In 1609 bereikt voor het eerst een Nederlands schip, onder leiding van Henry Hudson, de kust van het eiland Manahatta (het huidige Manhattan). Vijf jaar later legt Adriaen Block dit eiland en het omliggende land vast op een kaart. Het gebied dat op de kaart te zien is wordt op dat moment al duizenden jaren bewoond door verschillende stammen, waaronder de Mohawk, de Mohegan, de Mohicanen en de Lenni-Lenape.
Navigeren
De oorspronkelijke bewoners van Amerika gebruiken over het algemeen geen kaartmateriaal om te navigeren. Kennis over navigatie wordt overgebracht via verhalen en soms objecten. Er zijn ook verslagen van vroege kolonisten, waarin beschreven wordt dat de oorspronkelijke bevolking soms tijdelijke kaarten in het zand tekent. Af en toe worden kaarten op dierenhuiden gemaakt; op deze kaarten worden naast wegen en rivieren, ook verhalen en meer spirituele zaken getekend.
In 1614 gaat de Nederlanders Adriaen Block voor de vierde keer naar Noord-Amerika. Van Amsterdamse kooplieden heeft hij de opdracht gekregen om de mogelijkheden tot handel in het gebied te verkennen. Zijn schip ‘de Tijger’ wordt in 1614 in de buurt van Manahatta verwoest. In de daaropvolgende winter bouwt hij een nieuw schip, dat de naam ‘Onrust’ krijgt. Hij wordt bij de bouw van het schip geholpen door de Lenape, die op en in de omgeving van Manahatta wonen.
Vaarroute
Met ‘Onrust’ bevaart Block de rivier ten oosten van Manahatta, dat nu de ‘East River’ heet. Vervolgens gaat hij via het ‘Hellegat’ (een zeer smalle doorgang) naar het huidige Long Island Sound, de Connecticut rivier en de Housatonic rivier. Vervolgens passeert het schip ‘Block Island’, dat Block zelf ‘het Rode Eiland’ noemt, maar dat later naar hem vernoemd wordt. Bij het huidige Cape Cod besluit Block weer terug te keren naar de Republiek.
De Block-kaart
Tijdens deze tocht in 1614 heeft Adriaen Block vermoedelijk gewerkt aan deze kaart, die daardoor bekend staat als ‘de Block-kaart’.
Op de kaart is een deel van de noordoostkust van Noord-Amerika te zien. Linksonder staat duidelijk Virginia. De kustlijn leidt vervolgens naar het huidige Manahatta, Long Island, Cape Cod en de grens met Canada.
Opvallend aan de perkamenten kaart is dat de teksten in het groene deel in een ander handschrift geschreven zijn dan de teksten elders op de kaart.
Kolonisatie in kaart
De kaart toont duidelijk dat het gebied langzaam maar zeker gekoloniseerd wordt. Deels zijn naamgevingen van de oorspronkelijke bevolking te zien (bijvoorbeeld ‘mahicans’, ‘makimanes’ en ‘nawaas’), maar deels ook Europese benamingen (‘staten baij’, ‘de noord zee’ en ‘graef willems baij’). De intentie van de Nederlanders wordt duidelijk doordat het gebied met grote letters wordt aangeduid met ‘Nieuw-Nederland’. Dit is de vroegste vermelding in Europese bronnen van deze naam. Het is ook de eerste keer dat Manahatta en ‘’t Lange Eylandt’, zoals Block het noemt, op een Europese kaart worden weergegeven als eilanden.
Hoe de kaart tot stand gekomen is, is niet volledig duidelijk, maar het is deels te beredeneren. Gezien de verschillende handschriften op de kaart, wordt vermoed dat Block in 1613 met een getekende kaart uit de Republiek vertrok, waarop een deel leeg was gelaten om nieuwe informatie in te tekenen.
'Groote Afval'
De vermoedelijk al in de Republiek getekende delen van de kaart zijn duidelijk overgenomen van eerdere kaarten, zoals het gebied rechtsboven. Hier staat ‘de groote afval’, waarmee de Niagara watervallen bedoeld worden. Andere delen van de kaart heeft Block met eigen ogen gezien, toen hij het gebied doorkruiste met zijn schip ‘Onrust’.
Oorspronkelijke bewoners
Tot slot moet Block regelmatig contact hebben gehad met de oorspronkelijke bewoners van het gebied. Hoewel zij zelf geen gebruik maken van dit type kaartmateriaal, heeft Block waarschijnlijk wel gebruikt gemaakt van hun kennis van het gebied.
Onderstaande gegevens zijn nodig om de archiefstukken op te vragen in het Nationaal Archief. Gedigitaliseerde stukken kunnen in hoge kwaliteit gedownload worden.
Block-kaart (1614)
Inventaris van de verzameling buitenlandse kaarten Leupe, 1584-1813 (1865).
4.VEL, inventarisnummer 520.
