Tachtig jaar geleden, op 12 september 1944, kwamen de eerste bevrijders Zuid-Limburg binnen. De bevrijding van het zuiden van Nederland was hiermee begonnen Helaas stokte de opmars van de geallieerden bij de grote rivieren door het mislukken van de Operatie Market Garden. De bevrijding van de provincies boven de grote rivieren zou nog bijna acht maanden op zich laten wachten.
Het zuiden van Nederland werd door de ‘eerdere’ bevrijding een ‘proeftuin’ voor de naoorlogse behandeling van NSB’ers en Duitsers en voor de afhandeling van Joodse erfenissen. De dossiers van verdachten van collaboratie uit het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) laten meer licht op deze periode schijnen.
Een onderzoeker die veelvuldig onderzoek heeft gedaan in het CABR voor zijn studie naar de nasleep van de Tweede Wereldoorlog in Zuid-Limburg is Pierre Hupperts. Deze week verscheen zijn boek Recht en Onrecht na de Tweede Wereldoorlog, Zuid-Limburg/Gulpen-Wittem 1944-1955 van Pierre Hupperts.
Werkelijkheid vaak minder erg
Hupperts bestudeerde voor zijn onderzoek honderden dossiers uit het Nationaal Archief in Den Haag (in het bijzonder het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging, Stichting Toezicht Politieke Delinquenten en het Nederlandse Beheersinstituut), maar ook gemeentelijke dossiers in Heerlen, provinciale dossiers in Maastricht en NSB-dossiers bij het NIOD in Amsterdam. Hij concludeerde dat bijna alle verhalen over collaboratie die hij van mensen uit de dorpen had gehoord, niet blijken te kloppen. Soms is wat in de werkelijkheid gebeurd is erger, in de meeste gevallen is het minder erg wat er gebeurd is.
Nuance is cruciaal
Hupperts heeft tijdens zijn onderzoek veel naar Den Haag moeten reizen om het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging in te kunnen zien, omdat het nu nog beperkt openbaar is en eerst per 1 januari 2025 die beperking vervalt. Hij is voorstander van het openbaar worden en het gedigitaliseerd doorzoekbaar maken van het archief:
Uit mijn onderzoek heb ik geleerd dat je echt per persoon moet kijken hoe het in elkaar zit, je moet niet veralgemeniseren. Juist omdat zoveel verhalen niet kloppen, is het belangrijk dat de feiten op tafel komen en mensen eindelijk eens weten hoe het in elkaar zit. En dan zal blijken dat het zelden zwart-wit is, nuance is cruciaal.
