandse staat. De kaarten uit deze periode zitten daarom ook in de collectie van het Nationaal Archief.

Maakbaar Nederland

De kaarten in de collectie laten zien hoe met name de toenmalige provincie Holland door de eeuwen heen is veranderd. De strijd tegen het water speelt hierbij een grote rol. Om het land tegen de zee te beschermen, moeten duinen worden aangelegd, verbeterd en onderhouden. Het land achter de duinen wordt in de loop van de tijd steeds verder uitgebreid door meren droog te malen en in te polderen. Vanaf de 20e eeuw krijgt de overheid steeds meer invloed op de inrichting van steden en het platteland.