Onderwerpen uit de MR notulen 1998

In februari 1998 boog de ministerraad zich over de vraag of Nederland een fregat naar Irak moest sturen om politieke druk op het land op te voeren. Irak weigerde namelijk om te voldoen aan de resoluties van de Veiligheidsraad van de VN en verbood speciale inspecteurs van de VN die op zoek waren naar massavernietigingswapens de toegang tot bepaalde locaties. De inspectie door de VN maakte duidelijk dat Irak bacteriologische en chemische massavernietigingswapens had, maar niet hoeveel. In december 1998 gingen de VS en het VK over tot het bombarderen van verschillende doelen in Irak (Operation Desert Fox). De Ministerraad was verdeeld over de (juridische) juistheid hiervan. De VN had eerst geconsulteerd moeten worden of zich uit moeten spreken. Een van de ministers merkte op: “Het uiteindelijke doel van de regering van de VS is een einde te maken aan het regime van de president van Irak, de heer Saddam Hoessein.” Het militaire optreden in Irak leidde bijna tot een Nederlands incident: “Een vliegtuig van de KLM zou als gevolg van het militaire optreden door de VS en het VK bijna betrokken zijn geweest bij een incident in het luchtruim”.

De voorbereiding van de derde (en laatste) fase van de Economische Monetaire Unie (EMU) begon in 1998. In dit jaar werd besloten dat Monaco, San Marino en Vaticaanstad niet zouden toetreden tot de EMU. Over de toetreding van België, maar vooral van Italië was de Nederlandse ministerraad kritisch. Dit laatste werd Nederland niet in dank afgenomen: “Voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog staat de consensus over de Nederlandse buitenlandse politiek onder zeer zware druk. Dat is een ernstig gegeven.” Verder werd in de Ministerraad gesproken over de invoering van de Euro. Zo bleek dat van de lidstaten Nederland het meeste uitgaf aan voorlichtingsactiviteiten. “Een ‘massapsycholoog’ zou betrokken moeten worden bij de “massale communicatie die moet plaatsvinden om ervoor te zorgen dat iedereen op het moment van invoering van de euro volledig is voorgelicht." Er werden amendementen ingediend om de muntstukken van twee en twintig cent te laten vervallen en een gouden munt van honderd euro in te voeren. 

Vanaf maart worden de toenemende spanningen en vervolgens het oplopende geweld in Kosovo iedere maand minstens één keer in de ministerraad besproken. Is er in maart nog sprake van “het risico op escalatie en de mogelijkheid van een nieuwe Balkan-oorlog”, in december is de Kosovo-oorlog (1998-1999) een feit. Nederland staat vanaf het begin af aan welwillend tegenover een mogelijke deelname aan een vredesmacht. Tegelijkertijd is men beducht voor een tweede Srebrenica. Zo wordt er gesproken over een “preventieve observatiemacht” en of die ingezet kan worden in Kosovo om te voorkomen dat ze bij een conflict op de Balkan ‘wederom’ te laat in actie komen. Bij oefeningen door NAVO-eenheden in Albanië en Macedonië in de zomer van dat jaar, benadrukt Nederland dat ervoor ‘gewaakt’ moet worden dat dit “valse verwachtingen van militair ingrijpen wekt bij de etnische Albanezen”. Dat deelname aan een eventuele NAVO-missie niet zonder gevaar is, blijkt uit de woorden van de minister De Grave (defensie) in augustus: “Het leger van de voormalige republiek Joegoslavië heeft een grote militaire slagkracht. Dat betekent dat een eventuele militaire operatie aanmerkelijke risico's heeft.” Eind september krijgt Nederland een informeel verzoek van de NAVO om een bijdrage te leveren. In oktober stelt Nederland een drietal voorwaarden op waaronder ze aan de Kosovo Verificatiemissie (KVM) wil deelnemen, het derde “de adequate voorzieningen voor de veiligheid van werknemers” vindt ze op dat moment nog niet voldoende gewaarborgd. Uit de notulen van december blijkt dat de ministerraad voor een Nederlandse inzet van één jaar is, het is nog de vraag of de Tweede Kamer het besluit van de regering steunt. 

Per 1 januari 1998 konden personen van hetzelfde geslacht voor het eerst een wettelijke relatieregeling aangaan: het geregistreerd partnerschap. In datzelfde jaar werd er verschillende malen in de ministerraad gesproken over de “openstelling van het burgerlijk huwelijk voor personen van hetzelfde geslacht”. De vraag rijst of de “overheid het instituut huwelijk moet versterken”. “In plaats van het burgerlijk huwelijk open te stellen voor personen van hetzelfde geslacht, kan ook het burgerlijk huwelijk in de huidige vorm afgeschaft worden.” Het zou tot 2001 duren voordat het burgerlijk huwelijk opengesteld werd voor stellen van hetzelfde geslacht. Het geregistreerd partnerschap bleef daarnaast als wettelijke samenlevingsvorm bestaan. 

