Vóór 1898 is er in Nederland geen regelgeving die met de aanwezigheid van auto’s rekening houdt. Vanaf 26 april 1898 zijn de eerste rijvergunningen – die tevens als rijbewijs golden - door de minister van Waterstaat toegekend. Vanaf 1906 werd een nieuw systeem in het leven geroepen waarbij de chauffeur, behalve een rijbewijs, ook een nummerbewijs in zijn bezit moest hebben. Deze nummerbewijzen werden per provincie uitgegeven. Elk nummerbord begon met een of meer letters om de provincie aan te duiden. Ook motorfietsen vielen toen onder de registratie. In 1951 werd de provinciale registratie vervangen door een landelijke registratie.
Het Nationaal Archief bewaart van de periode 1898-1950 registers met namen van eigenaren van motorvoertuigen en de afgegeven nummers. Van 1898 tot 1905 van heel Nederland en van 1906 tot 1950 alleen van de provincie Zuid-Holland.
Zoek de publicatie op van Ariejan Bos, Het paardloze voertuig: de auto in Nederland een eeuw geleden (Deventer 1996), bibliotheek Nationaal Archief 156 C 5.
Achterin dit boek staat een lijst met volgnummers 'der vergunningen tot het berijden van de rijkswegen' [met motorvoertuigen], met daarbij:
- volgnummer voor op het voertuig
- uitgiftedatum
- naam en woonplaats van de eigenaar
- lengte en breedte van het voertuig
- beweegkracht (benzine, alcohol, petroleum, gazoline, gas, spiritus, stoom, elektriciteit)
Als u alleen een foto heeft van de auto met het nummer is deze publicatie een goed startpunt.
Archiefonderzoek 1898-1905
Archief ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid: afdeling Waterstaat 1878-1905 Archiefinventaris (2.16.01), dossier 342 “wegen in het algemeen”.
Stap 1. Reserveer eerst de namenklapper en de index van het betreffende jaar om in de studiezaal te bekijken.
| Archiefstuk | Inventarisnummers |
|---|---|
| Namenklappers | 2235-2262 |
| Indexen | 2164-2234 (alleen index aanvragen waarin dossiernummer 342 voorkomt) |
In de namenklapper zoekt u de naam van de eigenaar op. Hierbij staat aangegeven: 342/… (= bladzijdenummer in de index). Vervolgens bekijkt u de index, op de aangegeven bladzijde binnen de rubriek ''Wegen in het algemeen''. De datum van de “vergunning” bij de door u gezochte persoon (al dan niet na verschillende doorverwijzingen in de index) is de zogeheten verbaaldatum waarop de stukken opgeborgen zijn.
| Archiefstuk | Inventarisnummers |
|---|---|
| Verbalen | 1671-1718 |
Stap 2. Vraag het inventarisnummer aan waarin de gevonden verbaaldatum valt. Op deze datum vindt u een aantal documenten:
- verzoekschrift van de eigenaar van de auto met vermelding van naam, adres, beroep
- lengte en breedte van de auto en beweegkracht
- soms ook merk, type, hoogte, gewicht, aantal PK’s, bijzonderheden over de remmen
- advies van de Hoofdingenieur van de Waterstaat
- bepaling van de Inspecteur van de Waterstaat dat het advies gevolgd kan worden
- beschikking van de minister met de vergunning
In 1906 stopt de landelijke registratie en komt er een provinciaal registratiesysteem. De volgnummers (oftewel nummerbewijzen) worden aangevraagd bij de Commissarissen der Koningin die ze vervolgens uitreikt. Bij het Nationaal Archief is het archief Nummerbewijzen (kentekens)Zuid-Holland (3.02.41) aanwezig. De uittreksels uit het Register van houders van nummerbewijzen zijn bewaard gebleven. Het door de provincie uitgereikte volgnummer wordt voorafgegaan door een provinciale letter. Voor de provincie Zuid-Holland is dit de letter H (later ook HZ en HX).
De registers van afgifte van rijbewijzen van 1905-1980 zijn in 1994 vernietigd.
