Op nu.nl is donderdag 29 juni een bericht verschenen over stukken uit het NEFIS-archief die het Nationaal Archief in bruikleen geeft aan de Nieuwe Kerk voor een tentoonstelling. Daarin stond te lezen hoe pijnlijk het is voor betrokkenen en nabestaanden dat het Nationaal Archief deze stukken opnieuw in bruikleen geeft.
Vooropgesteld: we betreuren het zeer dat ons besluit over deze bruikleen tot verdriet heeft geleid. Wij zijn ons ervan bewust hoe gevoelig en pijnlijk deze archieven en de bijbehorende geschiedenis zijn voor betrokkenen en nabestaanden. Ook zijn wij bekend met het adviestraject dat loopt bij de Raad voor Cultuur, en de motie die over het NEFIS-archief is aangenomen in de Tweede Kamer. Vanwege de pijn die ons besluit heeft veroorzaakt, wil ik hier kort toelichten waarom we er in dit geval voor hebben gekozen om deze bruikleen toe te zeggen.
Wat zijn koloniale archieven, wat is het NEFIS-archief?
Het Nationaal Archief is beheerder van de archieven van de Rijksoverheid. Alle organisaties die onder de Rijksoverheid vallen, moeten hun archieven volgens de Archiefwet overdragen aan het Nationaal Archief. Dat leidt ertoe dat er ook stukken in onze collectie zitten die zijn gevormd tijdens perioden van koloniaal geweld en onderdrukking. En deze archieven bevatten soms documenten, en zelfs objecten, die destijds in beslag zijn genomen. Dit is het geval in het NEFIS-archief, waar het bij deze bruikleen om gaat.
NEFIS, the Netherlands Forces Intelligence Service was een veiligheidsdienst die tijdens de dekolonisatieoorlog inlichtingen inwon voor het Nederlandse leger. Daarbij werd kennis verzameld over mensen die door NEFIS werden gezien als verdachte, maar die we vandaag de dag vrijheidsstrijders noemen van de Indonesische onafhankelijkheid. Dat er onrechtmatig documenten en objecten van deze vrijheidsstrijders in onze collectie zitten, is pijnlijk en stelt ons voor een dilemma.
De staatssecretaris van OCW heeft aan de Raad voor Cultuur gevraagd om advies hoe om te gaan met dit soort archiefcollecties. Dit advies verwachten we in het najaar van 2023. Het Nationaal Archief kijkt uit naar dit advies, en zal gevolg geven aan de besluitvorming hierover.
Bruikleen aan de Nieuwe Kerk
De Nieuwe Kerk heeft een verzoek ingediend om objecten te lenen uit het NEFIS archief voor een tentoonstelling over Indonesië.
Als Nationaal Archief, onderdeel van de Rijksoverheid, willen we zoveel mogelijk faciliterend zijn richting erfgoedinstellingen en onderzoekers. Dit is immers waar wij als archief voor bestaan, om archieven te bewaren zodat ze steeds opnieuw kunnen worden gebruikt voor onderzoek en geschiedschrijving. Juist archieven zoals het NEFIS-archief zijn een belangrijke bron om de veranderende inzichten over de dekolonisatieoorlog in Indonesië concreet te maken.
Als Nationaal Archief staan wij voor open overheidsinformatie. Juist waar het gaat om de geschiedenissen waar de overheid heeft gefaald is het des te belangrijker dat dit nooit in de doofpot wordt gestopt. Daarom lijkt het ons beter dat de archieven zichtbaar zijn, zij het in de context van de nare geschiedenis waar ze deel van uitmaken.
We hebben daarom besloten dit bruikleenverzoek in te willigen. Vooruitlopend op het advies van de Raad voor Cultuur hebben we met de Nieuwe Kerk afgesproken, dat de bruikleen per direct kan worden stopgezet als het advies daar aanleiding toe geeft.
Bij de bruikleen geven we contextinformatie over het archief. Ook de emotionele beladenheid is in dit geval onderdeel geweest van het bruikleengesprek dat wij hebben gevoerd met de Nieuwe Kerk. Dat zien we als onze verantwoordelijkheid. En we hebben er alle vertrouwen in dat de bruiklener zijn verantwoordelijkheid neemt om deze archieven in context en in samenspraak met de betreffende gemeenschap te tonen. In de erfgoedsector is het goed gebruik dat de bruiklener de verantwoordelijkheid neemt voor de inhoud en de context.
We willen graag in de komende tijd in gesprek komen met nabestaanden en betrokkenen hierover.
