2.09.47 Inventaris van het archief van het Ministerie van Justitie: Wettendossiers, (1831) 1850-1975 (2000)

In het midden van de 19e eeuw is men er bij het ministerie van Justitie toe overgegaan de stukken betreffende de totstandkoming van wetten en (in het Staatsblad gepubliceerde) koninklijke besluiten buiten het verbaal-archief te bergen in een numeriek dossierstelsel, aangeduid als de serie "Wettendossiers". De stukken betreffende een bepaalde wet (nieuwe wet, of een wet tot wijziging, aanvulling, herziening) werden in principe in één dossier (al of niet bestaande uit meer dan één map) met een bepaald nummer geborgen. De uitdeling van de nummers geschiedde in volgorde van aanhangig worden van de wet.

Het ministerie van Justitie maakt beleid en voert de formele en lagere wetgeving uit met betrekking tot het strafrechtelijke beleid. Wetgeving is een taak van de rijksoverheid. Het taakgebied wetgeving omvat het tot stand brengen van wetten en het bepalen van het algemene wetgevingsbeleid. De wetten en de neerslag van het bepalen van het algemene wetgevingsbeleid zijn de producten van de wetgevingstaak van de overheid die naar de samenleving gaan. Het geldend recht in een samenleving bestaat uit de in die samenleving algemeen geaccepteerde en eventueel gehandhaafde gedragsregels.

Rechtsregels zijn te vinden in de volgende bronnen:

• gewoonterecht;
• volkenrechtelijke verdragen;
• jurisprudentie;
• wet- en regelgeving.

Het taakgebied wetgeving is te verdelen in:

• het tot stand brengen van wetten (hiermee worden wetten in formele en materiële zin bedoeld, dus wetten en Algemene Maatregelen van Bestuur en ministeriële regelingen);
• het bepalen van het beleid ten aanzien van het tot stand brengen van wetten. Dit wordt ook wel aangeduid als algemeen wetgevingsbeleid, of wetgevingskwaliteitsbeleid.

De wetten en de neerslag van het bepalen van het algemeen wetgevingsbeleid zijn de producten van de wetgevingstaak van de overheid die naar de samenleving gaan. In deze inventaris staan alleen die wetten waarvan Justitie eerste ondertekenaar is. Dit is te herleiden aan de hiaten in de indeling op wetnummers in deze inventaris. De hiaten hebben betrekking op die wetten waarvan Justitie tweede ondertekenaar is zoals bijvoorbeeld bij de Comptabiliteitswet vanaf 1958.

Justitie draagt zowel bij aan de totstandkoming van beleid en wetgeving van andere ministeries als aan internationale regelgeving. Justitie heeft ook een centrale taak bij de bevordering van wetgevingskwaliteit voor de gehele rijksoverheid. Vragen die hierbij aan de orde komen zijn: voldoet de wet aan de Grondwet en aan internationale verplichtingen? Legt de wet geen nodeloze lasten op? Is de wet uitvoerbaar en handhaafbaar? Of is er misschien een alternatief voor wetgeving?

Zowel de afdelingen wetgeving als privaatrecht gaven adviezen en namen mede deel aan de totstandkoming van de wet- en regelgeving.

In de dossiers bevinden zich in principe alle stukken die van belang zijn geweest voor de totstandkoming van de wettelijke regelingen en die gevormd zijn bij of ontvangen door de afdelingen van Justitie die achtereenvolgens met wetgevingszaken belast waren. Dit zijn in de periode van ca. 1830-1954 successievelijk geweest:

• de afdeling Algemeen Secretariaat (wsch. 1854-1860)
• Algemeen Secretariaat en Eerste Afdeling (1860-1861)
• de Eerste Afdeling (1862-1866)
• de Tweede Afdeling (1867-1876)
• de Eerste en Tweede Afdeling vanaf 1877-1940
• de Zesde Afdeling (1939-1956)
• de Afdeling Wetgeving vanaf 1956

Vóór 1854 bestond geen onderverdeling van het ministerie in beleidsafdelingen, vanaf 1858 formeel wel bij Ministerieel Besluit van 1 november 1858 nr. 129; vanaf 1939 werd het beleid ten aanzien van wetgeving gevoerd door de Zesde afdeling Wetgeving en opvolgers.