Overige provincies
Voor gegevens uit de andere provincies moet u zijn bij de archiefinstelling in de hoofdstad van die provincie. Niet van iedere provincie zijn de registers bewaard gebleven. Sommige provincies beschikken over gedigitaliseerde bestanden nummerbewijzen, zoals Groningen, Friesland, Drenthe, Zeeland en Noord-Brabant. Kijk voor de periode 1906-1923 voor de overige provincies ook nog bij Archiefonderzoek 1906-1950 (provincie Zuid-Holland).
Archiefonderzoek 1906-1950 (provincie Zuid-Holland)
Archief Nummerbewijzen (kentekens) Zuid-Holland 1906-1950 (3.02.41)
U vindt in de registers alleen:
- volgnummer motorrijtuig
- naam en voornamen (of naam van de instelling)
- (adres en) woonplaats
- datum van afgifte
Als u het afgegeven nummer in Zuid-Holland kent, bijvoorbeeld via een foto, maar u weet niet wie de eigenaar was, dan hoeft u niet per se naar de studiezaal te komen om zijn naam te achterhalen. U kunt aan de hand van de inventaris een scan bestellen.
Overige provincies
In het archief Nummerbewijzen Zuid-Holland (3.02.41), inventarisnummers 1 - 6, zijn gedrukte lijsten van de periode 1906-1923 van een paar andere (niet alle) provincies te vinden, echter zonder met de hand erbij geschreven wijzigingen en aanvullingen zoals bij de registraties van Zuid-Holland is gedaan.
In 1951 werd de provinciale registratie vervangen door een landelijke registratie, beheerd door de Rijksdienst voor het Wegverkeer. Het Nationaal Archief bewaart het archief van de RWD van de periode 1949-1980, (2.16.98). Dit archief bevat geen gegevens over individuele kentekenbewijzen.
Bekijk voor meer achtergrondinformatie over (de uitgifte van) kentekenbewijzen de website van de contactgroep Automobiel- en Motorrijwielhistorie.
U vindt voor de periode 1898-1905 gegevens over in het buitenland wonende personen in het archief ministerie van Waterstaat, Handel en Nijverheid: afdeling Waterstaat 1878-1905 Archiefinventaris (2.16.01), dossier 342 “wegen in het algemeen”. zoals voor de periode 1898-1905 eerder is aangegeven.
Voor de periode 1906-1949 is enkel te achterhalen of een bepaalde persoon in het buitenland, waaronder de koloniën ook gerekend worden, een nummerbewijs heeft aangevraagd en de vergunning is verleend. U bekijkt daarvoor de jaarlijkse namenklappers en indexen in het archief ministerie van Waterstaat. De van belang zijnde stukken (de aanvraag en de beschikking) zijn echter in dit archiefbestand niet bewaard gebleven; ook wordt het afgegeven nummer niet vermeld.
| Periode 1906-1929 | inventarisnummers |
|---|---|
| Namenklappers | 2608-2631 |
| Indexen | 2481-2607 |
| Periode 1930-1949 | Inventarisnummers |
|---|---|
| Namenklappers | 3320-3338 |
| Indexen | 3234-3319 |
Voorbeeld
In de namenklapper van het jaar 1930 (inventarisnummer 3320) wordt vermeld: J. de Wilde, dossier 342, pag. 164. Op pagina 164 van de index van het jaar 1930 dossier 342 (inventarisnummer 3240) vindt u de vermelding: beschikking houdende afgifte van rij- en nummerbewijs aan J. de Wilde te Batavia, met een verwijzing naar 2 jan. B. In inventarisnummer 2859 (verbalen van dossier 342 van jan-april 1930) vindt u echter geen stukken met deze verbaalaanduiding.
Overigens zal De Wilde de aanvraag vanuit Batavia vermoedelijk hebben gedaan vanwege een komend verlof naar Nederland. Voor gebruik van een auto in Nederland was in dat geval een tijdelijk nummerbewijs nodig dat in Nederland aangevraagd moest worden. Een aanvraag van een inwoner van Nederlands-Indië voor een nummerbewijs voor een auto of motorfiets, voor gebruik in Indië zelf, werd ingediend bij en afgehandeld door het gouvernement in Nederlands-Indië. Er zijn bij het Nationaal Archief geen gegevens over deze Indische afhandeling te vinden.