2.13.261 Inventaris van het archief van de Afdeling Loodswezen van het ministerie van Marine, (1944) 1946-1959

Al vele eeuwen zijn op de Nederlandse wateren en langs de kust loodsen actief. Meestal waren het vissers, die het loodswerk ernaast deden. Buiten de beloodsing maakte de scheepvaart van oudsher al gebruik van diverse navigatiehulpmiddelen langs de vaarweg, zoals bakens, speciaal opgerichte of reeds bestaande (kerktorens, bijvoorbeeld). De oudst bekende ordonnantie betreffende een loodsdienst in de Nederlanden dateert van 1484. Hierbij werd door Philips de Schone toegestaan, dat op het Zwin, de vaarweg van de Noordzee naar Sluis, toen nog de levensader van de Vlaamse steden Brugge, Gent en Ieper, navigatie en beloodsing werden geregeld.

Het eerste overkoepelend lichaam voor zowel beloodsing, als betonning, bebakening en verlichting in de Nederlanden werd in het begin van de 17e eeuw ingesteld door de Staten van Holland en West-Friesland onder de naam: ‘College van Commissarissen tot de Pilotagie’. Deze hield namens de gewestelijke overheid toezicht en had ook zekere rechtsbevoegdheden. In Zeeland kende men een dergelijk, door de Staten ingesteld orgaan, niet.

Vanaf 1795 (het ontstaan van de Bataafse Republiek) werden zaken betreffende de loodsdiensten geregeld door het ‘Comité tot zaken van de Marine’. Hoewel de staatsregeling in Nederland en ook de organisatie van het Loodswezen na 1795 nog vele malen gewijzigd is, bleef de verbinding van het Loodswezen met de Marine, met kleine onderbrekingen van 1797 tot 1801 en van 1940 tot 1945, bestaan tot 1976 en met Defensie in het algemeen tot 1980. Een Souverein Besluit van Koning Willem I bevestigde in 1813 dat het Loodswezen, en vanaf dat moment ook de betonning, bebakening en verlichting, onder de Marine viel. In 1830 werd bij Koninklijk Besluit vastgesteld, dat er voortaan een Inspecteur-Generaal van het Loodswezen zou zijn en dat het gebied, waarin Nederlandse Rijksloodsen werkten, ingedeeld werd in districten.

De eerste Inspecteur-Generaal ontwierp een ‘Algemeen Reglement op den Loodsdienst’, dat bij Koninklijk Besluit van 5 juli 1835 van kracht werd. Hoewel er eigenlijk vanaf 1813 al sprake is van een door het Rijk georganiseerd Loodswezen, bleven daarnaast in de districten benoorden de Maas particuliere loodsdiensten bestaan. Om aan deze verwarrende situatie een einde te maken werd het noodzakelijk tot een loodswet te komen, die alle zaken betreffende het loodswezen zou regelen. De eerste loodswet, van kracht geworden in 1859, betekende het einde van de particuliere loodsdiensten. Deze wet is met wat kleine wijzigingen op het gebied van materieel en werkomstandigheden, van kracht gebleven tot de loodswet van 1957. Omdat de starre regelingen in de eerste loodswet op den duur bij nieuwe ontwikkelingen belemmerend bleken te werken, is de wet van 1957 een raamwet geworden. Dat wil zeggen: een wet, die in een aantal artikelen de hoofdpunten aangeeft, die nader uitgewerkt kunnen worden in Algemene Maatregelen van Bestuur. De indeling in districten is blijven bestaan. Aanvankelijk waren zij van Noord naar Zuid genummerd van 1 t/m 8, later van 1 t/m 6. Sinds 1972 zijn er vier districten: Noord, IJmond, Rijnmond en Scheldemond.

Aan het hoofd van een district stond een onderinspecteur. Na 1 januari 1854 werd deze in plaats van onderinspecteur inspecteur genoemd en na 1 mei 1925 directeur. De districtshoofden waren als regel marineofficieren en verantwoordelijk voor de hele gang van zaken betreffende beloodsing, betonning, bebakening en verlichting in hun district. In iedere standplaats in het district was een commissaris, die belast was met het dagelijkse bestuur van de Loodsdienst en de dienst der betonning, bebakening en verlichting. In iedere standplaats was ook een ontvanger van de loodsgelden. Hij was belast met de berekening en invordering van de loodsgelden, maar ook met het regelen van reiskosten- en andere vergoedingen voor rechthebbenden en het innen en verdelen van hulp- en bergloon onder rechthebbenden. Hij was rekenplichtig aan de Algemene Rekenkamer.

Sinds 1980 is het Loodswezen een onderdeel van het nieuw ingestelde Directoraat-Generaal Scheepvaart en Maritieme Zaken, dat valt onder het Ministerie van Verkeer en Waterstaat. Het Loodswezen werd in 1988 als organisatie buitenambtelijk verzelfstandigd.

De archieven van het Loodswezen, ressorterend onder het Ministerie van Defensie, werden vanuit het centraal archievendepot naar Doc-Direkt getransporteerd in afwachting van bewerking.

Het archief is in 2024 door Ministerie van Defensie overgebracht naar het Nationaal Archief, krachtens artikel 12 van de Archiefwet 1995

Het archief van het Ministerie van Marine, Afdeling Loodswezen, bestaat voornamelijk uit verbalen, onder meer verbalen inzake oorlog gerelateerde zaken, scheepsongevallen en (ver)bouw van Rijksmonumenten. Daarnaast bevat het archief een aantal boekwerkjes Koninklijke Marine Verordeningen en een alfabetische index op ingekomen en uitgegane stukken.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van kwetsbare of slechte materiële staat.

Voor dit archief is geen andere toegang beschikbaar

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Marine / Defensie; Afdeling Loodswezen, nummer toegang 2.13.261, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Marine / Loodswezen, 2.13.261, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar

Geen bijlagen