Vanaf vandaag kunt u zelf zoeken in de Collectie Arbeidsinzet van het Nederlandse Rode Kruis.
Deze collectie bevat onder andere gegevens over Nederlanders die gedwongen in Duitsland werkten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Vanwege de privacybescherming was de Collectie Arbeidsinzet lange tijd beperkt openbaar. Onderzoekers konden niet zelf in de collectie zoeken. Ze moesten een aanvraag indienen om onderzoek te laten uitvoeren door een medewerker van het Nationaal Archief. Dat is nu verleden tijd! Een groot deel van de collectie is vervroegd openbaar geworden, gedigitaliseerd én op naam te doorzoeken.
Project Arbeidsinzet: Digitalisering en indexering
Als onderdeel van het project Arbeidsinzet is de Collectie Arbeidsinzet gedigitaliseerd en toegankelijk gemaakt. Het grootste deel van de collectie, met uitzondering van de medische dossiers, is nu op de website te bekijken. Vrijwilligers hebben via het platform hetvolk.org de namen uit de collectie ingevoerd in een database. De index die hiervan is gemaakt, staat vanaf vandaag online. In de index kunt u zoeken naar personen die geboren zijn vóór 1 januari 1922, én naar personen (geboren na 1 januari 1922) die inmiddels zijn overleden. Vanwege de privacybescherming komen de namen van nog levende personen niet in de index voor.
De Collectie Arbeidsinzet
Maar wat is nu precies die Collectie Arbeidsinzet van het Nederlandse Rode Kruis? Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden honderdduizenden Nederlanders gedwongen tewerkgesteld in Duitsland. Deze dwangarbeid heet in het Duits Arbeitseinsatz (arbeidsinzet). In eerste instantie ging het vooral om werklozen, maar vanaf mei 1943 moesten alle mannen tussen de 18 en 35 jaar zich melden voor tewerkstelling in Duitsland. Nog later in de oorlog werden razzia’s gehouden, waarbij mannen werden opgepakt en naar Duitsland gestuurd.
Na de oorlog kreeg het Nederlandse Rode Kruis de taak om Nederlanders in Duitsland op te sporen. Om die reden werden administraties uit de oorlogsjaren opgevraagd bij bedrijven, maar ook bij Duitse gemeentes, werkkampen, gevangenissen en ziekenhuizen. Zo ontstond de Collectie Arbeidsinzet. Jammer genoeg is een deel van de collectie, met name het deel met bedrijfsadministraties, in de loop der tijd verloren gegaan. Verder bevat de collectie alleen gegevens en documenten over tewerkgestelden in Duitsland en niet over tewerkgestelden in andere door de Duitsers bezette landen, zoals Frankrijk, Nederland en België.
Niet alleen maar gegevens over tewerkgestelden
Nu de Collectie Arbeidsinzet gedigitaliseerd is, blijken er niet alleen gegevens over tewerkgestelden in te zitten. De administraties bevatten ook gegevens van Nederlanders die tijdens de oorlog in Duitsland woonden en van Nederlanders die aan het eind van de oorlog (tijdelijk) in Duitsland verbleven. We vinden bijvoorbeeld registraties van Nederlanders die al lange tijd in Duitsland woonden, omdat ze getrouwd waren met een Duitse(r). Daarnaast bevat de collectie registraties van Nederlanders die vrijwillig in Duitsland werkten en van gezinnen die na Dolle Dinsdag naar Duitsland vluchtten.
Een voorbeeld: Gerrit van Hal
Om een beeld te krijgen van de collectie Arbeidsinzet is het interessant om de gegevens van één willekeurige persoon wat nader te bekijken: in dit geval van Gerrit van Hal. Hij werd geboren op 6 augustus 1900 in Renkum. Als we zijn naam invullen in de index ‘Arbeidsinzet’ krijgen we 11 resultaten. Dit betekent dat Gerrit 11 keer voorkomt in documenten uit de Collectie Arbeidsinzet. Om te beginnen zien we zijn naam op een lijst met Nederlanders die verbleven in regio (Kreis) Freiburg. Een volgend document geeft meer informatie over Gerrits verblijf in Duitsland. Het gaat om een aanvraagformulier voor een verblijfsvergunning. Uit dit formulier blijkt dat Gerrit op 24 juni 1943 in Duitsland aankwam. Hij moest aan de slag in de Holzzellstoff- und Papierfabrik in Neustadt (Zwarte Woud) als Rollmaschinengehilfe (assistent aan de rolmachine). Een aantekening over de geplande verblijfsduur van Gerrit is veelzeggend: Dauer unbestimmt. Arbeitseinsatz (Duur onbekend. Arbeidsinzet). Als woonadres is op het formulier het fabrieksadres opgegeven. Zouden er barakken voor tewerkgestelden zijn geweest op het fabrieksterrein? We weten het niet. Wat we wel weten is dat Gerrit tijdens zijn tewerkstelling tweemaal niet in staat was om te werken. Deze informatie staat op een kaart van de Betriebskrankenkasse (bedrijfsziektekostenverzekering) van de papierfabriek. De eerste keer was hij 32 dagen uit de running (van 17-5-1944 tot 17-06-1944). De tweede keer ‘slechts’ 5 dagen (van 7-8-1944 tot 11-8-1944). Een laatste stukje informatie vinden we op een namenlijst van Nederlanders die tijdens de oorlog (tijdelijk) in Neustadt verbleven. Hier is de totale duur van Gerrits verblijf in Neustadt aangegeven: bijna twee jaar (26-06-1943 tot 25-04-1945). Dankzij de digitalisering en indexering van de Collectie Arbeidsinzet weten we nu iets meer over deze twee jaar uit Gerrits leven.
Wilt u meer weten over de collectie Arbeidsinzet? Bekijk voor een korte uitleg over de collectie dit filmpje: https://www.nationaalarchief.nl/filmpje-over-collectie-arbeidsinzet
Zelf aan de slag
Zelf aan de slag? Bekijk voor meer informatie én voor de index Arbeidsinzet de zoekhulp Arbeidsinzet, 1940-1945: https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/zoekhulpen/arbeidsinzet-1940-1945