Op 12 januari werd in Parijs het ‘Aanvullend Protocol bij het Verdrag inzake de bescherming van de mensenrechten en de waardigheid van de mens met betrekking tot de toepassing van de biologie en de geneeskunde betreffende het verbod van klonen van mensen’ opgesteld. Nederland tekende het protocol niet, en informeerde de Tweede Kamer hier niet over, waarop de Tweede Kamer een interpellatiedebat aanvroeg. 

In de raad wordt gesproken over de uitbreiding van vluchten op Schiphol en de effecten die dit heeft op het milieu en geluidshinder voor omwonenden. Daarnaast wordt de aanleg van een vijfde baan besproken en worden alternatieve locaties besproken. 

Het asielbeleid is ieder jaar een veel terugkerend onderwerp op de agenda van de ministerraad. In 1998 gaat het vaak over de Europese verdragen en afspraken met betrekking tot vluchtelingen. De buitengrenzen van Europa (Polen, Duitsland, Oostenrijk, Tsjechië, Griekenland en Italië) moeten beschermd worden, daar zijn de betreffende landen in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor, maar Nederland is bereid hulp te bieden. Daarnaast wordt er een notitie besproken waarin wordt gepleit voor een gedwongen terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers, dit stuit in de raad op tegenstand vanwege de verkiezingsperiode. Er is vervolgens discussie of de informateur deze notitie moet krijgen. Er wordt een wijziging van de vreemdelingenwet besproken, waarin de bewijsplicht voor ‘ongedocumenteerden’ verlicht wordt, zodat kwetsbare groepen, waaronder vrouwen, meer kans hebben dat hun asielaanvraag in behandeling wordt genomen. 

De nadering van het jaar 2000 baart de raad zorgen. Het ‘Millenniumprobleem’ wordt dan ook meermalen besproken. Vooral aan de capaciteit van de IT-sector wordt getwijfeld: “Het is een illusie te denken dat het probleem binnen de bestaande IT-middelen kan worden opgelost”. Er moeten 10.000 mensen extra aangenomen worden en ook moet onderzocht worden of defensiepersoneel met functioneel leeftijdsontslag ingezet kan worden. “Er is de regering alles aan gelegen om de maatschappelijke risico's van de millenniumovergang tot het minimum te beperken.”

Waar het het milieu betreft gaan veel discussies binnen de Ministerraad over de afspraken die het jaar ervoor in Kyoto gemaakt zijn met betrekking tot de reductie van broeikasgassen. De lastenverdeling die tussen Europese landen gemaakt wordt, stuit bij Nederland op bezwaren. Omdat zij op dat moment voorzitter waren zijn ze hoger aangeslagen dan andere landen, dit willen ze bijstellen. 

Op 15 mei sprak de ministerraad over de Indonesische studentenprotesten tegen de regering Soeharto. De protesten sloegen over naar andere bevolkingsgroepen en er vielen meer slachtoffers dan in de periode ervoor. Het was onduidelijk of het leger Soeharto zou blijven steunen. De raad besprak wat er aan de Nederlandse burgers in Indonesië geadviseerd moest worden. Een week later trad president Soeharto af. Hij werd opgevolgd door zijn vicepresident Habibie. 

Brief minister over het aftreden van President Soeharto op 21 mei 1998 en de benoeming van zijn opvolger Habibie - Indonesië - Parlementaire monitor

In 1998 werd er in de ministerraad een discussie gevoerd over de leeftijdsgrens voor het drinken van alcohol. “De horeca wil niet meewerken aan een grens van 18 jaar, wel aan een grens van 16 jaar.” Daarnaast werd er gesproken over het invoeren van een leeftijdspas en een toegangseis van 16 jaar voor de disco. Minister van Mierlo was op beide tegen: “Minister van Mierlo voorziet dat het handhaven van de leeftijdsgrens van 18 jaar, door middel van het vragen van een leeftijdspas, gezien de huidige jeugdcultuur tot absurditeiten zal leiden. De handhaving zal niet te realiseren zijn, waardoor het gezag van de autoriteiten wordt aangetast." En: "Minister van Mierlo acht het uitgesloten dat het voorstel om 16-jarigen uit de disco te weren te handhaven is. Hij is het niet eens met het idee dat door het ophogen van de leeftijdsgrens het kwaad te bestrijden is. Dat zal juist tegengesteld werken. Het is beter voor kinderen geen grenzen te stellen." In de Eerste Kamer wordt een wetsvoorstel besproken dat de vrijheid van gemeenten wat betreft het aantal en de locaties van gokautomaten beperkt. 

In 1998 werd het Wereldkampioenschap voetbal gespeeld in Frankrijk. Ter voorbereiding speelde Nederland in Amsterdam een oefenwedstrijd met Nigeria. De ministerraad was hier fel op tegen, in 1995 was er door de EU een sportboycot tegen Nigeria afgekondigd als protest tegen de mensenrechtenschendingen in het Afrikaanse land. Door het lekken van informatie naar de media werd een zorgvuldig overleg met de KNVB over de oefenwedstrijd onmogelijk gemaakt. De EU maakte in 1998 een uitzondering op de boycot, zodat Nigeria kon deelnemen aan het WK. 

