Archief
Titel
2.12.19 Inventaris van het archief van de Koninklijke Marine: Chef van de Marinestaf en de Bevelhebber der Zeestrijdkrachten, (1942) 1945-1948
Auteur
R.H.C. van MaanenVersie
27-03-2022
Copyright
Nationaal Archief, Den Haag
1987 cc0Beschrijving van het archief
Naam archiefblok
Marinestaf Marinestaf, 1945-1948
Periodisering
archiefvorming: 1945-1948 oudste stuk - jongste stuk: 1942-1948
Archiefbloknummer
D23913Omvang
; 962 inventarisnummer(s) 3,20 meterTaal van het archiefmateriaal
Het merendeel der stukken is in het.
Nederlands
Soort archiefmateriaal
Normale geschreven, getypte en gedrukte documenten, geen bijzondere handschriften.Archiefdienst
Nationaal ArchiefLocatie
Den HaagArchiefvormers
Bevelhebber der Zeestrijdkrachten MarinestafSamenvatting van de inhoud van het archief
Tot de taken van de Marinestaf behoorde de organisatie van de marine, de paraatheid van personeel en materieel, de strategische planning, de verbindingsdienst, de inlichtingendienst. Het archief bevat veel materiaal over het optreden van de marine in Nederlands-Indië. Onder meer beschrijvingen van patrouilletochten en acties van afzonderlijke Nederlandse marineschepen en -vliegtuigen in de periode 1946-1948. Specifiek betrekking op de Tweede Wereldoorlog en de nasleep daarvan hebben enkele dossiers over het grensvraagstuk in het Eems-Dollard gebied, een dossier over het verkrijgen van technische en wetenschappelijke gegevens van Duitsland na afloop van de oorlog, onderzoeken over het optreden van de Nederlandse marine tegen Japan in 1942 en de capitulatie van Japan.Archiefvorming
Geschiedenis van de archiefvormer
De Marinestaf 1945-1948
Na de terugkeer in augustus 1945 uit Groot-Brittannië in Nederland ( Zie de bijlage 'Overzicht van geraadpleegde bronnen'. In 1986 verscheen ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan van de Marinestaf de publicatie "Tussen Vloot en Politiek". Door de auteurs wordt hierbij zeer uitvoerig ingegaan op de periode na 1945. Dit was reden genoeg voor de inventarisator om dit deel van de inleiding slechts summier te behandelen. ) werd de Marinestaf belast met een hoeveelheid werkzaamheden waarop ze gelet op haar organisatie-opbouw en taakomschrijving niet berekend was. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kon geen aandacht worden besteed aan de organisatie en taken van de Marinestaf in vredestijd.
Het gevolg hiervan was dat bij de terugkeer in augustus 1945 gewerkt moest worden met de Voorlopige Instructie van 29 oktober 1941, die echter specifiek op een oorlogssituatie was afgestemd.
De beschikking van de Minister van Marine van 2 november 1945, SD 399/11/1/45 moest hierin ten dele voorzien door de organisatie en taken van de Marinestaf te beschrijven.
De Marinestaf werd als volgt onderverdeeld:
- Het Bureau Inlichtingen onder de sous-chef Inlichtingen
- Het Bureau Organisatie en Plannen onder de sous-chef Organisatie, die tevens fungeerde als plaatsvervanger voor de Chef Marinestaf
- Het Bureau Operaties onder de sous-chef staf Operaties
- De "Verbindingsdienst" onder de Chef Marine Verbindingsdienst
Hiernaast was in de organisatie een plaats ingeruimd voor het secretariaat met aan het hoofd een burgerambtenaar, die als secretaris van de Marinestaf rechtstreeks onder de Chef Marinestaf was geplaatst.