In het verbaalarchief van het ministerie van Justitie dat gevormd is van 1813-1950 (met uitlopers tot 1955) zijn met behulp van de klappers en de indices de stukken met betrekking tot de wetgeving te traceren. In de index staat aangegeven in welk wettendossier de stukken zijn opgeborgen. Zie voor onderzoek in de verbaalarchieven de inventarissen 2.09.01 (periode 1813-1876), 2.09.05 (periode 1877-1914) en 2.09.22 (periode 1915-1955).

In het vervolg zal de archiefvormer aangeduid worden met Directie Wetgeving.

Organisatie-eenheden binnen het ministerie van Justitie die zich met het opstellen van aanwijzingen voor de wetgevingstechniek op het gebied van traktaten hebben beziggehouden:

• Bureau C van de Eerste Afdeling
• Periode: 1912-1939
• Voorganger(s): Geen
• Opvolger(s): Hoofdafdeling Privaatrecht
• Ressorteert onder: Secretaris-generaal.
• Bureau A van de Tweede Afdeling
• Periode: 1939-1956
• Voorganger(s): (1912 1939) Bureau C van de Eerste Afdeling
• Opvolger(s): (1956) Afdelingen Burgerlijk Recht, Burgerlijke Staat en Nationaliteitsaangelegenheden van de Hoofdafdeling Privaatrecht
• Ressorteert onder: Eerste Afdeling (1951) (Burgerlijk Recht).
• Zesde Afdeling (1951 Wetgeving genoemd)
• Periode: 1939-1956
• Voorganger(s): Geen
• Opvolger(s): Afdeling Wetgeving
• Ressorteert onder: Secretaris-generaal
• Onderafdeling Privaatrecht, periode: 1945-1957
• Onderafdeling Publieksrecht, periode: 1945-1957
• Hoofdafdeling Privaatrecht
• Periode: 1956-1989
• Voorganger(s): Eerste Afdeling (1951) (Burgerlijk Recht)
• Opvolger(s): Hoofdafdeling Rechtspersonen, Nationaliteit en Burgerlijke Staat en (Stafafdeling Wetgeving Privaatrecht, Directoraat-generaal Wetgeving.
• Ressorteert onder: Secretaris-generaal
• Stafbureau
• Periode: 1968-1989
• Voorganger(s): (1956) Onderafdeling Internationaal Privaatrecht en Onderafdeling Algemene Vraagstukken, Afdeling Burgerlijk Recht, Hoofdafdeling Privaatrecht
• Opvolger(s): (1979) Hoofdafdeling Algemene Rechtshulp, Directie Organisatie Rechtspleging en Rechtshulp en SA Wetgeving Privaatrecht (1990) Stafafdeling Wetgeving Privaatrecht en Stafafdeling Algemeen Wetgevingsbeleid, Directoraat-generaal Wetgeving
• Ressorteert onder: Hoofdafdeling Privaatrecht
• (Stafafdeling Wetgeving) Privaatrecht
• Periode: 1957-1991
• Voorganger(s): Onderafdeling Privaatrecht, Afdeling Wetgeving, (1968-1978) Stafbureau, Hoofdafdeling Privaatrecht
• Opvolger(s): Geen
• Ressorteert onder: (1957-1989) Secretaris-generaal of (1957-1964) Stafafdeling Wetgeving en (1964-1989) Secretaris-generaal, (1989-1991) Directoraat-generaal Wetgeving

De taken van de commissies en de werkgroep Onteigeningsrecht betroffen het adviseren van de minister inzake het opstellen c.q. wijzigen van wetten.

Dit archief bestaat uit 2 grote archiefblokken die met een tussenpose van bijna twintig jaar zijn overgebracht. Het eerste deel - 67,2 meter - behandelt de periode 1831-1954 en is overgebracht in augustus 1989 door het Ministerie van Justitie. Qua ordening en materiële verzorging werd geen verandering aangebracht.

Het archief is krachtens bepalingen van de Archiefwet overgebracht.

