2.14.120 Inventaris van het archief van de Rijkscommissie voor Geodesie, 1879-1990

De Rijkscommissie voor Graadmeting en Waterpassing is in 1879 ingesteld ter uitvoering van de landelijke Rijksdriehoeksmeting en van de Rijkshoogtemeting, de (eerste) nauwkeurigheids waterpassing.

-De Rijksdriehoeksmeting werd ingegeven door de wens Nederland op te nemen in de Midden-Europese graadmeting die op Pruisisch initiatief werd ondernomen en door de bevinding dat het uit de Franse tijd daterende Nederlandse driehoeksnet niet aan de nauwkeurigheidseisen daarvoor voldeed. Het hoofdnet van de Rijksdriehoeksmeting — het primaire net — was bij het 25-jarig bestaan van de RCGW in 1904 gereed. De uitkomsten van de secundaire verdichting daarvan ten behoeve van de kadastrale en andere plaatselijke metingen werden ter gelegenheid van het halve-eeuwfeest in 1929 gepresenteerd. Het bijhouden van de uitkomsten van de Rijksdriehoeksmeting (RD) werd per 1930 overgedragen aan het Kadaster. -Intussen had de commissie als uitvloeisel van de vorming van het NAP en het RD-net ook astronomische metingen en metingen van de zwaartekracht in Nederland ter hand genomen. De problemen die de beweeglijkheid van de Nederlandse bodem voor laatstbedoelde metingen veroorzaakte, bracht de jonge civiel-ingenieur F.A. Vening Meinesz, die deze metingen in dienst van de commissie uitvoerde en analyseerde, tot instrumentele aanpassingen die zouden uitmonden in een apparaat, waarmee ook op zee zwaartekracht nauwkeurig zou kunnen worden gemeten, een vereiste om wereldwijd de vorm van de aarde te bepalen. Varend in onderzeeërs, voornamelijk van de Koninklijke Marine, maakten hij en Nederland hiermee wereldnaam. Zo bevestigde de commissie haar rol als het contactpunt in Nederland voor de International Association of Geodesy (lAG).

Nadat de commissie haar oorspronkelijke opdracht had vervuld, werd zij in 1937 als Rijkscommissie voor Geodesie (RCG) opnieuw ingesteld, met subcommissies voor deelgebieden en werkgroepen met specifieke opdrachten. De RCG kreeg daarbij een meer algemeen coördinerende taak inzake de geodetische werkzaamheden van rijksdiensten.

Al in de jaren voorafgaande aan het eeuwfeest van de RCG in 1979 had onder druk van de technische ontwikkelingen en de daardoor geboden nieuwe mogelijkheden een verschuiving van de aandachtsgebieden van de commissie plaatsgehad. Lag de aandacht voorheen voornamelijk op de geometrische infrastructuur — inclusief het zwaartekrachtsveld — en de meettechnieken daarvoor, de behoeften van de samenleving en de toepassingen van de automatisering daarbij confronteerden de commissie met nieuwe probleemvelden. Het begrip ‘geo-informatie’, als thematische informatie over alles wat op aarde een plaatscomponent had, deed opgeld. Ondanks de verschuiving in accenten bleef het zwaartepunt van de aandacht van de RCG voorlopig toch liggen op de geometrische aspecten van de geodesie: de geometrische infrastructuur, de plaatsbepaling daarmee en de toepassingen daarvan in de aardwetenschappen, al dan niet in samenwerking met de sterrenkunde.

Bij haar instelling in 1879 werd de commissie ondergebracht bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, waaronder toen onderwijs, letteren, kunsten en wetenschappen vielen. Nadat de RCGW in 1937 was omgezet in de RCG kreeg zij haar middelen van het inmiddels ingestelde Ministerie van Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen. De commissie kon zich ongestoord op haar werkzaamheden richten, tot in 1987 de beleidsnota ‘De plaats van de para-universitaire instituten in het Nederlandse wetenschapsbestel’ de positie van de Commissie ter discussie stelde. Een Koninklijk Besluit van 17 november 1989 bezegelde uiteindelijk dat de RCG werd opgeheven.