In bovengenoemde beschikking werden de door de Marinestaf uit te voeren taken als volgt omschreven:
- het ontwerpen van de organisatie en samenstelling der Koninklijke Marine
- ervoor te waken, dat het personeel gereed is voor zijn taak
- het waken voor de gebruiksgereedheid van het drijvend en vliegend materieel, de walinrichtingen en eventuele kustverdedigingswerken
- het opereren van de vloot
Bij Koninklijk Besluit van 15 november 1945 (Circulaire Zeemacht 1313) werd de organisatie van het ministerie van Marine vastgesteld. De Chef Marinestaf was hierin rechtstreeks onder de Minister geplaatst, maar viel doordat hij chef staf van de Bevelhebber der Zeestrijdkrachten was ook onder deze functionaris. Overigens was de Chef Marinestaf tevens plaatsvervanger van de Bevelhebber der Zeestrijdkrachten.
Per 1 oktober 1948 werden beide functies in die van Chef Marinestaf verenigd.
Secretariaat
In eerder genoemde beschikking van 2 november 1945 werden de navolgende taken voor het secretariaat vastgelegd:
- de administratie en verzorging van het toezicht op de redactie van den Marinestaf uitgaande bescheiden
- de redactie van brieven en bescheiden, welker ter behandeling hem door den Chef Marinestaf wordt opgedragen
- de administratie van alle bij den Marinestaf inkomende bescheiden
- de distributie en circulatie van de inkomende bescheiden over bureau's van den Marinestaf
- de verzorging van de archieven van BDZ en Marinestaf
- de verzorging van het telegrammenarchief van den Marinestaf
Geschiedenis van het archiefbeheer
Daar beide archieven geregistreerd en beheerd werden en worden op en door het secretariaat van de Marinestaf wordt verder gemakshalve gesproken van het archief. Het "lot" van beide archieven was immers onverbrekelijk verbonden.
Nadat halverwege juni 1948 overgegaan werd op het nieuwe registratuurplan werd de ordening van het archief volledig verstoord en viel het uiteen in vier gedeelten.
Een deel van het archief werd weliswaar apart van het na 15 juni 1948 gevormde archief beheerd, maar de oorspronkelijke ordening werd volledig verstoord. Dit deel kwam via het Lange Voorhout ( Alle adressen bevinden zich in 's-Gravenhage. ) en de Koningin Marialaan 17 op de Van der Burchlaan 31 terecht en werd in 1985 overgedragen aan het semi-statisch archief van de Marinestaf. ( Verder aan te duiden als S.S.A.-Marinestaf. ) Een deel van het archief werd gebruikt als retro-acta voor het na 15 juni 1948 gevormde archief. Dit archief over de periode (1945?) 16 juni 1948 - 31 december 1984 berust gedeeltelijk op het Centraal Archievendepot van het Ministerie van Defensie ( Verder aan te duiden als C.A.D. ) en gedeeltelijk op het S.S.A.- Marinestaf. In de loop van 1986 is het laatstgenoemde gedeelte aan het C.A.D. overgedragen. Een deel van het archief dat overgedragen was aan het "statisch" archief van de Koninklijke Marine op de Slachthuiskade 14, werd na de ontruiming in 1968 van dit perceel overgedragen aan het C.A.D., Breedstraat 108 en bij de verhuizing van het C.A.D. in de winter 1978-'79 kwam het terecht in de 2e v.d. Kunstraat 19. In 1986 werd het in verband met de inventarisatie overgedragen aan het S.S.A.-Marinestaf.
Een deel van het archief kwam terecht op de afdeling Maritieme Historie van de Marinestaf.
Het is niet meer te achterhalen exact wanneer en welke bescheiden destijds aan deze afdeling zijn uitgeleend. In december 1961 werd er echter melding van gemaakt dat bij deze afdeling geclassificeerde stukken over de periode 1945- '46 werden aangetroffen.
Tijdens de inventarisatie werden in een aantal fasen inderdaad bescheiden aangetroffen in het archief van de Commandant der Zeemacht in Nederlands-Indië. Deze bescheiden zijn hier vervolgens gelet op het herkomstbeginsel uit verwijderd.
Dit deel van het archief kwam via ondermeer de Bazarstraat 19 in de Jan van Nassaustraat 112 terecht en werd in 1986 overgedragen aan het S.S.A.-Marinestaf.
