Terug naar zoekresultaten

4.VTHR Inventaris van de verzameling binnenlandse kaarten Hingman, eerste en tweede supplement, 1529-1813 (1951)

Download inventaris als PDFDownload inventaris als XML

Bekijk de zoekhulp bij dit archief

Voer een zoekterm in
VorigeVolgende

Beschrijving

ArchiefBeschrijving van het archiefArchiefvormingInhoud en structuur van het archiefAanwijzingen voor de gebruikerVerwant materiaal

Archief

Titel

4.VTHR
Inventaris van de verzameling binnenlandse kaarten Hingman, eerste en tweede supplement, 1529-1813 (1951)

Auteur

A.J.H. Rozemond, G.G.J. Boink (herziening)

Versie

19-06-2024

Copyright

Nationaal Archief, Den Haag
1969, 2023 cc0

Beschrijving van het archief

Naam archiefblok

Verzameling Binnenlandse Kaarten Hingman: Eerste en Tweede Supplement
Kaarten Hingman Suppl.

Periodisering

archiefvorming: 1529-1813
oudste stuk - jongste stuk: 1529-1951

Archiefbloknummer

VTHR

Omvang

2163 inventarisnummer(s)

Taal van het archiefmateriaal

Het merendeel der stukken is in het, enkele zijn in het.
Nederlands
Frans

Soort archiefmateriaal

Normale getekende en gedrukte kaarten, atlassen en kaartboeken. De Nederlandstalige stukken van vóór ca. 1700 zijn geschreven in het gotische cursiefschrift, met name in de oud-Hollandse klerkencursief.

Archiefdienst

Nationaal Archief

Locatie

Den Haag

Archiefvormers

Agentschap van Inwendige Politie en Toezicht op de Staat van Dijken, Wegen en Wateren Commissie van Superintendentie der Rivieren Commissie van Superintendentie over de Waterstaat der Bataafse Republiek Commissie van Superintendentie van Zeehavens en Zeegaten Contrarolleur-Generaal van 's Lands Werken en Fortificatiën van Holland Directie van Bruggen en Wegen in Holland Grafelijkheidsrekenkamer Hof van Holland Hoge Raad van Holland en Zeeland Inspecteur-Generaal over 's Lands Rivieren Intermediair Administratief Bestuur Ministerie van Waterstaat Opzichter der fortificatien te Hinderdam, Muiden, Weesp , Uitermeer en andere posten daaromtrent Oud Archief Suriname: Gouvernementssecretarie Rekenkamer ter Auditie Staatse Leger, Directeur-Generaal der Fortificaties Staatsraad
Brunings, Christiaan (1736-1805)
Brunings, Christiaan (1756-1826)
Goudriaan, Adrianus François (1768-1829)

Samenvatting van de inhoud van het archief

Na het verschijnen van de gedrukte inventaris op de Collectie Hingman (4.VTH) doken nog regelmatig kaarten op die thematisch gezien tot die verzameling behoorden. Ook verwierf het Algemeen Rijksarchief middels aankoop en schenking vroegmoderne binnenlandse kaarten, en - belangrijker - kwam de instroom van modern binnenlands kaartmateriaal op gang. Het geheel van deze aanvullingen werd gaandeweg in twee te onderscheiden supplementen beschreven: het 'Eerste Supplement' (inv.nrs. 3848 t/m 4796) door o.a. Hingman zelf, P. Berends en P. Robert; het 'Tweede Supplement' (inv.nrs. 1 t/m 713D) door J.K. Bondam en A.J.H. Rozemond. Beide supplementen werden in 1969 door de laatste gecombineerd en in druk uitgegeven, en stonden sindsdien bekend onder de noemer ‘Collectie Rozemond’.
De verzameling bevat getekende en gedrukte kaarten van (delen van) Nederland uit hoofdzakelijk de 18e en 19e eeuw, die, zoals hiervoor vermeld, verworven werden of opgespoord zijn nadat inventaris 4.VTH was gedrukt. Er werden echter ook hele collecties aan toegevoegd, zoals de kaarten van waterstaatsingenieur Blanken, de acquisitie Dozy en de schenking Lenshoek. Tevens vermeldt de inventaris kaarten die zich nog in het archief van de Grafelijkheidsrekenkamer bevinden.
De deelinventarissen op beide supplementen volgen de volgorde van de rubriekindeling zoals die in inventaris op de Collectie Hingman voorkomt, echter zonder die indeling te benoemen.