In de ministerraad wordt de decentralisatie van het OV, dat op 1 januari 1998 ingegaan is, besproken. Daarnaast wordt er gesproken over de toekomst van de NS: “Ten principale rijst de vraag of de NS een bedrijf is dat primair winst wil maken of dat het een dienstverlenend instrument is voor het bieden van goede spoorvoorzieningen in Nederland.” 

Om de bevolkingsgroei van Nederland te accommoderen werden aan de rand van grote steden Vinex-wijken gebouwd. Vinex (Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra), een nota uit 1991, werd in 1998 besproken in de ministerraad.

In 1998 kreeg Rudi Ekkart de opdracht om een proefonderzoek te leiden naar de herkomst van de collectie Nederlands Kunstbezit. De collectie bestond uit objecten die na de Tweede Wereldoorlog uit Duitsland waren gerecupereerd en uit objecten die als vijandelijk bezit in Nederland in beslag waren genomen. In mei werden de resultaten van het proefonderzoek besproken. De raad wilde er niet zomaar aan om kunst terug te geven, er was angst voor precedentwerking en voor de consequenties voor de collecties van rijksmusea: “Het aanbevelen van actief onderzoek, waaronder het opsporen van mogelijke rechthebbenden verdient geen steun.” Naast dit onderzoek liep er ook een onderzoek naar de Tegoeden Tweede Wereldoorlog, een concept-voortgangsbrief aan de Tweede Kamer hierover, was een maand eerder in de Ministerraad besproken. 

In de late lente en vroege zomer staat de politiek ten opzichte van India en Pakistan meerdere malen op de agenda. De vraag is wat de reactie van Nederland – en de internationale gemeenschap - moet zijn op de recente kernproeven door India en Pakistan. Hierbij speelt de angst dat ook Iran zal overgaan tot kernproeven “hetgeen grote repercussies zou hebben voor de internationale veiligheid”. De raad besluit om geen leningen aan India en Pakistan te verschaffen, maar de directeuren van de Wereldbank verlenen deze wel. Minister Pronk en de Ministerraad als geheel voelen zich hierdoor aan de kant geschoven. 

Ten gevolge van de Eerste Tsjetsjeense Oorlog (1994 – 1996) en de Aziatische financiële crisis van 1997, raakte Rusland in een financiële crisis terecht in de zomer van 1998 (Roebelcrisis). In deze periode vond er wereldwijd een daling plaats van de prijs van petroleum, olie, gas, hout en metalen; grondstoffen die voor meer dan 80 procent deel uitmaakten van de Russische export. De Russische overheid wilde de koers van de Roebel kunstmatig hooghouden en deed dit door in het buitenland kapitaal te vragen. Zo werd er aangeklopt bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF), waardoor het onderwerp ook in de Nederlandse ministerraad besproken werd. Hier was de mening dat Rusland geen voorkeursbehandeling mocht krijgen en dat het Russische verzoek afgewezen diende te worden. De raad vond dat het IMF te coulant was geweest richting Rusland, waarschijnlijk wegens de militair-strategische positie van Rusland als nucleaire grootmacht. Uiteindelijk werd Rusland via een brief medegedeeld dat voortzetting van de financiële hulp afhankelijk was van de voorzetting van economische hervormingen. In December 1998 sprak de raad over de noodzaak voedselhulp aan de Russische Federatie te bieden. Een groot deel van de ministers had kanttekeningen bij de noodzaak van de voedselhulp, maar aangezien de meerderheid van de EU en de VS voor het verstrekken van voedselhulp waren, nam Nederland geen sterke positie in.

Op 21 december 1988 vond een terroristische aanslag plaats op vlucht 103 van de Amerikaanse luchtvaartmaatschappij Pan Am boven het Schotste plaatsje Lockerbie. Na 10 jaar besloten de VS en het VK dat het proces op neutraal terrein plaats zou vinden en keerden zich tot Nederland. Libië was tot dan toe nog niet bereid geweest de twee verdachten uit te leveren, maar toonde zich bereid mee te werken aan een proces op neutraal terrein. De Nederlandse overheid stelde een aantal voorwaarden op, welke door de VS en het VK werden aanvaard. In de ministerraadnotulen wordt afgesproken dat het onderwerp op beknopte wijze in de publiciteit wordt gebracht. De Amerikaanse president Clinton had op 20 augustus namelijk naar aanleiding van de bomaanslagen op de ambassades van de VS in Kenia en Tanzania, een zgn. ‘oorlog tegen het terrorisme aangekondigd’ en de raad vond het niet dienstig als het onderwerp Lockerbie binnen dat kader zou worden geplaatst. De Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD) concludeerde dat het houden van het proces een beheersbaar risico bracht.

In 1996 geeft de regering opdracht aan het NIOD om onderzoek te doen naar de val van Srebrenica. Dit rapport wordt in 2002 ingediend en leidt tot de val van het Kabinet-Kok II (dat in 1998 geïnstalleerd werd). In 1998 wordt door de regering opdracht gegeven aan Commissaris van de Koningin Jos van Kemenade om te onderzoeken of defensie bepaalde gebeurtenissen rondom Srebrenica in de doofpot wil stoppen.