Het gevolg van bovenbeschreven "omzwervingen" en "verstrooiingen" is, dat het moeilijk te bepalen valt van welke omvang het archief oorspronkelijk is geweest.
Een van de grootste problemen tijdens de inventarisatie bleek dan ook het zich op verscheidene plaatsen c.q. adressen bevinden van de bescheiden. Op het S.S.A.-Marinestaf werden in eerste instantie 15 archiefdozen en 1 kaartsysteem aangetroffen.
In een vroeg stadium bleken er zich bij het C.A.D, nog eens 10 dozen te bevinden die welwillend door het hoofd, dhr. G. Gans (tijdelijk) ten behoeve van de inventarisatie werden overgedragen. In een vergevorderd stadium bleken zich ook bescheiden te bevinden op de afdeling Maritieme Historie van de Marinestaf, ten dele afzonderlijk bewaard, ten dele vermengd met andere bescheiden. In beide gevallen echter werden de bescheiden aangetroffen in het archief van de Commandant der Zeemacht in Nederlands-Indië. In totaal ging het hierbij om 1, 875 m' archief.
In alle gevallen echter was de oorspronkelijke ordening volledig verstoord. Slechts in enkele gevallen waren de bescheiden betreffende een zaak bijeengehouden. Over het algemeen waren de bescheiden betreffende een zaak verdeeld over de diverse dozen zich bevindende op de diverse adressen!
De oorspronkelijke zaaksgewijze (verbalen?) ordening van het archief was gebaseerd op een hoofdenlijst (trefwoorden), die halverwege juni 1948 vervangen werd door een registratuurplan (uitgewerkte U.D.C.-code/fiche doorschrijfsysteem).
Dit registratuurplan had volgens M.B. d.d. 24-11-1947 nr. 867736/44317 op 1 januari 1948 in gebruik genomen moeten worden bij de centrale secretarie van het ministerie, terwijl voor de secretarie van de Marinestaf de ingangsdatum nader zou worden bepaald. De hoofdenlijst bestond uit een aantal hoofdstukken, waaronder een specifiek voor de Marinestaf ( Zie de bijlage 'Hoofdenlijst'. ) . Voor onderwerpen die buiten het bestek van laatstbedoeld hoofdstuk vielen, werd gebruik gemaakt van de hoofdstukken Algemene Zaken, Personeel en Materieel.
De verwerving van het archief
Overbrenging van een overheidsarchief
Inhoud en structuur van het archief
Selectie en vernietiging
In het verleden is veelvuldig vernietigd met voorbijgaan aan toekomstige (mogelijke) vraagstelling van historische zijde. Een voorbeeld hiervan is de vernietiging van patrouille-rapporten -toestemming A.R.A. 09-04-1959, A.V. no. 78- terwijl nu blijkt dat in deze stukken veel gegevens voorkomen met betrekking tot de politieke/economische situatie in het toenmalige Nederlands-Indië. De rapporten die resteren zijn grotendeels aangetroffen bij de afdeling Maritieme Historie van de Marinestaf. Bij de uit te voeren schoning moest deshalve met een aantal criteria rekening worden gehouden.
In het verleden liet het gevoerde beleid/beheer op het gebied van archieven bij de Koninklijke Marine te wensen over, waardoor vele archieven geheel of grotendeels verloren zijn gegaan. Als gevolg hiervan neemt de waarde van dit archief sterk toe ondanks of juist dankzij de aanwezigheid van vele destijds ontvangen en bewaard gebleven afschriften, waarvan de originelen verloren zijn gegaan. Een ander criterium om een deel van de niet-belangrijke stukken niet te vernietigen, was om aan te tonen dat op de Marinestaf ook aandacht werd besteed aan de "dagelijkse gang van zaken". Hiernaast werden ook stukken van vernietiging uitgezonderd om het brede scala van onderwerpen/betrokkenheid met de algemene politieke situatie in Nederland en de wereld weer te geven.