Het archief bevat enkele grote bestanddelen inzake herzieningen van het Burgerlijk Wetboek, Wetboek van Strafrecht, Burgerlijke Rechtsvordering en verder ook m.b.t. de (re)organisatie van de rechterlijke macht. Tevens zijn er stukken inzake de internationale rechtsorde (verdragen), verandering van de grondwet, zetelverplaatsing van het rijk, overzeese gebiedsdelen (verhouding tot het Koninkrijk), schadevergoeding voor Indonesië bij de onafhankelijkheid, Nederlanderschap, vreemdelingenwet en vluchtelingen.
Verder zijn er dossiers over de omgang met het koningshuis, staatsgeheimen, grenscorrecties, de comptabiliteitswet (Rijksbegroting), provinciewet; gemeentelijke herindeling, creatie van openbare lichamen (bv. Rijnmond); ruilverkaveling en ruimtelijke ordening, de politiewet, de opiumwet, het Continentaal Plat en de Noordzee.
Op economisch gebied zijn er onder meer stukken over het kredietwezen, banken, pensioenen, koophandel; handelsregister, onteigeningswet; pachtwet, vermogenssancties, octrooiwet; industriële eigendom, prijsontwikkeling; prijsafspraken, horeca, waren, telegraaf-en telefoon en omroep. Ook over de aansturing van beroepsgroepen als advocaten; notarissen; praktizijns; registeraccountants en architecten zijn er aparte dossiers. Een aantal dossiers behandelen maritieme zaken: zeerecht, schepelingen, strandvonderij, aanvaringen; zeeongevallen; binnenvaart; vaarplicht; cognossement. Er zijn ook dossiers over de wegenverkeerswet; aansprakelijkheid motorrijtuigen, luchtvaart en luchtvaartuigen. Op het gebied van natuurbescherming en milieu zijn er onder meer dossiers over (zee)visserij; dierenbescherming; landbouw; dierproeven, grondwater; oppervlaktewater en bestrijdingsmiddelen.
Een aantal dossiers hebben betrekking op de Tweede Wereldoorlog en of de gevolgen van de bezetting: oorlogspleegkinderen, herstel rechtsverkeer, internering, huwelijk met vijandelijke onderdanen, politieke delinquenten, buitengewone rechtspleging en bijzondere rechtspleging, materiële oorlogsschade. Ook zijn er stukken over het militaire recht meer in het algemeen, specifiek over gewetensbezwaren inzake de militaire dienst.
Grote sociale thema's die aan de orde komen voor de 20e eeuw zijn onder meer rechstgelijkheid van de vrouw, echtscheiding, ontslagrecht, huurrecht, rechtsbijstand, minimumloon, stakingsrecht, ondernemingsraad en woningwet. Tevens zijn er dossiers over de kinderbescherming; voogdijraden; pleegkinderen en adoptie. Er zijn verder een aantal stukken over de inrichting van de geestelijke gezondheidszorg (opvang krankzinnigen etc.). Ook over andere medische zaken als geneeskunde; tandheelkunde; dierengeneeskunde; paramedische beroepen; medische hulpmiddelen; ziekenfonds en algemene wet bijzondere ziektekosten zijn er dossiers.
Ook meer eenmalige onderwerpen als bijvoorbeeld de watersnood (1953) of de Deltawet komen aan de orde.

Het archief kent geen beperkingen voor het raadplegen van stukken als gevolg van slechte materiële staat.

Openbare archiefstukken kunnen online worden aangevraagd en gereserveerd. U kunt dit ook via de terminals in de studiezaal van het Nationaal Archief doen. Om te kunnen reserveren dient u de volgende stappen te volgen:

1. Creëer een account of log in.
2. Selecteer in de archiefinventaris een archiefstuk.
3. Klik op ‘Reserveer’ en kies een tijdstip van inzage.

Bij het citeren in annotatie en verantwoording dient het archief tenminste éénmaal volledig en zonder afkortingen te worden vermeld. Daarna kan worden volstaan met verkorte aanhaling.

VOLLEDIG:
Nationaal Archief, Den Haag, Ministerie van Justitie: Directie Wetgeving, Wettendossiers, nummer toegang 2.09.47, inventarisnummer ...

VERKORT:
NL-HaNA, Justitie / Wettendossiers, 2.09.47, inv.nr. ...

Inventarisnummers van dit archief zijn niet in kopievorm beschikbaar