Archiefvorming

Geschiedenis van het archiefbeheer
De ontstaansgeschiedenis van deze collectie is als volgt.
In de vorige eeuw dacht men het meeste nut van kaarten te hebben wanneer alle kaarten uit een archiefdepot tot één verzameling werden bijeengebracht. Op zichzelf is dit niet onverstandig, daar kaarten minder te lijden hebben wanneer ze in plano geplaatst worden in speciale kaartenkasten, dan wanneer ze in veelvoud opgevouwen opgeborgen worden in de archieven zelf. Men verzuimde echter veelal aan te tekenen uit welk archief - met aanduiding van de oorspronkelijke plaats in dat archief - een kaart gelicht werd, waardoor het verband van een kaart tot een archief meestal verloren ging. Dit betekende een waardevermindering zowel van de kaart als van het archief zelf.
Ook op het Algemeen Rijksarchief is men aldus te werk gegaan. Daartoe werden de archieven van de Staten-Generaal, van de Raad van State, van de Oost- en West-Indische Compagnieën en van ander instellingen van kaarten ontdaan. ( Dit wil niet zeggen, dat in deze archieven nu geen kaarten meer voorkomen; men heeft er nog al eens wat over het hoofd gezien, weliswaar meestal van klein formaat. ) De kaarten werden gesplitst in binnenlandse en buitenlandse kaarten. De laatste zijn beschreven in de gedrukte inventaris van de hand van P.A. Leupe ( P.A. Leupe, ambtenaar bij het Algemeen Rijksarchief. ) getiteld: Inventaris der verzameling kaarten, berustende in het Rijksarchief. Uitgegeven op last van Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandsche Zaken. Eerste gedeelte. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1867. Deze verzameling staat sindsdien bekend als de collectie Leupe. ( Hierop is in 1914 in druk een supplement verschenen van de hand van S.P. l'Honoré Naber, getiteld: Inventaris der verzameling kaarten, berustende in het Algemeen Rijksarchief, uitgegeven op last van Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandsche Zaken; eerste supplement. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1914. ) De binnenlandse kaarten zijn beschreven door J.H. Hingman ( J.H. Hingman, ambtenaar bij het Algemeen Rijksarchief. ) en in druk verschenen in de "Inventaris der verzameling kaarten berustende in het Rijksarchief. Uitgegeven op last van Zijne Excellentie den Minister van Binnenlandsche Zaken. Tweede gedeelte. 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff, 1871." Dit is de zgn. collectie Hingman. ( Deze inventaris bevat niet helemaal enkel binnenlandse kaarten. Achterin zijn een kleine honderd kaarten beschreven van Belgische vestingwerken en steden, en van enkele gewesten en polders, gelegen buiten Nederland. ) Na het verschijnen van deze inventaris is Hingman doorgegaan kaarten uit archieven op fiches te beschrijven. Daartoe is hij begonnen de Appointementen van de Grafelijkheids Rekenkamer uit te kammen. Vanwege het geringe formaat zijn deze kaarten niet uit het archief gelicht. ( Zie inv. nrs. 3850-3956. De nummers 3848, 3849, 3888, 3903, 3905, 3913 en 3925 zullen wel uit dit archief gelicht zijn. De later nog in dit archief gevonden kaartjes komen verder in dit supplement voor. ) Uit andere archieven zijn echter weer wel kaarten gelicht. Ook de in die jaren verkregen aanwinsten, zoals de collecties Blanken (inspecteur van de waterstaat), en C.P. Lenshoek (burgemeester te Wolphaartsdijk) en de door toedoen van D. Dozy (ambtenaar bij het Algemeen Rijksarchief) in 1887 verkregen kaarten, werden door hem op fiches beschreven. Het zal de bedoeling geweest zijn deze beschrijvingen eens in druk te doen uitgeven als eerste supplement, daar de nummering aansluit op de gedrukte inventaris. Er is echter nooit iets van gekomen. In de twintiger jaren van deze eeuw zijn veel departementsarchieven door het Algemeen Rijksarchief overgenomen. Hieronder bevonden zich ook heel wat kaarten. Deze zijn door J.K. Bondam ( J.K. Bondam, ambtenaar bij het Algemeen Rijksarchief. ) op fiches beschreven. Hij is echter opnieuw gaan nummeren. Deze verzameling is sindsdien beschouwd als een tweede supplement op de collectie Hingman.
De verwerving van het archief
Het archiefblok bevat archiefstukken onder verschillende rechtstitels verworven.