Een en ander in acht nemende is een uiterst voorzichtig selectiebeleid toegepast uitgaande van de V.V.V.-lijst voor de chefs van staven, vastgesteld bij Min.Besch. C.R.M. 7-12-1971, nr. 161.907/ Defensie 7-12-1971, 250.880/2 x en de wijzigingen hierop d.d. 26 maart 1987
Tijdens de inventarisatie bleef van de in totaal 5 m' na schoning 3, 375 m' over.
Ordening van het archief
Tijdens de inventarisatie werd getracht de oude ordening te herstellen met dien verstande dat in enkele gevallen, met name bij de inventarisnummers 212-666 en 684-700 besloten werd een alfabetische ordening op scheepsnamen en bij de inventarisnummers 701-766 een geografische ordening toe te passen. Reden hiertoe was de anders optredende verspreidheid van bescheiden betreffende een schip, inrichting of dienst over de inventaris tussen de nummers 212-766.
Bij de oude ordening werd tijdens de inschrijving een scheiding aangebracht in bescheiden geklassificeerd tot geheim en bescheiden geklassificeerd geheim en hoger. Tijdens de inventarisatie is hier doelbewust aan voorbijgegaan gelet op de volledig verstoorde ordening, waardoor in vele gevallen de oorspronkelijke klassificatie niet met zekerheid kon worden vastgesteld. Bij de inschrijving kreeg elk stuk een registratienummer, wat als volgt was samengesteld:
Voorbeeld:
MS 224/69/1/47/Z.G. Rapport betreffende de Japanse visie ten aanzien van de gebeurtenissen tijdens de slag in de Javazee.
MS 224/69/2/47/Z.G. Nota opgesteld door de chef Marinestaf met op- en aanmerkingen met betrekking tot de Japanse visie etc.
De eerste positie : MS 224 correspondeert met het nummer 224 van de hoofdenlijst Hoofdstuk Marinestaf = zeegevechten.
De tweede positie : 69 correspondeert met het nummer aan deze zaak gegeven
De derde positie : geeft aan dat dit het le, 2e e.v. stuk is, binnengekomen of uitgegaan inzake deze zaak.
De vierde positie : 47 correspondeert met het jaar = 1947
De vijfde positie : Z.G. correspondeert met de klassificatie = zeer geheim.
Richtlijnen voor de onderzoeker
Tijdens het inventariseren werd boven de inventarisnummers het hiermee corresponderende nummer van de hoofdenlijst vermeld.
Om aan de problemen -qua toegankelijkheid- welke zich voordoen bij het gebruik van deze hoofdenlijst tegemoet te komen, werd door de inventarisator een aantal indexen samengesteld. Geadviseerd wordt via deze indexen de gevraagde onderwerpen/stukken op te zoeken.
Ten aanzien van de geografische namen in deze inventaris dient opgemerkt te worden dat de toen geldende spelling (dwz. in 1945-1948) aangehouden is.
Bij de Koninklijke Marine worden typische nautische termen gebruikt voor de schriftelijke neerslag voortvloeiende uit sommige handelingen. Zie bijvoorbeeld inv.nr. 137. Ondanks het feit dat het Lexicon van Nederlandse Archieftermen deze nautische termen redactioneel (nog) niet erkent, is besloten ten behoeve van de onderzoeker ze toch in de omschrijvingen te handhaven.
Aanwijzingen voor de gebruiker
Openbaarheidsbeperkingen
Volledig openbaar.
Beperkingen aan het gebruik
Reproductie van originele bescheiden uit dit archief is, behoudens de algemene regels die gelden voor het kopiëren van stukken, niet aan beperkingen onderhevig. Er zijn geen beperkingen krachtens het auteursrecht.
Materiële beperkingen
Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.
Aanvraaginstructie
Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:
- Creëer een account of log in.
- Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
- Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.
Citeerinstructie
Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.
VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Marinestaf, nummer toegang 2.12.19, inventarisnummer ...
VERKORT:
NL-HaNA, Marinestaf, 1945-1948, 2.12.19, inv.nr. ...
Verwant materiaal
Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar
Bijlagen