Op 29 januari 1990 besloot de Afdeling Natuurkunde van de KNAW de commissie met terugwerkende kracht per 1 januari van dat jaar in haar organisatie op te nemen, op dezelfde dag dat het voornoemde KB in werking trad. De commissie zou als Nederlandse Commissie voor Geodesie (NCG) voortbestaan. De NCG is een onderdeel van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.

De Rijkscommissie voor Geodesie had de volgende taken:

• Het coördineren en sturen van het fundamenteel en strategisch onderzoek in de geodesie en de geo-informatie in Nederland.
• Het vormen van een denktank voor de geodesie en de geo-informatie in Nederland.
• Het geven van adviezen over algemene beleidslijnen voor de geodesie en de geo-informatie rekening houdend met de maatschappelijke ontwikkelingen.
• Het coördineren van de vertegenwoordiging van Nederland in internationale wetenschappelijke organisaties op het gebied van de geodesie en de geo-informatie.
• Het adviseren van het hoger onderwijs in de geodesie en de geo-informatie vanuit een wetenschappelijk perspectief rekening houdend met de maatschappelijke behoeften.
• Het bijdragen aan de instandhouding en het up-to-date houden van de geodetische infrastructuur in Nederland.

Het archief is altijd bij de Nederlandse Commissie voor Geodesie en haar voorgangers in beheer geweest, maar heeft in de loop der tijd op verschillende locaties gestaan. In 1895 werd het archief met de commissie ondergebracht in het nieuwe gebouw dat de Polytechnische School voor de beoefening van de geodesie aan de latere Kanaalweg in Delft had laten bouwen. In 1975 verhuisde de commissie mee naar het nieuwe hogeschool gebouw voor geodesie aan de Thijsseweg in Delft. In 2004 vond het bureau van de NCG onderdak bij de TU Delft faculteit Luchtvaart- en Ruimtevaarttechniek aan de Kluyverweg te Delft. Het archief stond nu in stalen kasten in de kelder van het Onderzoeksinstituut OTB van de TU Delft aan de Jaffalaan 9 opgeslagen. In deze ruimte waren geen bijzondere (klimaat)maatregelen getroffen.

Het archief van NCG valt niet meer onder het zorgdragerschap van OCW. In 2012 is het archief van de Rijkscommissie voor Geodesie aan Doc-Direkt ter bewerking aangeboden.

Het archief is in 2023 door Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap overgebracht naar het Nationaal Archief, krachtens artikel 12 van de Archiefwet 1995

Het archief bestaat voornamelijk uit stukken met betrekking tot resultaten van metingen, correspondentie van wetenschappers, neerslag van vergaderingen van de Rijkscommissie en haar subcommissies, stukken inzake de eigen bedrijfsvoering en publicaties inzake de geodesie. Ook bevat het archief foto’s, kaarten, onderzoeksdata en audiovisueel materiaal. De belangrijkste onderwerpen die in de bescheiden aan bod komen zijn:

• Metingen en berekeningen
• Colleges in geodesie
• Wetenschappelijke publicaties
• Briefwisselingen
• Vergaderingen
• Eigen bedrijfsvoeringen

Tot 1988 is de inhoud van de archiefdozen beschreven door ing. H.C. Pouls (voormalig adjunct-secretaris van de Rijkscommissie voor Geodesie). Daarna heeft mw. H.W.M. Verhoog-Krouwel dat gedaan. Zij was van 1989 tot 2012 administratief medewerkster van de Rijkscommissie voor Geodesie (RCG) en de Nederlandse Commissie voor Geodesie (NCG).

Het archief kent beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Voor dit archief is een aantal eigentijdse toegangen beschikbaar. Deze toegangen zijn opvraagbaar onder de inv.nrs. 1025 t/m 1033 van de rubriek Bijlagen. Voor een nadere uitleg over het gebruik zie de paragraaf Verantwoording van de bewerking.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Rijkscommissie voor Geodesie en taakvoorganger Rijkscommissie voor Geodesie, nummer toegang 2.14.120, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, OCW / Rijkscie. Geodesie RCGEO, 2.14.120, inv.nr. ...

Geen

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Niet van toepassing

Geen bijlagen