Inhoud en structuur van het archief

Inhoud
De in deze inventaris beschreven kaarten vormen een verzameling van hoofdzakelijk Nederlandse kaarten, tot nog toe slechts beschreven op fiches en bekend onder de naam: Eerste en tweede supplement Hingman.
Verantwoording van de bewerking
Gezien het feit, dat de collectie Hingman één van de meest geraadpleegde kaartencollecties is van het Algemeen Rijksarchief, is het betreurenswaardig, dat slechts van een gedeelte een gedrukte inventaris bestaat. Nu tegenwoordig de mogelijkheden van het vermenigvuldigen van inventarissen zijn uitgebreid en vereenvoudigd, is besloten deze twee supplementen in offset te doen uitgeven.
Van veel kaarten was de beschrijving echter wat al te summier. Een modelinventaris af te leveren zou te tijdrovend zijn. Daarom zijn de beschrijvingen van Hingman en Bondam aangevuld met de hoogst noodzakelijke gegevens, zodat nu van iedere kaart - voor zover bekend - vermeld wordt de titel, het jaar van ontstaan, de vervaardiger(s), het procédé en de afmetingen.
In 1952 is op de gedrukte inventaris een alphabetische index op de aardrijkskundige namen verschenen in gestencilde vorm. Deze is in 1963 uitgebreid met de aardrijkskundige namen voorkomend in de twee supplementen, aangevuld met een index over het geheel op de kaartmakers, uitgevers enz. Van deze indices bestaan echter slechts twee exemplaren, een reden te meer om tot vermenigvuldiging door middel van offset over te gaan.
In de indices duiden de cijfers, komende na de hoofdletter S op nummers uit het tweede supplement.
Bij het ompakken van de index op de kaartmakers ed. is gebleken, dat er in de gedrukte inventaris enkele fouten zijn geslopen ten aanzien van de namen. Dit moet worden toegeschreven aan de omstandigheid, dat die namen meestal uit de op de kaarten aangetroffen handtekeningen - die in vele gevallen veel aan duidelijkheid te wensen overlaten - moesten worden opgemaakt. Voor zover deze verkeerde lezingen zijn onderkend zijn ze verbeterd, doch ook de foutieve namen zijn nog in deze index opgenomen in verband met eventuele verwijzingen in de literatuur naar deze namen.
Indien na de naam van een kaartmaker een nummer tussen haakjes is geplaatst, dan duidt dat er op, dat of de naam van de kaartmaker komt wel in de inventaris voor, maar niet op de kaart, of de naam van de kaartmaker komt niet op de kaart voor, maar de kaart kan om de een of andere reden wel aan hem worden toegeschreven of de naam komt wel in de inventaris voor, maar is verkeerd ontcijferd.
Voorzover nog te achterhalen zijn de inmiddels aan andere archieven overgedragen kaarten ook opgenomen, zoals de kaarten, behorende tot het archief van het Markiezaat van Bergen op Zoom, gemerkt Comm. v. Breda, overgedragen aan het gemeentearchief van Bergen op Zoom. ( Hieronder vallen ook de inv. nrs. 1466-1638, 1710-1713, 1729, 1730, 1766, 1769, 1780, 1796-1798, 1805 en 1808. )

Aanwijzingen voor de gebruiker

Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
  1. Creëer een account of log in.
  2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
  3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Verzameling Binnenlandse Kaarten Hingman: Eerste en Tweede Supplement, nummer toegang 4.VTHR, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Kaarten Hingman Suppl., 4.VTHR, inv.nr. ...

Verwant materiaal

Beschikbaarheid van kopieën
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Tot medio 2018 waren in de zelfbedieningsruimte van de studiezaal van het Nationaal Archief gebruiksduplicaten van de kaarten in dit bestand beschikbaar. Deze microfiches zijn sinds begin 2019 aanvraagbaar onder archiefinventaris 4.DUPKT, zie daarin inventarisnummers 26 en 27.

Archiefbestanddelen