Sinds 1874 maakt de Dienst der Hydrografie zeekaarten voor de Nederlandse wateren. En zorgt ze voor een niet aflatende stroom van nieuwe edities en updates van deze kaarten. Eerst op papier, ondertussen vooral ook digitaal. Het Nationaal Archief bewaart het archief van de Dienst der Hydrografie en deed een opmerkelijke vondst.
Bijzondere cartoons
Tijdens de controle van het kaartenbestand van de Dienst Hydrografie in het depot vond projectmedewerker Josse Pietersma op 60 handgetekende hydrografische kaarten ruim 100 bijzondere cartoons. Het zijn tekeningetjes gemaakt van boze bazen, hoge heren, grappige mannetjes, oorspronkelijke bewoners of jonge dames. Daarvan zijn er nu enkele gedigitaliseerd. De cartoons geven een beeld van het creatieve vakmanschap en de soms humoristische benadering van de tekenaar/cartograaf.
Ongelukje
Ergens in 1931 is tekenaar Bloem, werkzaam bij de Dienst der Hydrografie, bijna klaar met het tekenen van de kaart als hij de inktpot omstoot. Zijn collega legt het moment zorgvuldig vast op de kaart en merkt daarbij spottend op: ‘Bloem – reeds vóór z’n 65e jaar’. Dit tot vreugde van ene Schmidt, die er in het Duits bij schrijft: ‘Hat uns sehr viel Spaβ gemacht’.
Welke schaal?
Alleen de meeste ervaren persoon aan boord, de commandant, mag dieptes aangeven op een kaart. De commandant hanteert een ruime marge bij het registreren van de dieptes op het minuutblad. Zo heeft de zeeman altijd meer water 'onder de kiel' dan de kaart aangeeft. Het (werk)blad met dieptes wordt minuutblad genoemd.
Als de schaalaanduiding op het minuutblad blijkt te ontbreken, kun je daar als tekenaar gewoon naar vragen. Maar waarom zou je je potlood het werk niet voor je laten doen: ‘Welke schaal?’ Het antwoord werd er vlot bij geschreven.
Lust je nog peultjes?
Een anonieme tekenaar heeft duidelijk schoon genoeg van de heer Peul. De man kwam hem de neus uit. ‘Lust je nog Peultjes?’ schrijft de tekenaar bij de schets van de heer Peul.
Caert-Thresoor
De cartoons zijn opgenomen in het themanummer 150 jaar Dienst der Hydrografie van het tijdschrift Caert-Thresoor. Het is het enige Nederlandse tijdschrift dat geheel gewijd is aan de geschiedenis van de cartografie. Naast de cartoons zijn, onder meer, artikelen van Ron Guleij en Gijs Boink, kaartspecialisten van het Nationaal Archief, opgenomen.
Remmert van Tijen (1891-1942)
Ron Guleij schrijft over Remmert van Tijen, hydrografisch opnemer en Chef der Hydrografie. Hij is van 1924 tot 1928 commandant van een opnemingsvaartuig in de wateren rondom Nieuw-Guinea. In 1934 neemt hij een deel van de Waddenzee op. Hij overlijdt in 1942 in Duitse gevangenschap (Neurenberg). Op dat moment is hij Kapitein ter Zee en Chef der Hydrografie. Remmert van Tijen wordt eind 1945 gememoreerd en geëerd door het voltallig personeel van de Hydrografische Dienst als zijnde ‘het beste type van de Nederlandse zeeman’.
Archief Dienst der Hydrografie
Gijs Boink geeft in Caert-Thresoor een overzicht van het archief van Dienst der Hydrografie zoals dat nu bij het Nationaal Archief ligt. Tussen 1986 en 1992 is het eerste gedeelte van het archief overgedragen aan het toenmalige Algemeen Rijksarchief. Dit omvat circa veertig strekkende meter aan geschreven en gedrukt archiefmateriaal en ruim 24.000 kaartbladen, zowel in manuscript als in gedrukte vorm. Dit enorme bestand betreft de activiteiten van de Hydrografische Dienst in de Oost-Indische Archipel vanaf 1874 tot de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949 en de overdracht van Nederlands-Nieuw-Guinea in 1962. Hierbij zijn ook de kaarten voor de Nederlandse wateren en die van Caribisch Nederland (inclusief de Surinaamse wateren) tot ca. 1932 opgenomen.
Toekomst
Op dit moment werkt het ministerie van Defensie aan de inventarisatie van het resterende papieren archief van de Hydrografische Dienst en de overgebleven kaarten vanaf circa 1932. Naar verwachting draagt het ministerie van Defensie in 2025-2026 de kaarten voor Nederland en Caribisch Nederland uit de periode circa 1932-circa 2015 als tweede gedeelte aan het Nationaal Archief over.
Bronnen in het Nationaal Archief
Bekijk de hele kaarten met de cartoons van de Dienst der Hydrografie
- 4.Hydro1208, inv.nr. H17A Minuut- en Constructiebladen Oost-Indische Archipel Afdeling VIII, 1806-1949
- 4.Hydro1211, inv.nr. A151 Minuut- en Constructiebladen Oost-Indische Archipel Afdeling XI, 1821-1962
- 4.Hydro1204, inv.nr. A30 Minuut- en Constructiebladen Oost-Indische Archipel Afdeling IV, 1852-1957
Bekijk voor meer informatie over de Hydrografische dienst en onze andere collecties de volgende bronnen:
